Аллоҳни билишга юз далил

Бу ривоят етук алломалардан бири «Тафсири Кабир» («Мафотиҳул ғайб») муаллифи Фахриддин Розий ва улуғ зот Нажмиддин Кубро ҳақида.

Фахриддин Розий Ҳирот ва унинг атрофида нотўғри эътиқодларини тарқатиш билан машғул бўлган карромийлар хуружидан мусулмонларни ҳимоя этишга ҳаракат қиларди. Албатта, бу ҳаракатлар яхши самара берди. Шу сабабли у зот уч юзга яқин талабалари ва олимлар билан Ҳиротга келганларида, ҳам давлат, ҳам дин улуғлари тўп-тўп бўлиб зиёрат қилиб, ҳурматларини изҳор этишганди. Аммо бир одам на зиёратга келди, на бориш орзусини билдирди. Қизиқ, бу одам Фахриддин Розийга қаршимиди?

Шундай кунларда бир бой киши Розийни, шу билан бирга, у кишининг зиёратига келмаган одамни ҳам зиёфатга таклиф қилди. Мақсади – уларни бир жойда учраштириш ва нохуш ҳолат юзага келмаслигини таъминлаш эди.

Айтилганлар меҳмондорчиликка келишди. Юзма-юз бўлишгач, Фахриддин Розий бояги одамдан нега бирор марта келмагани сабабини сўради.

– Мен бир фақирман, – деди у киши, – зиёратингизга боришим сизга обрў келтирмаганидек, бормаслигимдан ҳам ҳеч нарса йўқотмайсиз. Эътиборингизни бошқа аҳамиятлироқ одамларга қаратганингиз маъқул.

Бу жавобни эшитиб Фахриддин Розий рўпарасидаги оддий одам эмаслигини англади ва деди:

– Бу қалби, кўнгли уйғоқ инсоннинг жавоби. Энди ҳам бизнинг ҳузуримизга келмаганингизга қизиқишим ортди...

– Сиз мусулмонларнинг менинг зиёратимга келишлари вожибдир, дер экансиз. Нега бундай?

– Чунки мен илм аҳлиданман. Зиёратчилар менинг эмас, илм зиёратига келган, бузуқ эътиқодларга қарши ҳаракатларда менга ёрдам қилган, қўллаб-қувватлаган бўлишади.

– Демак, сиз илм аҳлидансиз, илмнинг мақсади эса Аллоҳни танишдир. Унда айтинг-чи, сиз Ҳақ таолони қай даражада биласиз?

– Юз далил ва ҳужжат билан.

– Далил ва ҳужжат шубҳаларни тарқатиш учун эмасми? Демак, сизда шу қадар шубҳа бор экан, ҳар бирига далил қидирибсиз; кўнглингиздаги гумонларни далиллар билан кетказибсиз. Ҳолбуки, Аллоҳ таоло менга шундай имон берди, қалбимда заррача шубҳа йўқ. Асли йўқ бўлган нарсани кетказиш учун ҳужжат, далил қидиришимга не ҳожат?

Бу жавобдан кейин Фахриддин Розий ўрнидан турди ва деди:

– Сиз оддий одам эмас, имон ва ихлос намунаси бўлган зот экансиз. Кимсиз, исмингизни айтинг!

Шу аснода бир киши Розийнинг қулоғига пичирлади: «Бу одам Нажмиддин Кубро ҳазратлари!»

Буни эшитган Фахриддин Розий ҳурматини изҳор қилди:

– Ҳазрат, мени ҳам толибларингиз қаторида қабул қилинг, суҳбатларингизни тинглаш бахтига мушарраф бўлай...

...Мана, зоҳирий ва ботиний илмнинг фарқи... Мана, зоҳирий илм аҳли билан маънавият арбобининг савия ва даражаси... Улар орасидаги суҳбатнинг гўзаллиги ва тўғри таслимият билан якунланиши... Ва бир-бирларига бўлган ҳурмат-иззатлари. Бунда катта сабоқ бор, айниқса, тортишувни хуш кўрадиган ва нима бўлса ҳам мен баҳсда ғолиб чиқишим шарт дейдиган замондошларимиз учун...

Одина Ваҳобова тайёрлади

“Ирфон” тақвимининг 2012 йил 2-сонидан олинди.

* * *

Bu rivoyat yetuk allomalardan biri «Tafsiri Kabir» («Mafotihul g‘ayb») muallifi Faxriddin Roziy va ulug‘ zot Najmiddin Kubro haqida.

Faxriddin Roziy Hirot va uning atrofida noto‘g‘ri e’tiqodlarini tarqatish bilan mashg‘ul bo‘lgan karromiylar xurujidan musulmonlarni himoya etishga harakat qilardi. Albatta, bu harakatlar yaxshi samara berdi. Shu sababli u zot uch yuzga yaqin talabalari va olimlar bilan Hirotga kelganlarida, ham davlat, ham din ulug‘lari to‘p-to‘p bo‘lib ziyorat qilib, hurmatlarini izhor etishgandi. Ammo bir odam na ziyoratga keldi, na borish orzusini bildirdi. Qiziq, bu odam Faxriddin Roziyga qarshimidi?

Shunday kunlarda bir boy kishi Roziyni, shu bilan birga, u kishining ziyoratiga kelmagan odamni ham ziyofatga taklif qildi. Maqsadi – ularni bir joyda uchrashtirish va noxush holat yuzaga kelmasligini ta’minlash edi.

Aytilganlar mehmondorchilikka kelishdi. Yuzma-yuz bo‘lishgach, Faxriddin Roziy boyagi odamdan nega biror marta kelmagani sababini so‘radi.

– Men bir faqirman, – dedi u kishi, – ziyoratingizga borishim sizga obro‘ keltirmaganidek, bormasligimdan ham hech narsa yo‘qotmaysiz. E’tiboringizni boshqa ahamiyatliroq odamlarga qaratganingiz ma’qul.

Bu javobni eshitib Faxriddin Roziy ro‘parasidagi oddiy odam emasligini angladi va dedi:

– Bu qalbi, ko‘ngli uyg‘oq insonning javobi. Endi ham bizning huzurimizga kelmaganingizga qiziqishim ortdi...

– Siz musulmonlarning mening ziyoratimga kelishlari vojibdir, der ekansiz. Nega bunday?

– Chunki men ilm ahlidanman. Ziyoratchilar mening emas, ilm ziyoratiga kelgan, buzuq e’tiqodlarga qarshi harakatlarda menga yordam qilgan, qo‘llab-quvvatlagan bo‘lishadi.

– Demak, siz ilm ahlidansiz, ilmning maqsadi esa Allohni tanishdir. Unda ayting-chi, siz Haq taoloni qay darajada bilasiz?

– Yuz dalil va hujjat bilan.

– Dalil va hujjat shubhalarni tarqatish uchun emasmi? Demak, sizda shu qadar shubha bor ekan, har biriga dalil qidiribsiz; ko‘nglingizdagi gumonlarni dalillar bilan ketkazibsiz. Holbuki, Alloh taolo menga shunday imon berdi, qalbimda zarracha shubha yo‘q. Asli yo‘q bo‘lgan narsani ketkazish uchun hujjat, dalil qidirishimga ne hojat?

Bu javobdan keyin Faxriddin Roziy o‘rnidan turdi va dedi:

– Siz oddiy odam emas, imon va ixlos namunasi bo‘lgan zot ekansiz. Kimsiz, ismingizni ayting!

Shu asnoda bir kishi Roziyning qulog‘iga pichirladi: «Bu odam Najmiddin Kubro hazratlari!»

Buni eshitgan Faxriddin Roziy hurmatini izhor qildi:

– Hazrat, meni ham toliblaringiz qatorida qabul qiling, suhbatlaringizni tinglash baxtiga musharraf bo‘lay...

...Mana, zohiriy va botiniy ilmning farqi... Mana, zohiriy ilm ahli bilan ma’naviyat arbobining saviya va darajasi... Ular orasidagi suhbatning go‘zalligi va to‘g‘ri taslimiyat bilan yakunlanishi... Va bir-birlariga bo‘lgan hurmat-izzatlari. Bunda katta saboq bor, ayniqsa, tortishuvni xush ko‘radigan va nima bo‘lsa ham men bahsda g‘olib chiqishim shart deydigan zamondoshlarimiz uchun...

Odina Vahobova tayyorladi

“Irfon” taqvimining 2012 yil 2-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги