Ис босган тиллалар

Рукн: Ибрат Чоп этилган: 26.06.2015

Имом Абдураззоқ "Мусаннаф"да (11/470), Яъқуб ибн Суфён "Маърифат ва тарих" китобида (1/708) ва бошқалар санадлари билан машҳур тобеинлардан бўлган имом Товус ибн Кайсон ҳақида қуйидаги ҳикояни келтирадилар:
Амирлардан бири Муҳаммад ибн Юсуф Сақафий ёки унинг қўл остидаги волийлардан бири бўлган Айюб ибн Яҳё ўз хизматчиларидан бири қўлига ичида 500 динор тилла танга солинган ҳамён (халтача) тутқазиб, унга:
- Товусга олиб бориб бер, олишга кўндиролсанг, бош-оёқ сарпога эга бўласан, - деди.
Хизматчи Товус олдиларига бориб ҳарчанд уринмасин, имом "пулга эҳтиёжим йўқ" деб тиллаларни олмади. У Товуснинг кўзини шамғалат қилиб, бурчакда турган бир эски кўза ичига ирғитди-да, чиқиб кетди ва бошлиғига "олди пулларни" деб хабар берди.
Бир қанча фурсат ўтгач, Товуснинг уларни танқид қилгани ҳақида хабар етди. Улар хизматчиларидан бирини жўнатиб:
- Товусга айт, бизнинг пулимизни қайтиб берсин, - дейишди.
Хизматчи Товус олдига келиб:
- Амиримиз айтаяптилар, олган пулни қайтиб бераркансиз, - деди.
- Мен улардан пул олганим йўқ, - деб жавоб бердилар.
Шунда улар Товуснинг тўғрисўзлигини билганлари сабабли пулни олиб борган хизматчини чақиртирдилар. Хизматчи Товус олдига келиб:
- Эй Абу Абдураҳмон, мен ташлаб кетган пулни олгали келдим, - деди. - Мен қўлингдан пул олганмидим? - дедилар.
- Йўқ, - деб жавоб берди хизматчи.
- Қаерга қўйганингни эслайсанми? - дедилар.
- Ҳа, анави кўзанинг ичига, - деди.
- Қўйган ерингга қара унда, - дедилар.
Қараса, кўза тубида ҳамён ётар, устига ўргимчак ин қуриб олган эди. Пулни олиб волийларга етказиб берди.

Сайфуллоҳ Носир таржимаси

* * *

Imom Abdurazzoq "Musannaf"da (11/470), Ya’qub ibn Sufyon "Ma’rifat va tarix" kitobida (1/708) va boshqalar sanadlari bilan mashhur tobeinlardan bo‘lgan imom Tovus ibn Kayson haqida quyidagi hikoyani keltiradilar:
Amirlardan biri Muhammad ibn Yusuf Saqafiy yoki uning qo‘l ostidagi voliylardan biri bo‘lgan Ayyub ibn Yahyo o‘z xizmatchilaridan biri qo‘liga ichida 500 dinor tilla tanga solingan hamyon (xaltacha) tutqazib, unga:
- Tovusga olib borib ber, olishga ko‘ndirolsang, bosh-oyoq sarpoga ega bo‘lasan, - dedi.
Xizmatchi Tovus oldilariga borib harchand urinmasin, imom "pulga ehtiyojim yo‘q" deb tillalarni olmadi. U Tovusning ko‘zini shamg‘alat qilib, burchakda turgan bir eski ko‘za ichiga irg‘itdi-da, chiqib ketdi va boshlig‘iga "oldi pullarni" deb xabar berdi.
Bir qancha fursat o‘tgach, Tovusning ularni tanqid qilgani haqida xabar yetdi. Ular xizmatchilaridan birini jo‘natib:
- Tovusga ayt, bizning pulimizni qaytib bersin, - deyishdi.
Xizmatchi Tovus oldiga kelib:
- Amirimiz aytayaptilar, olgan pulni qaytib berarkansiz, - dedi.
- Men ulardan pul olganim yo‘q, - deb javob berdilar.
Shunda ular Tovusning to‘g‘riso‘zligini bilganlari sababli pulni olib borgan xizmatchini chaqirtirdilar. Xizmatchi Tovus oldiga kelib:
- Ey Abu Abdurahmon, men tashlab ketgan pulni olgali keldim, - dedi. - Men qo‘lingdan pul olganmidim? - dedilar.
- Yo‘q, - deb javob berdi xizmatchi.
- Qaerga qo‘yganingni eslaysanmi? - dedilar.
- Ha, anavi ko‘zaning ichiga, - dedi.
- Qo‘ygan yeringga qara unda, - dedilar.
Qarasa, ko‘za tubida hamyon yotar, ustiga o‘rgimchak in qurib olgan edi. Pulni olib voliylarga yetkazib berdi.