Халифа Умар ибн Абдулазиз ва ўғли Абдулмалик

Ёқуб Фасавий (Яъқуб ал Фасавий, милодий 890 йил вафот этган) ўзининг "Маърифат ва тарих" (ал Маърифа ват тарих) китобида (1/586) қуйидаги ажойиб ҳикояни санади ила келтиради:
Халифа Умар ибн Абдулазиз хизматчиси-вазири Музоҳимга (у фозил киши эди) қараб:
- Булар (қариндошларини назарда тутиб. Қариндошлари катта умавий бойлар бўлгани ҳаммага маълум) менга бир боғ ажратиб беришибди. Буни мен олмаслигим керак. Улар ҳам беришлари керак эмас эди. Эгаларига қайтариб бермоқчиман, - деб қолди.
Музоҳим:
- Фарзандларингизни нима қиласиз (қандай боқасиз)? – деди.
Шунда халифа Умар ибн Абдулазиз кўзи ғилтиллаб ёшга тўлди-да, ёноқларига оқа бошлаган ёшларини ўрта бармоғи билан артар экан, деди:
- Аллоҳга топшираман.
Абдуллоҳ (ҳикояни Музоҳимдан нақл этувчи ровий) шундай дейди: маълумки, бошқалар ўз фарзандларини яхши кўрганларидек, Умар ҳам фарзандларини яхши кўрар эди.
Музоҳим халифанинг гапига қониқмай, унинг тўнғич ўғли Абулмалик ибн Умар олдига борди ва унга шундай деди:
- Амирулмўъминин шундай ишни қилишга қарор қилдики, бу нарса сенга ҳам, ука-сингилларингга ҳам зарардан бошқани бермайди: у Ямомадаги (жой номи) катта боғни эгаларига қайтармоқчи.
Фарзандларининг кун кечириши шу боғдан бўлиши кутилаётган эди.
Абдулмалик унга жавобан:
- Сиз нима дедингиз отамга? – деб сўради.
Музоҳим бўлиб ўтган суҳбатни айтиб бергач, халифа ўғли Абдулмалик унга қарата:
- Ҳе халифага вазир бўлмай кетинг, - деди-да, оталари – халифа ҳузурига кирмоқчи бўлиб ўрнидан турди.
Бу пайтга келиб халифа Умар ибн Абдулазиз бир мизғиб оладиган пешиндан олдинги пайт келган эди.
Киришга рухсат сўраганда "дам олишга ётди" деган жавоб келди.
- Кирмасам бўлмайди, - деди ўғил.
- Субҳаналлоҳ! Раҳмларинг келмайдими? Бор-йўғи бир дам олиб оладиган соати шу бўлса! – дейишди.
Умар ўғлининг овозини эшитиб:
- Абдулмалик? – деди.
- Ҳа.
- Кир.
- Нима гап?
- Музоҳим бундай-бундай хабар келтирди.
- Ҳа, нима маслаҳат берасан? Бугун кечқурун шу ишни қилмоқчи бўлиб турибман.
- Менимча, буни кечиктирмай ҳозир қилиш керак. Кечқурунгача ким билади, одам ўзига бир нарса бўлиб қолиши ёки фикри ўзгариб қолиши мумкин, - деб жавоб берди ўғил.
Умар ибн Абдулазиз бу гапни эшитиб, қўлларини кўтарганча:
- Зурриётимдан диним учун ёрдам берадиган фарзандни чиқариб қўйган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин, - деди-да, ўша заҳоти туриб, одамларни йиғиб боғни эгаларига қайтаришга буйруқ берди.

Илова: юқорида номи ўтган Абдулмалик ибн Умар ибн Абдулазизни кўпчилик отасига менгзатишади. Унинг тақво, парҳезкорлик ва бошқа хислатларда ёш йигит бўлишига қарамай отасидек бўлганини ҳикоя қиладилар. Абдулмалик ўша ёшлик чоғида, отаси ҳаётлигида вафот этиб кетган.
Аллоҳ таоло барчаларидан рози бўлсин, бизларга ҳам шундай солиҳ зурриётлар неъматини ато этсин, қиёматда улуғларимиз билан бирга жамласин, омин.

