Хулоса чиқаришга шошилманг

Қадим замонда олис қишлоқларнинг бирида камбағал чол яшар экан. Бироқ унга подшоҳлар ҳам ҳавас қиларкан. Чунки чолнинг номи тилларда достон чиройли оқ оти бор экан. Подшоҳ ўша от учун хазинасидаги бор бойлигини таклиф қилса ҳам, сотишга рози бўлмабди.

- Бу оддий от эмас, у менинг дўстим, одам ўз дўстини ҳам сотадими? - дер экан нуқул.

Бир куни эрталаб туриб қараса, оти йўқ эмиш. Ҳамқишлоқлари атрофига тўпланиб: "Эй аҳмоқ чол, сени тинч қўйишмаслигини билардинг, отингни барибир ўғирлаб кетишлари тайин эди. Агар подшоҳга сотганингда, умринг охиригача муҳтожлик кўрмай яшардинг. Мана энди на пулинг бор, на отинг", дейишди. Қария эса: "Хулоса чиқаришга шошилманг, фақатгина от йўқолди, денг. Чунки ана шунинг ўзи ҳақиқат, қолгани сизнинг тахминингиз, холос. Отимнинг йўқолиши бахтсизликми, омадми, буни ҳозирча билолмаймиз. Бу ҳодиса дебоча холос, қолгани ёлғиз Яратганга аён".

Ҳамқишлоқлари чолнинг бу ҳолига кулиб қўя қолишибди. Орадан ўн беш кун ўтиб, йўқолган от тўсатдан қайтиб келибди. Келганда ҳам ёлғиз эмас, ўн иккита ёввойи отларни бошлаб қайтибди. Қишлоқдагилар чолнинг олдига келиб, узр сўрашибди:

- Сиз ҳақ экансиз, отахон. Отингизнинг йўқолиши бахтсизлик эмас, сиз учун кони фойда экан. Энди битта эмас, бир уюр отингиз бор.

- Хулоса чиқаришга яна шошқалоқлик қиляпсиз, - дебди чол. - Маълум ҳақиқат фақат отимнинг қайтиб келгани, у ёғига нима бўлишини ҳеч ким билмайди.

Одамлар бу гал қарияни очиқчасига масхара қилишмабди, лекин ўзаро "бу чолнинг мияси айнигани рост, шекилли", деб қўйишибди. Орадан бир ҳафта ўтар-ўтмас ёввойи отларни қўлга ўргатишга уриниб юрган чолнинг ёлғиз ўғли йиқилиб, оёғи синибди. Оила таъминотини юритиб турадиган йигит энди узоқ вақт оёққа туролмайдиган бўлиб ётиб қолибди. Қўни-қўшнилар қарияга: "Яна сиз ҳақ бўлиб чиқдингиз, ана шу отлар туфайли ўғлингизга қаттиқ шикаст етди. Ҳолбуки, сизларни боқадиган бошқа ҳеч ким йўқ. Афсус, энди олдингидан ҳам баттар аҳволга тушиб қоласизлар", дейишибди.

Қария: "Сизлар ўзи шошиб хулоса чиқариш касалига чалинганмисиз дейман, бунча ошиқасиз?! Ўғлимнинг оёғи синди, шуниси ҳақиқат. Қолгани сизларнинг ваҳимангиз. Аммо у қанчалик тўғри-нотўғри, буни вақт кўрсатади", деб жавоб берибди.

Орадан бир муддат ўтиб, кутилмаганда мамлакатга қўшни қироллик кўпсонли қўшин билан ҳужум қилибди. Подшоҳ дарҳол юртдаги қўли қурол тута оладиган барча ёшларни ватан ҳимоясига отланишга фармон берибди. Қишлоққа келган подшоҳ одамлари чолнинг оёғи синган ўғлидан бошқа барча ёшларни аскар қилиб олиб кетишибди. Қишлоқни мотам кайфияти чулғабди. Чунки урушда ғалаба қозонишга умид йўқ экан. Кетган ёшлар ё ўлиб кетишлари ёки асир тушиб, қул бўлишлари мумкин эди. Қишлоқ аҳли яна чолнинг олдига келишибди.

- Сизнинг ҳақли эканингизга шубҳа қолмади, - дея сўз бошлашибди. - Ўғлингиз оёғи синган бўлса ҳам олдингизда. Бизнинг фарзандларимиз бўлса, бағримизга қайтиб келмасликлари ҳам мумкин. Ўғлингизнинг оёғи синиши бахтсизлигидан эмас, балки омади борлигидан экан.

Чол уларнинг бу мулоҳазаларига ҳар галгидек хотиржамлиги билан жавоб қилибди:

- Сизлар доимгидек хулоса чиқаришда шошқалоқлик қилаверинг. Кўриниб турган ҳақиқат эса олдинда бўладиган ишлар ҳеч кимга аён эмаслиги. Ҳозирги маълум ҳолат менинг ўғлим ёнимда, сизларники аскарда эканлиги, холос. Аммо буларнинг қай бири омад, қай бири бахтсизлик эканини фақат Аллоҳ билади.

Моҳидил Фахриддин ҳожи қизи тайёрлади

“Ирфон” тақвимининг 2012 йил 1-сонидан олинди.

