Мория бинти Шамъун

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) марҳамат қилдилар: "Қибтийлар учун хайр сўрангиз..."

Морияал-Кибтийнинг номи ўздаврида мўминларнинг кўнгилларига фараҳ бахш этган. Бу ном тарихда абадийланггандир. Аллоҳ таоло ундан рози бўлсин.

Тариҳда машҳур бўлишига қарамай, у ҳақда жуда кам ёзилган. Тарихий манбаларда шахсиятини ойдинлатувчи маълумотлар деярли учрамайди.

Элчиликлар

Ҳазрати Муҳаммад Мустафо (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳижратларининг 6-йилида Ислом дини Араб ярим оролининг деярли барча ҳудудига ёйилган эди. Қурайшийлар билан Ҳудайбия битими тузилган йили, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Эрон ҳукмдори Қисро, Рум ҳукмдори Қайсар, Ҳабашистон подшоҳи Нажоший, Қибтийлар улуғи Мукавкис ва яна бир қанча давлат раисларини Исломга даъват этиб, элчилар юбордилар. Қибтийлар шоҳи ҳузурига Хатиб ибн Аби Балтаа (розияллоҳу анҳу) элчи бўлиб борди.

Мукавкис уни яхши кутиб олди. Мактубини ўқиди. Яхши муомалада бўлиб, иззат-иқромлар қилди. Аммо Исломга кириш даъватини қабул қилмади. Хатиб (розияллоҳу анҳу) кетишидан олдин, ҳукмдор унга кимматбаҳо совғалар бериб, кузатди. Хатиб (розияллоҳу анҳу) бу қимматбаҳо ҳадяларни Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи васаллам) етказиш учун йўлга чиқди.

Насаби

Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) юборилган ҳадялар ичида Мукавкиснинг жорияларидан Мория ва унинг синглиси Сирин, минг мисқол олтин, йигирма тўп мато, Дулдул лақабли хачир, Офир деган эшак ва Мабур исмли қари қул ҳам бор эди.

Мориянинг отаси Шамъун мисрлик қибтийлардан бўлиб, онаси Рум аслзодаларидан эди. Мория оқтанли ва жингалак сочли бўлиб, тана оқлиги онасидан, сочининг жингалаклиги отасидан ўгганди. Хушқомат ва гўзал юзли эди.

Мория синглиси Сирин ва Мабур билан бирга Хатиб ибн Балтаа ҳимоясида Аллоҳ унга тайёрлаган яхшилиқдан хабарсиз ҳодда Исқандариядан Мадина томон йўлга чиқди...

Келгуси ҳаётини ўйлаб юраги сиқилар, қаерга кетаёттанини билмасди. Хатиб уни қийнаётган саволларга жавоб топишга ҳаракат қилар, унга тасалли берарди. Мория Ислом дини ҳақида Хатибдан эшитиб, Аллоҳ таолога, Пайғамбаримизга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) имон келтирди. Синглиси Сирин ҳам у билан бирга ҳидоят йўлини танлади.

Аммо Мабур Мадинага келиб, Расулуллоҳни (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кўрмагунича имон келтирмади.

Мадинада

Карвон Мадинага кириб келди. Хатиб Мукавкиснинг мактуби ва ҳадяларни Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) топширди.

Мория Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кўп марҳаматлар кўрди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уни жория этиб, Мадинанинг Олия деган чекка маҳалласидан жой ажратиб бердилар.

* * *

Ҳижрий 8 йилнинг илк ойларида Мориянинг ҳомиладорлиги маълум бўлди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) энди уни тез-тез зиёрат қилиб турадиган бўлдилар. Ой-куни тўлиб, Мория ўғил кўрди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жуда хурсанд бўлдилар. Чақалоққа эса Иброҳим деб исм қўйдилар. Суюнчисига бир қулни озод этдилар. Чақалоқ эмизиш учун Мунзир ибн Зайд ибн Нажжорнинг қизи Умму Бурдага топширилди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Иброҳимни жуда-жуда севардилар. Қаерга борсалар уни ҳам қучоқларида қўтариб юрар, ҳатто бошқа завжаларининг хоналарига хам олиб борардилар.

Иброҳимни уларга яқин тутиб, эркалатиб меҳр билан:

- Қаранг... Уни худди мендан олинган бир парчага ўхшатмайдими? - дер эдилар.

Иброҳимнинг туғилиши онаси Мориянинг озод этилишига сабаб бўлди. Расулуллоҳ(соллаллоҳу алайҳи ва саллам) :

"Уни ўғли озод этди", деб марҳамат қилдилар.

Сабрли Мория

Чақалоқнинг туғилиши мўминлар оналарининг айримларида рашк туйғуларининг кучайишига туртки бўлди.

Охир-оқибат Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) :

- Морияни нафсимга ҳаром қилдим, - дейишга ҳам мажбур бўлдилар.

Мория бу сўздан ранжимади, аксинча сабр қилди. Шунда Аллоҳ таолонинг ушбу ояти нозил бўлди:

"Eй пайғамбар, нега снз жуфтларингаз розилигани истаб, Аллоҳ сиз учун ҳалол қилган нарсани(ўзингизга) ҳаром қилиб олурсиз?! Аллоҳ мағфиратли, меҳрибондир" (Таҳрим, 1).

* * *

Тасалли, умид ва севинч булоғи бўлган чақалоқ Иброҳим Ҳазрати Мориянинг уйида ўн олти ой яшади.

Бир ярим ёшли жажжи Иброҳим ёмон бир дардга чалинди. Онаси Мория ва холаси Сирин уни меҳр билан парвариш қилдилар. Аммо касаллик уни тарк этмади. Ниҳоят, юзида ўлим кўланкаси кўрина бошлади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жуда қайғурдилар. Аввал ҳис қилмагани бир сиқинти юракларини оғритди. Беҳол бўлишларига қарамай, ашобдан бир кишига суяниб, Мориянинг уйига келдилар.

Иброҳим йиғлаётган Мориянинг қучоғида сўнгги нафасларини олаётган эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) шафқат билан уни қўлларига олдилар. Музтариб қалбларини тинчлантириш учун уни бағирларига босдилар:

 "Ё Иброҳим, биз сенинг Аллоҳ таоло ҳузурига кетишингга ҳеч қандай тўсиқ бўлолмаймиз", дедилар ва кўзларидан ёш оқа бошлади. Мория ўзини тутолмай, фарёд чеқди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уни тўхтатмадилар. Қучоқларидаги жигарпораларига қарадилар. У унсиз ва ҳаракатсиз эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) :

"Ё Иброҳим, агар бу ҳақиқий иш, тўғри ваъда бўлмаганида ва биздан кейин келганлар олдин келганлардан ўрнак олмаганида, сенга бундан ҳам аламлироқ шаклда қайғурар эдик", деб марҳамат қилдилар.

Бу сўзлар бечора Морияга бир оз тасалли бергандек бўлди. У кўз ёшларини артди ва шундай деди:

"Кўз қайноқ ёш оқизади, қалб қайғуради. Аммо биз Аллоҳ таолони хушнуд этувчи сўздан бошқасини айтмаймиз. Ё Иброҳим, биз сенинг ўлимингга чиндан ҳам жуда-жуда қайғуряпмиз...".

* * *

Бақиъ қабристонига бордилар. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жаноза намозини ўқидилар ва Иброҳим шу ерга дафн этилди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир неча сония қабр тепасида турдилар. Бўғизларидан чиқаётган сўзларни зўрға талқин қилдилар:

"Раббим Аллоҳ, отам Расулуллоҳ, диним Ислом...», дегин".

Вафоти

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Рафиқи Аъло ҳузурига кетганларидан сўнг, халифалар Мориянинг мавқеини сақлаб, Байтулмолдан унга маош тайинладилар. Ҳазрати Абу Бакр ва Ҳазрати Умар (розияллоҳу анҳум) Пайғамбаримизга бўлган садоқатлари туфайли уни эъзоз қилишар, ҳол-аҳволини сўраб, бориб турар эдилар.

* * *

Ҳазрати Мория ҳижратнинг 16-йили касалликка чалинди. Шифо топмай, охири жон таслим қилди. Бундан ҳамма қайғурди. Халифа Ҳазрати Умар (розияллоҳу анҳу) инсонларни йиғдилар ва жанозасини ўқидилар. Мория (розияллоҳу анҳу) ҳам Бақиъ қабристонига дафн этилди.

Аллоҳ таоло унга чексиз раҳмат эҳсон қилсин, ундан рози бўлсин. Омин.

 «Қаҳрамон мўмина аёллар» китобидан (Тошкент, «Мовароуннаҳр», 2005) олинди.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) marhamat qildilar: "Qibtiylar uchun xayr so‘rangiz..."

Moriyaal-Kibtiyning nomi o‘zdavrida mo‘minlarning ko‘ngillariga farah baxsh etgan. Bu nom tarixda abadiylanggandir. Alloh taolo undan rozi bo‘lsin.

Tarihda mashhur bo‘lishiga qaramay, u haqda juda kam yozilgan. Tarixiy manbalarda shaxsiyatini oydinlatuvchi ma'lumotlar deyarli uchramaydi.

Elchiliklar

Hazrati Muhammad Mustafo (sollallohu alayhi va sallam) hijratlarining 6-yilida Islom dini Arab yarim orolining deyarli barcha hududiga yoyilgan edi. Qurayshiylar bilan Hudaybiya bitimi tuzilgan yili, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Eron hukmdori Qisro, Rum hukmdori Qaysar, Habashiston podshohi Najoshiy, Qibtiylar ulug‘i Mukavkis va yana bir qancha davlat raislarini Islomga da'vat etib, elchilar yubordilar. Qibtiylar shohi huzuriga Xatib ibn Abi Baltaa (roziyallohu anhu) elchi bo‘lib bordi.

Mukavkis uni yaxshi kutib oldi. Maktubini o‘qidi. Yaxshi muomalada bo‘lib, izzat-iqromlar qildi. Ammo Islomga kirish da'vatini qabul qilmadi. Xatib (roziyallohu anhu) ketishidan oldin, hukmdor unga kimmatbaho sovg‘alar berib, kuzatdi. Xatib (roziyallohu anhu) bu qimmatbaho hadyalarni Rasulullohga (sollallohu alayhi vasallam) yetkazish uchun yo‘lga chiqdi.

Nasabi

Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) yuborilgan hadyalar ichida Mukavkisning joriyalaridan Moriya va uning singlisi Sirin, ming misqol oltin, yigirma to‘p mato, Duldul laqabli xachir, Ofir degan eshak va Mabur ismli qari qul ham bor edi.

Moriyaning otasi Sham'un misrlik qibtiylardan bo‘lib, onasi Rum aslzodalaridan edi. Moriya oqtanli va jingalak sochli bo‘lib, tana oqligi onasidan, sochining jingalakligi otasidan o‘ggandi. Xushqomat va go‘zal yuzli edi.

Moriya singlisi Sirin va Mabur bilan birga Xatib ibn Baltaa himoyasida Alloh unga tayyorlagan yaxshiliqdan xabarsiz hodda Isqandariyadan Madina tomon yo‘lga chiqdi...

Kelgusi hayotini o‘ylab yuragi siqilar, qaerga ketayottanini bilmasdi. Xatib uni qiynayotgan savollarga javob topishga harakat qilar, unga tasalli berardi. Moriya Islom dini haqida Xatibdan eshitib, Alloh taologa, Payg‘ambarimizga (sollallohu alayhi va sallam) imon keltirdi. Singlisi Sirin ham u bilan birga hidoyat yo‘lini tanladi.

Ammo Mabur Madinaga kelib, Rasulullohni (sollallohu alayhi va sallam) ko‘rmagunicha imon keltirmadi.

Madinada

Karvon Madinaga kirib keldi. Xatib Mukavkisning maktubi va hadyalarni Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) topshirdi.

Moriya Rasulullohdan (sollallohu alayhi va sallam) ko‘p marhamatlar ko‘rdi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) uni joriya etib, Madinaning Oliya degan chekka mahallasidan joy ajratib berdilar.

* * *

Hijriy 8 yilning ilk oylarida Moriyaning homiladorligi ma'lum bo‘ldi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) endi uni tez-tez ziyorat qilib turadigan bo‘ldilar. Oy-kuni to‘lib, Moriya o‘g‘il ko‘rdi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) juda xursand bo‘ldilar. Chaqaloqqa esa Ibrohim deb ism qo‘ydilar. Suyunchisiga bir qulni ozod etdilar. Chaqaloq emizish uchun Munzir ibn Zayd ibn Najjorning qizi Ummu Burdaga topshirildi.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Ibrohimni juda-juda sevardilar. Qaerga borsalar uni ham quchoqlarida qo‘tarib yurar, hatto boshqa zavjalarining xonalariga xam olib borardilar.

Ibrohimni ularga yaqin tutib, erkalatib mehr bilan:

- Qarang... Uni xuddi mendan olingan bir parchaga o‘xshatmaydimi? - der edilar.