Сайфуллоҳ Носир таржимаси

* * *

Yoqub Fasaviy (Ya’qub al Fasaviy, milodiy 890 yil vafot etgan) o‘zining "Ma’rifat va tarix" (al Ma’rifa vat tarix) kitobida (1/586) quyidagi ajoyib hikoyani sanadi ila keltiradi:
Xalifa Umar ibn Abdulaziz xizmatchisi-vaziri Muzohimga (u fozil kishi edi) qarab:
- Bular (qarindoshlarini nazarda tutib. Qarindoshlari katta umaviy boylar bo‘lgani hammaga ma’lum) menga bir bog‘ ajratib berishibdi. Buni men olmasligim kerak. Ular ham berishlari kerak emas edi. Egalariga qaytarib bermoqchiman, - deb qoldi.
Muzohim:
- Farzandlaringizni nima qilasiz (qanday boqasiz)? – dedi.
Shunda xalifa Umar ibn Abdulaziz ko‘zi g‘iltillab yoshga to‘ldi-da, yonoqlariga oqa boshlagan yoshlarini o‘rta barmog‘i bilan artar ekan, dedi:
- Allohga topshiraman.
Abdulloh (hikoyani Muzohimdan naql etuvchi roviy) shunday deydi: ma’lumki, boshqalar o‘z farzandlarini yaxshi ko‘rganlaridek, Umar ham farzandlarini yaxshi ko‘rar edi.
Muzohim xalifaning gapiga qoniqmay, uning to‘ng‘ich o‘g‘li Abulmalik ibn Umar oldiga bordi va unga shunday dedi:
- Amirulmo‘‘minin shunday ishni qilishga qaror qildiki, bu narsa senga ham, uka-singillaringga ham zarardan boshqani bermaydi: u Yamomadagi (joy nomi) katta bog‘ni egalariga qaytarmoqchi.
Farzandlarining kun kechirishi shu bog‘dan bo‘lishi kutilayotgan edi.
Abdulmalik unga javoban:
- Siz nima dedingiz otamga? – deb so‘radi.
Muzohim bo‘lib o‘tgan suhbatni aytib bergach, xalifa o‘g‘li Abdulmalik unga qarata:
- He xalifaga vazir bo‘lmay keting, - dedi-da, otalari – xalifa huzuriga kirmoqchi bo‘lib o‘rnidan turdi.
Bu paytga kelib xalifa Umar ibn Abdulaziz bir mizg‘ib oladigan peshindan oldingi payt kelgan edi.
Kirishga ruxsat so‘raganda "dam olishga yotdi" degan javob keldi.
- Kirmasam bo‘lmaydi, - dedi o‘g‘il.
- Subhanalloh! Rahmlaring kelmaydimi? Bor-yo‘g‘i bir dam olib oladigan soati shu bo‘lsa! – deyishdi.
Umar o‘g‘lining ovozini eshitib:
- Abdulmalik? – dedi.
- Ha.
- Kir.
- Nima gap?
- Muzohim bunday-bunday xabar keltirdi.
- Ha, nima maslahat berasan? Bugun kechqurun shu ishni qilmoqchi bo‘lib turibman.
- Menimcha, buni kechiktirmay hozir qilish kerak. Kechqurungacha kim biladi, odam o‘ziga bir narsa bo‘lib qolishi yoki fikri o‘zgarib qolishi mumkin, - deb javob berdi o‘g‘il.
Umar ibn Abdulaziz bu gapni eshitib, qo‘llarini ko‘targancha:
- Zurriyotimdan dinim uchun yordam beradigan farzandni chiqarib qo‘ygan Allohga hamdlar bo‘lsin, - dedi-da, o‘sha zahoti turib, odamlarni yig‘ib bog‘ni egalariga qaytarishga buyruq berdi.

Ilova: yuqorida nomi o‘tgan Abdulmalik ibn Umar ibn Abdulazizni ko‘pchilik otasiga mengzatishadi. Uning taqvo, parhezkorlik va boshqa xislatlarda yosh yigit bo‘lishiga qaramay otasidek bo‘lganini hikoya qiladilar. Abdulmalik o‘sha yoshlik chog‘ida, otasi hayotligida vafot etib ketgan.
Alloh taolo barchalaridan rozi bo‘lsin, bizlarga ham shunday solih zurriyotlar ne’matini ato etsin, qiyomatda ulug‘larimiz bilan birga jamlasin, omin.

Sayfulloh Nosir tarjimasi

• Олдинги
• Кейинги