Тарих гувоҳ бўлган буюк ҳукм

Маҳкама. Котиб йигит қўмондонни чақирди. Қўмондон бош коҳин билан бирга қозининг олдига кирди.

Қози: "Ҳа, самарқандлик, даъвойинг нима?"

Бош коҳин: "Қўмондонингиз бизни босиб олди, Исломга чақириб, биз ўз ишимизни ўйлаб олишимиз учун муҳлат бермади".

Қози қўмондонга қараб деди: "Бунга нима дейсан, эй қўмондон?"

Қўмондон: "Уруш ҳийладир. Бу улкан шаҳар. Атрофдаги шаҳарларда жанг қилдик, улар на Исломга киришди, на жизяни қабул қилишди".

Қози: "Эй қўмондон, уларни Ислом, жизя ёки урушга чақирдингми?"

Қўмондон: "Йўқ, айтган сабабларимга кўра устларига босиб кирдик, холос".

Қози: "Ўйлайманки, иқрор бўлдинг. Жавобгар иқрор бўлса, ҳукм битади. Эй қўмондон, Аллоҳ бу умматга дин билан, алдовдан сақланиб, адолатни барпо қилиш билангина нусрат берган".

Кейин қози шундай деди: "Ҳукм шундай: барча мусулмонлар — ҳокиму аскарлари, эркагу аёл, бола-чақалари ҳаммаси Самарқанд еридан чиқиб кетишсин! Дўкону ҳовлилар тарк қилинсин! Самарқандда бирор киши қолмасин. Мусулмонлар бундан кейин уларга бошидан огоҳлантирув берадилар!"

Коҳинлар кўрган-эшитганларига ишонмай қолишди. Гувоҳ ҳам, далил ҳам сўралмади. Муҳокама ҳам бир неча дақиқада тугади. Улар олдиларидан қози, йигит ва қўмондоннинг қайтиб ўтиб кетишганини ҳам билмай қолишди.

Бир пайт Самарқанд аҳли шовқин-сурон кўтарилганини, тўс-тўполонни эшитишди. Ҳамма ёқ чанг-тўзон, ҳаводаги ғуборлар остида байроқлар ҳилпирар эди. Улар нима бўлаётганини сўрашган эди, "Ҳукм ижро қилинди", деган жавоб бўлди.

Ўша кун кун ботиши билан Самарқанднинг бўшаб қолган кўчаларида итлар сайр қила бошлади. Ҳар уйдан йиғи эшитиларди. Улар ўз юртдошларидан ҳам шафқатли, адолатли бу халқнинг шаҳарни ташлаб чиқиб кетганига йиғлашарди.

Самарқндликлар, ҳатто коҳинлар ҳам ўзларини тутиб тура олмай, бир неча соат ичида тўпланиб, кўп гуруҳ бўлиб қўшин томон чиқишди. Бош коҳин энг олдида. Ҳаммалари баробарига "Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир", деб гувоҳлик беришарди.

Ўша қўмондон Қутайба ибн Муслим, қози эса Умар ибн Абдулазиз эди!

Алий Тантовийнинг "Ислом тарихидан ҳикоялар" китоби асосида Ҳафиз Абу Убай тайёрлади.

* * *

Mahkama. Kotib yigit qo‘mondonni chaqirdi. Qo‘mondon bosh kohin bilan birga qozining oldiga kirdi.

Qozi: "Ha, samarqandlik, da’voying nima?"

Bosh kohin: "Qo‘mondoningiz bizni bosib oldi, Islomga chaqirib, biz o‘z ishimizni o‘ylab olishimiz uchun muhlat bermadi".

Qozi qo‘mondonga qarab dedi: "Bunga nima deysan, ey qo‘mondon?"

Qo‘mondon: "Urush hiyladir. Bu ulkan shahar. Atrofdagi shaharlarda jang qildik, ular na Islomga kirishdi, na jizyani qabul qilishdi".

Qozi: "Ey qo‘mondon, ularni Islom, jizya yoki urushga chaqirdingmi?"

Qo‘mondon: "Yo‘q, aytgan sabablarimga ko‘ra ustlariga bosib kirdik, xolos".

Qozi: "O‘ylaymanki, iqror bo‘lding. Javobgar iqror bo‘lsa, hukm bitadi. Ey qo‘mondon, Alloh bu ummatga din bilan, aldovdan saqlanib, adolatni barpo qilish bilangina nusrat bergan".

Keyin qozi shunday dedi: "Hukm shunday: barcha musulmonlar — hokimu askarlari, erkagu ayol, bola-chaqalari hammasi Samarqand yeridan chiqib ketishsin! Do‘konu hovlilar tark qilinsin! Samarqandda biror kishi qolmasin. Musulmonlar bundan keyin ularga boshidan ogohlantiruv beradilar!"

Kohinlar ko‘rgan-eshitganlariga ishonmay qolishdi. Guvoh ham, dalil ham so‘ralmadi. Muhokama ham bir necha daqiqada tugadi. Ular oldilaridan qozi, yigit va qo‘mondonning qaytib o‘tib ketishganini ham bilmay qolishdi.

Bir payt Samarqand ahli shovqin-suron ko‘tarilganini, to‘s-to‘polonni eshitishdi. Hamma yoq chang-to‘zon, havodagi g‘uborlar ostida bayroqlar hilpirar edi. Ular nima bo‘layotganini so‘rashgan edi, "Hukm ijro qilindi", degan javob bo‘ldi.

O‘sha kun kun botishi bilan Samarqandning bo‘shab qolgan ko‘chalarida itlar sayr qila boshladi. Har uydan yig‘i eshitilardi. Ular o‘z yurtdoshlaridan ham shafqatli, adolatli bu xalqning shaharni tashlab chiqib ketganiga yig‘lashardi.

Samarqndliklar, hatto kohinlar ham o‘zlarini tutib tura olmay, bir necha soat ichida to‘planib, ko‘p guruh bo‘lib qo‘shin tomon chiqishdi. Bosh kohin eng oldida. Hammalari barobariga "Allohdan o‘zga iloh yo‘q, Muhammad Allohning Rasulidir", deb guvohlik berishardi.

O‘sha qo‘mondon Qutayba ibn Muslim, qozi esa Umar ibn Abdulaziz edi!

Aliy Tantoviyning "Islom tarixidan hikoyalar" kitobi asosida Hafiz Abu Ubay tayyorladi.

• Олдинги
• Кейинги