Ibrohimning tug‘ilishi onasi Moriyaning ozod etilishiga sabab bo‘ldi. Rasululloh(sollallohu alayhi va sallam) :

"Uni o‘g‘li ozod etdi", deb marhamat qildilar.

Sabrli Moriya

Chaqaloqning tug‘ilishi mo‘minlar onalarining ayrimlarida rashk tuyg‘ularining kuchayishiga turtki bo‘ldi.

Oxir-oqibat Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) :

- Moriyani nafsimga harom qildim, - deyishga ham majbur bo‘ldilar.

Moriya bu so‘zdan ranjimadi, aksincha sabr qildi. Shunda Alloh taoloning ushbu oyati nozil bo‘ldi:

"Ey payg‘ambar, nega snz juftlaringaz roziligani istab, Alloh siz uchun halol qilgan narsani(o‘zingizga) harom qilib olursiz?! Alloh mag‘firatli, mehribondir" (Tahrim, 1).

* * *

Tasalli, umid va sevinch bulog‘i bo‘lgan chaqaloq Ibrohim Hazrati Moriyaning uyida o‘n olti oy yashadi.

Bir yarim yoshli jajji Ibrohim yomon bir dardga chalindi. Onasi Moriya va xolasi Sirin uni mehr bilan parvarish qildilar. Ammo kasallik uni tark etmadi. Nihoyat, yuzida o‘lim ko‘lankasi ko‘rina boshladi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) juda qayg‘urdilar. Avval his qilmagani bir siqinti yuraklarini og‘ritdi. Behol bo‘lishlariga qaramay, ashobdan bir kishiga suyanib, Moriyaning uyiga keldilar.

Ibrohim yig‘layotgan Moriyaning quchog‘ida so‘nggi nafaslarini olayotgan edi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) shafqat bilan uni qo‘llariga oldilar. Muztarib qalblarini tinchlantirish uchun uni bag‘irlariga bosdilar:

 "Yo Ibrohim, biz sening Alloh taolo huzuriga ketishingga hech qanday to‘siq bo‘lolmaymiz", dedilar va ko‘zlaridan yosh oqa boshladi. Moriya o‘zini tutolmay, faryod cheqdi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) uni to‘xtatmadilar. Quchoqlaridagi jigarporalariga qaradilar. U unsiz va harakatsiz edi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) :

"Yo Ibrohim, agar bu haqiqiy ish, to‘g‘ri va'da bo‘lmaganida va bizdan keyin kelganlar oldin kelganlardan o‘rnak olmaganida, senga bundan ham alamliroq shaklda qayg‘urar edik", deb marhamat qildilar.

Bu so‘zlar bechora Moriyaga bir oz tasalli bergandek bo‘ldi. U ko‘z yoshlarini artdi va shunday dedi:

"Ko‘z qaynoq yosh oqizadi, qalb qayg‘uradi. Ammo biz Alloh taoloni xushnud etuvchi so‘zdan boshqasini aytmaymiz. Yo Ibrohim, biz sening o‘limingga chindan ham juda-juda qayg‘uryapmiz...".

* * *

Baqi' qabristoniga bordilar. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) janoza namozini o‘qidilar va Ibrohim shu yerga dafn etildi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bir necha soniya qabr tepasida turdilar. Bo‘g‘izlaridan chiqayotgan so‘zlarni zo‘rg‘a talqin qildilar:

"Rabbim Alloh, otam Rasululloh, dinim Islom...», degin".

Vafoti

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Rafiqi A'lo huzuriga ketganlaridan so‘ng, xalifalar Moriyaning mavqeini saqlab, Baytulmoldan unga maosh tayinladilar. Hazrati Abu Bakr va Hazrati Umar (roziyallohu anhum) Payg‘ambarimizga bo‘lgan sadoqatlari tufayli uni e'zoz qilishar, hol-ahvolini so‘rab, borib turar edilar.

* * *

Hazrati Moriya hijratning 16-yili kasallikka chalindi. Shifo topmay, oxiri jon taslim qildi. Bundan hamma qayg‘urdi. Xalifa Hazrati Umar (roziyallohu anhu) insonlarni yig‘dilar va janozasini o‘qidilar. Moriya (roziyallohu anhu) ham Baqi' qabristoniga dafn etildi.

Alloh taolo unga cheksiz rahmat ehson qilsin, undan rozi bo‘lsin. Omin.

 «Qahramon mo'mina ayollar» kitobidan (Toshkent, «Movarounnahr», 2005) olindi.

• Кейинги