Маккаи мукаррама манзаралари

Hamma yo‘llar Haramga olib boradi

Makkai mukarrama... Dunyodagi eng mukarram, ardoqli shahar. Qur’oni karimda bir necha marta zikri kelgan tinchlik-omonlik, osoyishtalik, emin-erkinlik diyori. Ilk vahiy indirilgan muazzam o‘lka. Insoniyatning so‘nggi payg‘ambari Muhammad (alayhissalom) tug‘ilgan, kamolga yetgan, payg‘ambar va elchi qilib yuborilgan tabarruk shahar.
Shaharning hamma yo‘llari Masjidi Haramga olib boradi. Makkaga kelib tushuvchi barcha hojilarni faqat bir tuyg‘u o‘rab-chirmaydi. Ular musofirxonalarga joylashib-joylashmay Haramga oshiqishadi. Tezroq Alloh taologa qullik izhor etish, gunohlar mag‘firatini, uxroviy va dunyoviy hojatlarini so‘rash uchun Uning Baytiga talpinishadi.
Ko‘chalarni to‘ldirib borayotgan oppoq kiyimli odamlar oqimiga qo‘shilamiz. Ularning vatanlari boshqa, irqlari bo‘lak, tillari turlicha, ranglari turfa xil.

Hatto urf-odatlari, tutumlari ham farqli. Ammo kiyimlari bir xil, e’tiqodlari bir xil. Qalblarida Allohga va Uning Baytiga muhabbat jo‘sh uradi. Ko‘zlarida tavba-tazarru, nadomat yoshlari. Tillarida “Labbayka”, takbir, tahlil, istig‘for duolari. Ohista avaylab qadamlar tashlashadi. Axir, bu yo‘ldan Hazrati Rasululloh o‘tganlar! Bu yo‘ldan u zotning safdoshlari necha bor Haramga qatnashgan! Balki Islomning ilk shahidlari qoni ayni shu ko‘chaga to‘kilgandir?
Haramga yaqinlashganimiz sari qadamlar tezlashadi. Mana, orziqib kutilgan Baytulloh! Yarim tun bo‘lishiga qaramay, hammayoq sutday oppoq, oydin. Masjidning muazzam darvozalari, xonaqohlari nurga cho‘milgan. Yo‘llarda nur, peshtoqlarda nur, odamlarning kiyimida nur, yuzlarda nur, nigohlarda nur. Alloh taoloning nuri hamma yoqni porloq qilib yuborganday!
“Salom” eshigidan “Bismilloh” bilan ichkariga kiramiz. Atrofida oppoq kiyimli kishilar aylanayotgan o‘rtadagi Ka’baga nazarlarimiz tushadi:
“La ilaha illalloh, Allohu akbar! Parvardigorim, ushbu Baytingni hamma tavof qilgani uchungina sevmaymiz. Ushbu Baytingni unga zarrin ka’bapo‘sh yopilgani, jimjimador naqshi-nigorli eshigi borligi uchungina sevmaymiz. Ka’ba timsolida Sening rahmatingdan umidvor bo‘lib, mag‘firatingni tilab, duolarimiz ijobatini so‘rab, tavba-o‘tinchlarimizni izhor qilib huzuringga bosh urib keldik. Bayting haqqi-hurmati, Sendan komil imon, sodiq ishonch, keng rizq, qo‘rquvchi qalb, zikrga shoshuvchi til so‘rab keldik. Bizlarga faqat halol narsani, haqiqiy tavbani, o‘lim paytidagi rohatni, rahmat va mag‘firatni, hisob vaqtidagi afvni, jannatni nasib et. Allohim, hajimizni mabrur, sa’yimizni mashkur, gunohlarimizni mag‘fur, amallarimizni maqbul qilgin!”

Masjiddagi voqea

Hamxonam Zokirjon hoji bilan har kuni tungi ikkida Haramga ibodat qilgani jo‘naymiz. Bugun ham odatdagiday masjidga kirib, shundoqqina Ka’ba ko‘rinib turgan o‘rinda joylashdik. Avval nafl namozlarimizni o‘qidik. So‘ngra Qur’oni karimni xatm qilishni davom ettirdik. Shu payt ko‘zim mendan ikki qadam narida ibodat qilayotgan novchagina yigitga tushdi. Ehromdagi bu yigit ko‘rinishidan Ovrupa mamlakatlarining biridan kelganga o‘xshaydi: oq yuz, malla soch, ko‘zlari ko‘kish.
Lekin hozir meni uning tashqi qiyofasi qiziqtirmayotgan edi. Tik holatda Ka’baga yuzlanib, qo‘llarini duoga ko‘targan, ko‘zlaridan yosh jalasi quyiladi. U shunchalar xokisorlik, muhabbat va ixlos bilan duo-iltijo qilar edi, beixtiyor havasim kelib ketdi. Keyin masjidning oppoq marmarlari ustida namoz o‘qishga kirishdi. Namozni tugatib, yana boyagiday ixlos bilan uzoq duo qildi. So‘ng yonidagi kitob tokchasidan Qur’oni karimni olib tilovat boshladi. 
Toliqib, har gal ko‘zlarimga bir oz dam bermoqchi bo‘lganimda uning holatini kuzataman. Ovrupalik hoji endi qiroatini tugatib, yana tik turganicha duo boshlagan edi. Yig‘i aralash ancha vaqt duo qilib turdi. Keyin yerga o‘tirib, tizzalarini quchoqlagan holatda Ka’baga uzoq tikilib o‘tirdi.
Qancha vaqt o‘tganini bilmayman. Bir payt qarasam, ovrupalik yigit safar xaltasini boshiga qo‘yib, yotishga tayyorgarlik ko‘ryapti. “Ibodat qilaverib charchabdi-da, endi bomdod namozigacha bir oz mizg‘ib olsa kerak”, degan fikr xayolimdan o‘tdi. U atrofidagi namozxonlarga ozor berib qo‘ymaslik uchun g‘ujanak holatga kirib, xaltasiga bosh qo‘yganicha, asta cho‘zildi. Bo‘yi salkam ikki metrli kishining bir metrga yetib-etmagan joyda uxlashini bir tasavvur qiling. Ammo yigit bu noqulaylikka aslo parvo qilmay, sovuq marmar ustida orom istar edi. Uni uxlashga yotdi deb noto‘g‘ri o‘ylagan ekanman. Mallasoch yigit yonboshlagan holatda qo‘lida tasbeh bilan takbiru tahlillarni boshlab yuborgan edi.
Vaqt bomdodga yaqinlashgani uchun ko‘pchilikni mudroq olgan, shayton vasvasani kuchaytirgan. Boyagi yigitni ham uyqu elitib, hozir qo‘lidan tasbeh tushib ketsa kerak, degan xayolda bir necha bor u tomonga ko‘z tashlab qo‘ydim. Yo‘q, har gal tasbeh donalarining ohista o‘tishini, lablarining pichirlayotganini ko‘raverdim. Bir oz vaqt o‘tgach, u o‘rnidan dik etib turdi-da, yana Ka’baga yuzlanib, duoga qo‘l ochdi.
Ovrupalik notanish yigitning bunchalik ixlos bilan ibodat qilayotganini ko‘rib, sovg‘a-salom ilinjida do‘kon kezib, mehmonxonada behuda suhbatlar va uyqu bilan qimmatli qancha vaqtlarini sovurgan ayrim insonlar esimga tushdi. Musulmon bo‘lmagan o‘lkada, musulmon bo‘lmagan kishilar orasida ulg‘aygan bu yigitning Alloh taologa muhabbati har birimiz uchun eng yaxshi saboq edi.

Bu yigitdan o‘rnak oling

Peshin namozini kutib, Haramda tilovat, zikr qilib o‘tiribmiz. Ka’bani ming-minglab hoji tavof qilyapti. Shu payt yonginamizga bir yigit mayiblar aravachasida o‘tirgan bir qariya bilan kelib qoldi. Aravachani safga qo‘yib, o‘zi uning orqasidagi xaltachadan kichikroq tog‘oracha va suv idishi oldi. Ko‘ksiga osilgan qog‘ozdan uning Dog‘istondan ekani ko‘rinib turardi. Qiziqsinib turganimni ko‘rib, gap ochdi:
— Otam anchadan buyon dard chekadilar. Bu yil hajga olib borasan, kelgusi yilgacha bormanmi-yo‘qmi, deb turib oldilar. Yaxshiyam, aravacha bor ekan, shunda ibodat qildirib yuribman. Bomdod namoziga olib keluvdim. Namozdan keyin uxlab qolib, tahoratlari sindi. Boxabar bo‘lib tursangiz, men zamzam olib kelib tahorat qildirib qo‘yardim.
Idishini ko‘tarib, suvga ketdi. Hatto qo‘llarini qimirlatishga kuchi yetmayotgan, nursiz ko‘zlarini ochib turishga ham majoli qolmagan otaxonning bunchalik mashaqqatli safarga g‘ayrat qilganiga tasanno aytib o‘tirardim. Shu payt dog‘istonlik yigit keldi, tog‘orani otaning tizzasiga qo‘yib, uni tahorat qildira boshladi. Keyin tog‘orani yerga qo‘yib, oyoqlarini yuvishga kirishdi. Tahorat qildirib bo‘lgach, sochiq olib otaxonning yuvilgan a’zolarini birma-bir artdi. Keyin aravachani Ka’ba tarafga to‘g‘riladi-da, yoniga joynamoz solib, o‘zi ham namoz o‘qishga kirishdi.
Qari otasini uzoq Dog‘istondan haj qildirgani aravachada olib kelgan, uni har kuni ibodat uchun Haramga yetaklab kelayotgan, kuniga bir necha marta tahoratigacha qildirayotgan baxtiyor o‘g‘ilning matonatiga tasanno aytib o‘tirar ekanman, beixtiyor ichimdan shunday og‘riqli gaplar otilib chiqdi:
— Ey otani hurmatlashni unutib qo‘ygan, ularga itoat qilmayotgan, dilini og‘ritayotgan, ulg‘aytirib-tarbiyalagan buzrukvoridan xabar olmay, o‘z holiga tashlab qo‘ygan, ularni haqoratlayotgan, hatto, qo‘l ko‘tarishgacha borgan, qariyalar uyiga olib borib tashlagan nobakor farzandlar! Otani hurmatlashni, unga ehtirom ko‘rsatib, duosini olishni mana bu yigitdan o‘rganing! Zero, ota duosi, uning roziligi jannat eshiklarining ochqichidir!

“Assalom, ey Baytulloh!”

Odatdagiday yarim tunda Haramga yetib bordim. Poyabzalimni yechib, endi darvozadan kirmoqchi bo‘lib turganimda ajib bir manzaraning shohidi bo‘ldim. Qorachadan kelgan bir yigit (aftidan, turk bo‘lsa kerak) ikki yoshlar chamasidagi, jingalaksochli qizchasini ko‘tarib masjidga kirib ketayotgan ekan. Qizcha dadasining yelkasiga boshini qo‘yganicha dong qotib uxlab yotibdi. Jajji qo‘lchalarining biri otaning bo‘yniga chirmashgan, boshqasi yonga osilgan. “Bolaning uyqusini buzib, yarim tunda masjidga olib kelish shartmidi?” degan fikr xayolimdan o‘tdi. Hatto bu bemehr otadan bir oz o‘pkalagan bo‘ldim.
Qizchasini ko‘targan turk yigiti “Bismillah” deya Haramga qadam qo‘yar ekan, yelkasida o‘tirgan qizchasi uyqu bosgan ko‘zlarini ocholmagan holatda bir necha bor “Assalam, ya Baytulloh!”, “Assalam, ya Baytulloh!” deya Masjidi Haramga salom berdi. Hayratdan qotib qoldim. Butun vujudimga titroq kirdi, ko‘zimga yosh qalqdi. “Subhonalloh!”. Shunday murg‘ak yoshdagi, uyqudan ko‘z ocholmagan holatdagi qizaloqqa Allohning Baytiga salom bilan kirishni kim o‘rgatgan? Hatto uyqusirayotgan bo‘lishiga qaramay, bunday salom aytishni u qaysi baxtli insonlardan o‘rgangan? Boyagina jajji qizalog‘iga bemehrlikda ayblab, ich-ichimdan yoqtirmay turganim turk yigitning oldiga borib, mahkam quchgan holda: “Rahmat sizga! Shunday ajoyib qizchani tarbiyalaganingiz uchun Alloh sizga ikki dunyo saodatini bersin!” deb duo qilgim keldi.
Shunda lop etib kechagina bo‘lib o‘tgan voqea yodimga tushdi. Juma namozida izdihom katta bo‘lishini bilganimiz uchun masjidga ertaroq yetib bordik. Joylashib, zikrulloh, Qur’oni karim tilovati bilan mashg‘ul bo‘ldik. Shu payt keyingi safdan eshitilayotgan gap-so‘zlar diqqatimni tortdi. E’tibor qilmay, oldimdagi kitobga tikildim. Biroq orqadagi yurtdoshlarimning suhbati fikrimni chalg‘itaverdi. Sabrim tugab, ortga o‘girildim. Soch-soqoli oqargan, yetmishlarga borib qolgan bir qariya o‘rta yoshlardagi sherigiga nechta farzandi borligi, kattasiga qayerdan uchastka qilgani, uylarni qanday qurgani, nima daraxtlar o‘tqazgani haqida uzundan-uzun hikoya boshlagan edi. Juma xutbasi boshlandi ham, ularning baland ovozdagi suhbati tugay demasdi. Birgina men emas, yon-atrofdagi namozxonlarning norozi nigohlariga parvo qilmay, gaplashaverishdi. 
Shu munosabat bilan kecha ko‘nglimga toshday o‘rnashib qolgan o‘kinch muzini hartugul bugun bu murg‘ak qizaloqning uyqusiragan lablaridan uchgan so‘zlar eritib yubordi...

Makka kabutarlari

Makkada eng ko‘p uchraydigan jonzot, menimcha, kabutarlar bo‘lsa kerak. Qayoqqa qaramang, tanasi kulrang, bo‘yni atrofi esa xuddi marjon kabi rang-barang tovlanuvchi ana shu beozor qushlarga ko‘zingiz tushadi. Ular odamlardan hurkishmaydi. Haram atrofiga, ko‘chalarga, maydonchalarga sepilgan donlardan yeb, rizqlarini terib yurishadi.
Ayniqsa, Masjidi Haram atrofidagi kabutarlarning sanog‘iga yetish qiyin. Savobtalab hojilar yelim xaltachalarda sotilayotgan bug‘doydan xarid qilib, qushlarga sochishadi. Ulardan yeb, qorni to‘ygan kabutarlar xuddi buyruqqa quloq solganday birdaniga shiddat bilan havoga ko‘tarilishadi. Haram ustida bir necha bor charx urib aylanishadi. O‘z tillarida nimalardir deb “g‘uv-g‘uv”lashadi.
Ularning parvozini, samoda to‘xtovsiz aylanishini ko‘rib, havasim keladi. Har gal ular Baytullohni tavof qilayotganday tuyulaveradi. Baytul Ma’murni tinmay tavof qiluvchi farishtalarga o‘xshatib yuboraman bu kabutarlarni. Odamlar vositasida Alloh taolo yuborgan mo‘l-ko‘l rizq bilan taomlanib, shukronasiga Baytulloh tavofi va Allohning zikri bilan javob qaytarayotganday tuyulaveradi. Hatto ularning “g‘uv-g‘uv”lari qulog‘imga “huvalloh” (U Alloh) bo‘lib kiradi. Ularning bu qiliqlarini ko‘rib, Alloh bergan rizqni yeb, U ato qilgan uy-joy, kiyim-kechak, mol-dunyo, ashyolar, shirin-shakar farzandlar, sog‘lik, kuch-quvvat, aql-idrok kabi ne’matlarga shukr qilmayotgan bandalar esga tushadi. 
Yana bir narsa diqqatimni tortdi. Haram ustida va atrofida shunchalik ko‘p kabutar uchib-qo‘nib yurganiga qaramay, biror joyga ularning axlat tashlaganini yoki farroshlar ular axlatini tozalayotganini ko‘rmadim. Avvaliga hayron bo‘ldim. Keyinroq buning siri ma’lum bo‘ldi. Bir kuni adashib, Haramga borish yo‘lini topolmay qoldim. Bir ko‘chadan ketayotsam, qurilish uchun kavlab qo‘yilgan kenggina chuqur ichida ming-minglab kabutar g‘ujg‘on qaynar, bir galasi uchib ketsa, boshqa gala kelib qo‘nar edi. Ulkan qurilish maydoni kabutar axlatiga to‘lib ketgan edi. Shuncha qushga “hojatxona”ga borishni kim o‘rgatib qo‘ygan ekan? Aqlsiz qushlarning bu qilig‘ini ko‘rib, beixtiyor takbir aytib yubordim.

Ahmad MUHAMMAD
Toshkent — Makka — Toshkent

"Hidoyat" 2007 yil 1-son