* * *

Qadim zamonda olis qishloqlarning birida kambag‘al chol yashar ekan. Biroq unga podshohlar ham havas qilarkan. Chunki cholning nomi tillarda doston chiroyli oq oti bor ekan. Podshoh o‘sha ot uchun xazinasidagi bor boyligini taklif qilsa ham, sotishga rozi bo‘lmabdi.

- Bu oddiy ot emas, u mening do‘stim, odam o‘z do‘stini ham sotadimi? - der ekan nuqul.

Bir kuni ertalab turib qarasa, oti yo‘q emish. Hamqishloqlari atrofiga to‘planib: "Ey ahmoq chol, seni tinch qo‘yishmasligini bilarding, otingni baribir o‘g‘irlab ketishlari tayin edi. Agar podshohga sotganingda, umring oxirigacha muhtojlik ko‘rmay yasharding. Mana endi na puling bor, na oting", deyishdi. Qariya esa: "Xulosa chiqarishga shoshilmang, faqatgina ot yo‘qoldi, deng. Chunki ana shuning o‘zi haqiqat, qolgani sizning taxminingiz, xolos. Otimning yo‘qolishi baxtsizlikmi, omadmi, buni hozircha bilolmaymiz. Bu hodisa debocha xolos, qolgani yolg‘iz Yaratganga ayon".

Hamqishloqlari cholning bu holiga kulib qo‘ya qolishibdi. Oradan o‘n besh kun o‘tib, yo‘qolgan ot to‘satdan qaytib kelibdi. Kelganda ham yolg‘iz emas, o‘n ikkita yovvoyi otlarni boshlab qaytibdi. Qishloqdagilar cholning oldiga kelib, uzr so‘rashibdi:

- Siz haq ekansiz, otaxon. Otingizning yo‘qolishi baxtsizlik emas, siz uchun koni foyda ekan. Endi bitta emas, bir uyur otingiz bor.

- Xulosa chiqarishga yana shoshqaloqlik qilyapsiz, - debdi chol. - Ma’lum haqiqat faqat otimning qaytib kelgani, u yog‘iga nima bo‘lishini hech kim bilmaydi.

Odamlar bu gal qariyani ochiqchasiga masxara qilishmabdi, lekin o‘zaro "bu cholning miyasi aynigani rost, shekilli", deb qo‘yishibdi. Oradan bir hafta o‘tar-o‘tmas yovvoyi otlarni qo‘lga o‘rgatishga urinib yurgan cholning yolg‘iz o‘g‘li yiqilib, oyog‘i sinibdi. Oila ta’minotini yuritib turadigan yigit endi uzoq vaqt oyoqqa turolmaydigan bo‘lib yotib qolibdi. Qo‘ni-qo‘shnilar qariyaga: "Yana siz haq bo‘lib chiqdingiz, ana shu otlar tufayli o‘g‘lingizga qattiq shikast yetdi. Holbuki, sizlarni boqadigan boshqa hech kim yo‘q. Afsus, endi oldingidan ham battar ahvolga tushib qolasizlar", deyishibdi.

Qariya: "Sizlar o‘zi shoshib xulosa chiqarish kasaliga chalinganmisiz deyman, buncha oshiqasiz?! O‘g‘limning oyog‘i sindi, shunisi haqiqat. Qolgani sizlarning vahimangiz. Ammo u qanchalik to‘g‘ri-noto‘g‘ri, buni vaqt ko‘rsatadi", deb javob beribdi.

Oradan bir muddat o‘tib, kutilmaganda mamlakatga qo‘shni qirollik ko‘psonli qo‘shin bilan hujum qilibdi. Podshoh darhol yurtdagi qo‘li qurol tuta oladigan barcha yoshlarni vatan himoyasiga otlanishga farmon beribdi. Qishloqqa kelgan podshoh odamlari cholning oyog‘i singan o‘g‘lidan boshqa barcha yoshlarni askar qilib olib ketishibdi. Qishloqni motam kayfiyati chulg‘abdi. Chunki urushda g‘alaba qozonishga umid yo‘q ekan. Ketgan yoshlar yo o‘lib ketishlari yoki asir tushib, qul bo‘lishlari mumkin edi. Qishloq ahli yana cholning oldiga kelishibdi.

- Sizning haqli ekaningizga shubha qolmadi, - deya so‘z boshlashibdi. - O‘g‘lingiz oyog‘i singan bo‘lsa ham oldingizda. Bizning farzandlarimiz bo‘lsa, bag‘rimizga qaytib kelmasliklari ham mumkin. O‘g‘lingizning oyog‘i sinishi baxtsizligidan emas, balki omadi borligidan ekan.

Chol ularning bu mulohazalariga har galgidek xotirjamligi bilan javob qilibdi:

- Sizlar doimgidek xulosa chiqarishda shoshqaloqlik qilavering. Ko‘rinib turgan haqiqat esa oldinda bo‘ladigan ishlar hech kimga ayon emasligi. Hozirgi ma’lum holat mening o‘g‘lim yonimda, sizlarniki askarda ekanligi, xolos. Ammo bularning qay biri omad, qay biri baxtsizlik ekanini faqat Alloh biladi.

Mohidil Faxriddin hoji qizi tayyorladi

“Irfon” taqvimining 2012 yil 1-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги