Абу Убайда ибн ал-Жарроҳ

У очиқ чеҳрали, истараси иссиқ, жуссаси озғин, соқоли сийрак киши эди. Кўрган одамнинг кўзи қувонар, қалбида яна қайта учрашувга шавқ пайдо бўлар ва у ҳақида илиқ таассурот уйғонарди. Бундан ташқари, ниҳоятда хушмуомала, сертавозе, ғоятда уятчан эди, лекин аҳвол оғирлашиб, вазият кескинликни талаб қилса, гўё ғазабнок арслондай, уни таниб бўлмай қоларди. У ўзининг дадил ва ўктам хатти-ҳаракатлари билан кескир қиличга менгзарди.
Бу одам Муҳаммад алайҳиссалом умматининг энг ишончли вакили Абу Убайда куняси билан машҳур Омир ибн Абдуллоҳ ибн ал-Жарроҳ ал-Фиҳрий ал-Қурашийдир. Абдуллоҳ ибн Умар уни қуйидагича таърифлаган:
— Қурайш қабиласида уч киши борки, улар инсонларнинг энг очиқ чеҳрали, гўзал аҳлоқли ва ҳаёлироқларидир. Агар сизга гапиргудек бўлсалар, бир луқма ҳам ёлғон қўшмаслар. Агар сиз уларга гапирсангиз, сизни ёлғончига чиқармаслар. Булар Абу Бакр Сиддиқ, Усмон ибн Аффон ва Абу Убайда ибн ал-Жарроҳлардир.

Абу Убайда исломни энг аввал қабул қилган мусулмонлардан эди. Абу Бакр Сиддиқдан бир кун кейин, у кишининг даъвати билан динга кирган ва Абдураҳмон ибн Авф, Усмон ибн Мазъун, Арқам ибн Абу Арқам билан бирга Пайғамбар алайҳиссаломнинг ҳузурларига бориб, ҳақ калимасини айтган, шундай қилиб буюк ислом биносини бунёд этишлик учун қўйилган энг аввалги ғиштлардан бўлган эди.
Абу Убайда Маккада илк ислом шуълалари тарала бошлаган ондан тортиб оғир синовларни бошидан кечирди. Пешқадам мусулмонлар қатори турли хил зулму бедодликлар, ҳақорату тазйиқлар, ғаму аламларни тотиб кўрдики, Ер юзидаги биронта дин тарафдори бундоқ синовларга дучор этилмаганди. Улар эса бу синовларга мардонавор дош беришди, ҳар қанча аҳволлари танг, ҳолатлари аянчли бўлса ҳам Аллоҳ таоло ва Пайғамбар алайҳиссалом жанобларига берган ваъдаларига содиқ қолишди. Аммо Бадр жанги Абу Убайдани етти ухлаб тушига кирмаган, инсон зоти тасаввур қилишдан ожиз бўлган ниҳоятда мушкул имтиҳонга рўпара этганди.

Бадр куни Абу Убайданинг душманлар сафини пароканда этишликда кўрсатган жанговар маҳорати мушриклар қалбига ғулғула солди. У худди ўлимни писанд қилмаётгандай жангнинг энг қонли тус олган нуқталарида ҳозир бўлар, қурайш суворийлари эса, унга юзма-юз келишдан ўзларини олиб қочардилар...
Аммо улар орасида бир киши Абу Убайдани яккама-якка олишувга чорлаб, бот-бот олдидан кесиб чиқар, Абу Убайда эса ҳар сафар унга йўлиққанида отининг жиловини четга бурарди. Ҳалиги одам хира пашшадай Абу Убайдани таъқиб қилишдан чарчамас, у бўлса яккама-якка жангдан четланишини қўймасди. Ниҳоят, таъқиб қилувчи ниятига етди. Абу Убайданинг рўпарасига кўндаланг туриб олиб, Аллоҳнинг душманларига қарши жиҳод қилишдан йўлини тўсиб қўйди. Сўқишдан ўзга илож тополмаган мужоҳид қиличининг бир зарби билан рақибининг калласини қоқ иккига бўлиб ташлади.
"Ўзига ўзи ўлим тилаб олган киши ким бўлди экан?" деб бошингизни қотириб ўтирманг, эй муҳтарам ўқувчи. Аввал бошдаёқ бу имтиҳонни инсон боласи тасаввур қилишдан ожиз деб айтмаганмидим?! Тихирлиги бошига етган киши Абдуллоҳ ибн ал-Жарроҳ, Абу Убайданинг отаси бўлса нима дейсиз?!

Абу Убайда отасини қатл қилгани йўқ, балки отасининг шахсидаги ширкни ўлдирди. Шу боис Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло ота-бола ўртасидаги можаро ҳақида қуйидаги оятни нозил қилди:
"Аллоҳга ва қиёмат кунига иймон келтирадиган қавмнинг Аллоҳ ва Унинг пайғамбари чизган чизиқдан чиққан кимсалар билан - гарчи улар ўзларининг оталари ёки ўғиллари, ёки оға-инилари, ёки қариндош-уруғлари бўлсалар-да — дўстлашаётганларини топмассиз. Ана ўшаларнинг дилларига (Аллоҳ) иймонни битиб қўйгандир ва уларни Ўз томонидан бўлган Руҳ — Қуръон билан қувватлантиргандир. У зот уларни остидан дарёлар оқиб турадиган, улар мангу қоладиган жаннатларга киритур. Аллоҳ улардан рози бўлди ва улар ҳам (Аллоҳдан — У зот берган ажр-кукофотлардан) рози бўлдилар. Ана ўшалар Аллоҳнинг ҳизбидирлар. Огоҳ бўлингизким, албатта Аллоҳнинг ҳизби (бўлган зотларгина) нажот топгувчидирлар!" ("Мужода” сураси, 22-оят).

Абу Убайдани бу оғир имтиҳондан ёруғ юз билан ўтиши, айтарли, ажабланарли ҳол эмас эди. Унинг Аллоҳга бўлган иймони шу қадар бақувват, ўзи динга шунчалик содиқ ва Муҳаммад алайҳиссалом уммати ўртасида шу даражада ишончга сазовор, омонатга вафодор эдики, ҳатто Аллоҳ таолонинг наздида буюк мақомга эга бўлган зотлар ҳам унга ҳавас қилишарди.
Муҳаммад ибн Жаъфар ҳикоя қилади:
Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига насронийлар гуруҳи келиб:
- Ё Абул Қосим, биз ўртамиздаги молни тақсимлай олмай, бир-биримиз билан салкам жиққамушт бўлаёздик. Сиз, мусулмонлар, тўғрисўз, омонатдор одамларсиз. Шунинг учун биз билан ўзингиз ишонган одамни юборсангиз, у бизга молларимизни адолат билан тақсимлаб берса, - деб илтимос қилишди.
- Эртага келинглар, мен сиз билан энг ишончли одамимни юбораман, - дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Давомини Умар ибн Хаттобдан эшитинг:
- Эртаси куни пешин намозини ўқишга масжидга келдим. Худо ҳаққи, мен умрим бино бўлиб, биронта масалада қозилик қилишни истамагандим, лекин ўша куни "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ишончли кишиси" номини олиш учун бу вазифани менга топширилишини ич-ичимдан хоҳладим...
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизга пешинни ўқиб бергач, орқаларига ўгирилдилар. Кўзлари билан одамлар орасидан кимнидир излай бошладилар. Мен умид билан бўйнимни чўзиб қараб турардим. Расулуллоҳнинг нигоҳлари Абу Убайдага тушиб, уни чақирдилар. Сўнг:
— Меҳмонлар билан бориб, улар келиша олмаётган масалани адолат билан ҳал қилиб бер, - деб тайинладилар.
Мен "Улоқни Абу Убайда илиб кетди", деб қўйдим.

Абу Убайда фақат омонатдор бўлибгина қолмай, жисмонан ҳам ниҳоятда бақувват эди. Унинг жисмоний қуввати бир неча мусулмонларга қўл келган эди.
Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобларидан бир гуруҳини Қурайш қабиласига тегишли карвонни қўлга киритиш учун юбордилар. Гуруҳга Абу Убайдани амир қилиб сайладилар ва аскарларнинг озуқаси учун бир қоп хурмо бердилар, Очиғини айтганда, ўша пайтда бошқа таомнинг ўзи ҳам йўқ эди. Абу Убайда бутун сафар мобайнида кунига ҳар бир кишига биттадан хурмо бериб турар, улар эса кун бўйи хурмони шимиб, устидан сув ичиб юришарди. Бир кеча-кундузлик тамадди шундангина иборат эди ва бу асҳобларга кифоя қиларди.

Мусулмонлар қўшини чекиниб, вақтинчалик муваффақиятдан ҳовлиқиб кетган бир зўравон мушрик:
— Қани Муҳаммад? Менга Муҳаммадни кўрсатиб қўйинглар, - деб томоқ йиртиб қичқирган Уҳуд жангини эсланг.
Шундай қалтис ҳолатда ҳам Абу Убайда жойидан жилмаганди. Тўққиз нафар биродари билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни ҳимоя қилиш учун мушрикларнинг найзаларига кўкрагини қалқон қилганди. Лекин бу эҳтиёт чоралари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни азиятлардан асраб қололмади. У зотнинг муборак қозиқ тишлари синиб, пешоналари ёрилди. Эгниларидаги титилиб кетган совутнинг икки сими лунжларига кириб, чуқур ботди. Абу Бакр Сиддиқ энди симларни суғуриб ташламоқчи бўлганида Абу Убайда:
— Азбаройи худо, бу ишни менга қўйиб беринг, - деб илтимос қидди.
У қўлини ишга солса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг жонлари оғришидан чўчиб, совутнинг симини маҳкам тишлаб тортди. Сим суғурилди, лекин жон-жаҳди билан тишлаш натижасида Абу Убайданинг курак тиши синиб кетди. Сўнг у иккинчи курак тишини қурбон қилиш бадалига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг юзларидан иккинчи симни ҳам суғуриб ташлади.
Абу Бакр бу воқеани эслаганида "Абу Убайда курак тиши йўқ кишиларнинг энг чиройлисидир", деб қўярди.

Абу Убайда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қатнашган жангларнинг ҳаммасида иштирок этди. Сўнгги лаҳзаларгача Пайғамбар алайҳиссаломнинг энг яқин мулозимларидан бўлиб қолди.
Сақифа куни (Абу Бакр Сиддиқ халифа этиб сайланган кун) Умар ибн Хаттоб:
- Қўлингни бер, мен сенга байъат қиламан, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам "Ҳар бир умматнинг ўз ишончли кишиси бўлади, бу умматнинг энг ишончли кишиси сенсан" дегандилар, - деб Абу Убайдага халифалик лавозимини таклиф қилганда, у:
— Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозда имом бўлишликка буюрган ва то пайғамбаримиз вафот этгунларига қадар имомгарчилик қилган бир одам турган жойда менга халифаликка йўл бўлсин, - деб камтарлик қилганди.
Шундан кейин Абу Бакр Сиддиққа итоат изҳор этилиб, байъат қилинди. Абу Убайда ҳақ йўл узра унинг холис насиҳатгўйи, хайрли ишларида елкадош ёрдамчиси бўлди. Абу Бакр халифаликни ўзидан сўнг Умар ал-Форуққа васият қилиб кетди. Абу Убайда ҳазрати Умарга ҳам итоатда бўлди, сира ўзбошимчалик қилмади. Тўғри, бир марта у халифанинг буйруғига бўйсунмади.
Абу Убайда мусулмонлар амирига итоат этишдан бош тортган фармон нима ҳақида эди?
Воқеа Шом диёрига юборилган Абу Убайда ибн ал-Жарроҳ саркардалиги остидаги мусулмонларнинг зафар ёр қўшини кетма-кет ғалабага эришиб, шомий шаҳарларни ҳаммасини фатҳ этиб, шарқдан Фрот дарёси ёқасига, шимолдан Кичик Осиё чегарасига етиб келган пайтда рўй берди. Шу вақтда Шом бўйлаб даҳшатли вабо тарқалиб, кунига минглаб одамларнинг ёстиғини қурита бошлади. Бу мудҳиш хабар ҳазрати Умарнинг қулоғига чалиниши билан Абу Убайдага қуйидаги мазмунда мактуб йўллади:
- "Биз мушкул аҳволга тушиб қолдик. Ўзинг келиб ёрдам бермасанг бўлмайди. Миктубим сенга тунда етиб борса, тонг отишини кутиб ўтирмай, йўлга туш. Агар кундузи етиб борса, шу заҳоти оёғингни қўлингга олиб, шамолдай ел”.
Абу Убайда хатни ўқиб чиқиб:
- Ҳалифанинг менда қандай иши борлигини сезиб турибман. У бир инсоннинг ажалини кечиктиришга беҳуда уриняпти, - деди.
Сўнг қўлига қалам олиб, жавоб хатини ёзди:
- "Амирул мўминин жаноблари, мени нима мақсадда чақиртирганингизни ҳис этиб турибман. Мен мусулмонлар қўшинининг бир аскариман. Уларнинг бошига не кун тушса, менинг ҳам тақдирим ўшадир. Бошга тушганни кўз кўради. Аллоҳ пешонамга ёзиб қўйган иш содир бўлгунча, лашкардан ажралмайман. Сиздан ўтиниб сўрайман, аввалги буйруғингизни бекор қилиб, мени шу ерда қолишимга ижозат берсангиз".
Мактубни ўқиган ҳазрати Умарнинг кўзлари жиққа ёшга тўлди. Буни кўриб атрофдагилар хавотир ичра:
- Абу Убайда ҳалок бўлибдими? - деб сўрашди.
- Йўқ, - деди халифа, - лекин у ўлим билан юзма-юз турибди.
Амирул мўминнининг гумони тўғри чиқди – мудҳиш вабо Абу Убайдани ҳам ўз домига тортди. Ўлими яқинлашганини сезган саркарда қўшинни тўплаб, уларга қарата деди:
- Васиятимни тингланг, биродарлар. Айтганларимни қабул қилсангиз, ўзингизга яхши. Намозни доимо адо этиб боринг, Рамазон рўзасини тутинг, ҳақдорларга закоту садақасини беринг, ҳаж ва умра қилинг, бир-бирингизни ҳаққа, яхшиликка чорланг, раҳбарларингиздан самимий маслаҳатингизни аяманг, сизларни ўткинчи дунё алдаб қўймасин. Чунки инсон минг йил умр кўрса ҳам ҳозир мени чангалида тутиб турган ўлимдан қочиб қутулолмайди... Сизларга Аллоҳнинг саломи ва раҳмати бўлсин.
Сўнг Муоз ибн Жабалга юзланди:
- Эй Муоз, одамларга имом бўлиб, намоз ўқиб беринг.
Намозга буюришлик Абу Убайданинг сўнги сўзлари бўлди.
Жаноза намозидан кейин Муоз тўпланганларга ваъз қилди:
— Мусулмонлар, сиз бир биродарингиздан жудо бўлдингиз. Худо ҳаққи, мен софдилликда, ёмонликдан йироқ юришда, охиратга муҳаббатда ва мусулмонларга ёрдам беришда унинг олдига тушадиган кишини кўрганимни эслай олмайман. Марҳумнинг ҳаққига дуо қилинг, эй Аллоҳнинг раҳматига сазовор бўлгурлар!

U ochiq chehrali, istarasi issiq, jussasi ozg‘in, soqoli siyrak kishi edi. Ko‘rgan odamning ko‘zi quvonar, qalbida yana qayta uchrashuvga shavq paydo bo‘lar va u haqida iliq taassurot uyg‘onardi. Bundan tashqari, nihoyatda xushmuomala, sertavoze, g‘oyatda uyatchan edi, lekin ahvol og‘irlashib, vaziyat keskinlikni talab qilsa, go‘yo g‘azabnok arslonday, uni tanib bo‘lmay qolardi. U o‘zining dadil va o‘ktam xatti-harakatlari bilan keskir qilichga mengzardi.
Bu odam Muhammad alayhissalom ummatining eng ishonchli vakili Abu Ubayda kunyasi bilan mashhur Omir ibn Abdulloh ibn al-Jarroh al-Fihriy al-Qurashiydir. Abdulloh ibn Umar uni quyidagicha ta’riflagan:
— Quraysh qabilasida uch kishi borki, ular insonlarning eng ochiq chehrali, go‘zal ahloqli va hayoliroqlaridir. Agar sizga gapirgudek bo‘lsalar, bir luqma ham yolg‘on qo‘shmaslar. Agar siz ularga gapirsangiz, sizni yolg‘onchiga chiqarmaslar. Bular Abu Bakr Siddiq, Usmon ibn Affon va Abu Ubayda ibn al-Jarrohlardir.

Abu Ubayda islomni eng avval qabul qilgan musulmonlardan edi. Abu Bakr Siddiqdan bir kun keyin, u kishining da’vati bilan dinga kirgan va Abdurahmon ibn Avf, Usmon ibn Maz’un, Arqam ibn Abu Arqam bilan birga Payg‘ambar alayhissalomning huzurlariga borib, haq kalimasini aytgan, shunday qilib buyuk islom binosini bunyod etishlik uchun qo‘yilgan eng avvalgi g‘ishtlardan bo‘lgan edi.
Abu Ubayda Makkada ilk islom shu’lalari tarala boshlagan ondan tortib og‘ir sinovlarni boshidan kechirdi. Peshqadam musulmonlar qatori turli xil zulmu bedodliklar, haqoratu tazyiqlar, g‘amu alamlarni totib ko‘rdiki, Yer yuzidagi bironta din tarafdori bundoq sinovlarga duchor etilmagandi. Ular esa bu sinovlarga mardonavor dosh berishdi, har qancha ahvollari tang, holatlari ayanchli bo‘lsa ham Alloh taolo va Payg‘ambar alayhissalom janoblariga bergan va’dalariga sodiq qolishdi. Ammo Badr jangi Abu Ubaydani yetti uxlab tushiga kirmagan, inson zoti tasavvur qilishdan ojiz bo‘lgan nihoyatda mushkul imtihonga ro‘para etgandi.

Badr kuni Abu Ubaydaning dushmanlar safini parokanda etishlikda ko‘rsatgan jangovar mahorati mushriklar qalbiga g‘ulg‘ula soldi. U xuddi o‘limni pisand qilmayotganday jangning eng qonli tus olgan nuqtalarida hozir bo‘lar, quraysh suvoriylari esa, unga yuzma-yuz kelishdan o‘zlarini olib qochardilar...
Ammo ular orasida bir kishi Abu Ubaydani yakkama-yakka olishuvga chorlab, bot-bot oldidan kesib chiqar, Abu Ubayda esa har safar unga yo‘liqqanida otining jilovini chetga burardi. Haligi odam xira pashshaday Abu Ubaydani ta’qib qilishdan charchamas, u bo‘lsa yakkama-yakka jangdan chetlanishini qo‘ymasdi. Nihoyat, ta’qib qiluvchi niyatiga yetdi. Abu Ubaydaning ro‘parasiga ko‘ndalang turib olib, Allohning dushmanlariga qarshi jihod qilishdan yo‘lini to‘sib qo‘ydi. So‘qishdan o‘zga iloj topolmagan mujohid qilichining bir zarbi bilan raqibining kallasini qoq ikkiga bo‘lib tashladi.
"O‘ziga o‘zi o‘lim tilab olgan kishi kim bo‘ldi ekan?" deb boshingizni qotirib o‘tirmang, ey muhtaram o‘quvchi. Avval boshdayoq bu imtihonni inson bolasi tasavvur qilishdan ojiz deb aytmaganmidim?! Tixirligi boshiga yetgan kishi Abdulloh ibn al-Jarroh, Abu Ubaydaning otasi bo‘lsa nima deysiz?!

Abu Ubayda otasini qatl qilgani yo‘q, balki otasining shaxsidagi shirkni o‘ldirdi. Shu bois Alloh subhonahu va taolo ota-bola o‘rtasidagi mojaro haqida quyidagi oyatni nozil qildi:
"Allohga va qiyomat kuniga iymon keltiradigan qavmning Alloh va Uning payg‘ambari chizgan chiziqdan chiqqan kimsalar bilan - garchi ular o‘zlarining otalari yoki o‘g‘illari, yoki og‘a-inilari, yoki qarindosh-urug‘lari bo‘lsalar-da — do‘stlashayotganlarini topmassiz. Ana o‘shalarning dillariga (Alloh) iymonni bitib qo‘ygandir va ularni O‘z tomonidan bo‘lgan Ruh — Qur’on bilan quvvatlantirgandir. U zot ularni ostidan daryolar oqib turadigan, ular mangu qoladigan jannatlarga kiritur. Alloh ulardan rozi bo‘ldi va ular ham (Allohdan — U zot bergan ajr-kukofotlardan) rozi bo‘ldilar. Ana o‘shalar Allohning hizbidirlar. Ogoh bo‘lingizkim, albatta Allohning hizbi (bo‘lgan zotlargina) najot topguvchidirlar!" ("Mujoda” surasi, 22-oyat).

Abu Ubaydani bu og‘ir imtihondan yorug‘ yuz bilan o‘tishi, aytarli, ajablanarli hol emas edi. Uning Allohga bo‘lgan iymoni shu qadar baquvvat, o‘zi dinga shunchalik sodiq va Muhammad alayhissalom ummati o‘rtasida shu darajada ishonchga sazovor, omonatga vafodor ediki, hatto Alloh taoloning nazdida buyuk maqomga ega bo‘lgan zotlar ham unga havas qilishardi.
Muhammad ibn Ja’far hikoya qiladi:
Bir kuni Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning huzurlariga nasroniylar guruhi kelib:
- Yo Abul Qosim, biz o‘rtamizdagi molni taqsimlay olmay, bir-birimiz bilan salkam jiqqamusht bo‘layozdik. Siz, musulmonlar, to‘g‘riso‘z, omonatdor odamlarsiz. Shuning uchun biz bilan o‘zingiz ishongan odamni yuborsangiz, u bizga mollarimizni adolat bilan taqsimlab bersa, - deb iltimos qilishdi.
- Ertaga kelinglar, men siz bilan eng ishonchli odamimni yuboraman, - dedilar Rasululloh sollallohu alayhi va sallam.
Davomini Umar ibn Xattobdan eshiting:
- Ertasi kuni peshin namozini o‘qishga masjidga keldim. Xudo haqqi, men umrim bino bo‘lib, bironta masalada qozilik qilishni istamagandim, lekin o‘sha kuni "Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning ishonchli kishisi" nomini olish uchun bu vazifani menga topshirilishini ich-ichimdan xohladim...
Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bizga peshinni o‘qib bergach, orqalariga o‘girildilar. Ko‘zlari bilan odamlar orasidan kimnidir izlay boshladilar. Men umid bilan bo‘ynimni cho‘zib qarab turardim. Rasulullohning nigohlari Abu Ubaydaga tushib, uni chaqirdilar. So‘ng:
— Mehmonlar bilan borib, ular kelisha olmayotgan masalani adolat bilan hal qilib ber, - deb tayinladilar.
Men "Uloqni Abu Ubayda ilib ketdi", deb qo‘ydim.

Abu Ubayda faqat omonatdor bo‘libgina qolmay, jismonan ham nihoyatda baquvvat edi. Uning jismoniy quvvati bir necha musulmonlarga qo‘l kelgan edi.
Bir kuni Rasululloh sollallohu alayhi va sallam sahoblaridan bir guruhini Quraysh qabilasiga tegishli karvonni qo‘lga kiritish uchun yubordilar. Guruhga Abu Ubaydani amir qilib sayladilar va askarlarning ozuqasi uchun bir qop xurmo berdilar, Ochig‘ini aytganda, o‘sha paytda boshqa taomning o‘zi ham yo‘q edi. Abu Ubayda butun safar mobaynida kuniga har bir kishiga bittadan xurmo berib turar, ular esa kun bo‘yi xurmoni shimib, ustidan suv ichib yurishardi. Bir kecha-kunduzlik tamaddi shundangina iborat edi va bu ashoblarga kifoya qilardi.

Musulmonlar qo‘shini chekinib, vaqtinchalik muvaffaqiyatdan hovliqib ketgan bir zo‘ravon mushrik:
— Qani Muhammad? Menga Muhammadni ko‘rsatib qo‘yinglar, - deb tomoq yirtib qichqirgan Uhud jangini eslang.
Shunday qaltis holatda ham Abu Ubayda joyidan jilmagandi. To‘qqiz nafar birodari bilan Rasululloh sollallohu alayhi va sallamni himoya qilish uchun mushriklarning nayzalariga ko‘kragini qalqon qilgandi. Lekin bu ehtiyot choralari Rasululloh sollallohu alayhi va sallamni aziyatlardan asrab qololmadi. U zotning muborak qoziq tishlari sinib, peshonalari yorildi. Egnilaridagi titilib ketgan sovutning ikki simi lunjlariga kirib, chuqur botdi. Abu Bakr Siddiq endi simlarni sug‘urib tashlamoqchi bo‘lganida Abu Ubayda:
— Azbaroyi xudo, bu ishni menga qo‘yib bering, - deb iltimos qiddi.
U qo‘lini ishga solsa, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning jonlari og‘rishidan cho‘chib, sovutning simini mahkam tishlab tortdi. Sim sug‘urildi, lekin jon-jahdi bilan tishlash natijasida Abu Ubaydaning kurak tishi sinib ketdi. So‘ng u ikkinchi kurak tishini qurbon qilish badaliga Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning yuzlaridan ikkinchi simni ham sug‘urib tashladi.
Abu Bakr bu voqeani eslaganida "Abu Ubayda kurak tishi yo‘q kishilarning eng chiroylisidir", deb qo‘yardi.

Abu Ubayda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam qatnashgan janglarning hammasida ishtirok etdi. So‘nggi lahzalargacha Payg‘ambar alayhissalomning eng yaqin mulozimlaridan bo‘lib qoldi.
Saqifa kuni (Abu Bakr Siddiq xalifa etib saylangan kun) Umar ibn Xattob:
- Qo‘lingni ber, men senga bay’at qilaman, chunki Rasululloh sollallohu alayhi va sallam "Har bir ummatning o‘z ishonchli kishisi bo‘ladi, bu ummatning eng ishonchli kishisi sensan" degandilar, - deb Abu Ubaydaga xalifalik lavozimini taklif qilganda, u:
— Rasululloh sollallohu alayhi va sallam namozda imom bo‘lishlikka buyurgan va to payg‘ambarimiz vafot etgunlariga qadar imomgarchilik qilgan bir odam turgan joyda menga xalifalikka yo‘l bo‘lsin, - deb kamtarlik qilgandi.
Shundan keyin Abu Bakr Siddiqqa itoat izhor etilib, bay’at qilindi. Abu Ubayda haq yo‘l uzra uning xolis nasihatgo‘yi, xayrli ishlarida yelkadosh yordamchisi bo‘ldi. Abu Bakr xalifalikni o‘zidan so‘ng Umar al-Foruqqa vasiyat qilib ketdi. Abu Ubayda hazrati Umarga ham itoatda bo‘ldi, sira o‘zboshimchalik qilmadi. To‘g‘ri, bir marta u xalifaning buyrug‘iga bo‘ysunmadi.
Abu Ubayda musulmonlar amiriga itoat etishdan bosh tortgan farmon nima haqida edi?
Voqea Shom diyoriga yuborilgan Abu Ubayda ibn al-Jarroh sarkardaligi ostidagi musulmonlarning zafar yor qo‘shini ketma-ket g‘alabaga erishib, shomiy shaharlarni hammasini fath etib, sharqdan Frot daryosi yoqasiga, shimoldan Kichik Osiyo chegarasiga yetib kelgan paytda ro‘y berdi. Shu vaqtda Shom bo‘ylab dahshatli vabo tarqalib, kuniga minglab odamlarning yostig‘ini qurita boshladi. Bu mudhish xabar hazrati Umarning qulog‘iga chalinishi bilan Abu Ubaydaga quyidagi mazmunda maktub yo‘lladi:
- "Biz mushkul ahvolga tushib qoldik. O‘zing kelib yordam bermasang bo‘lmaydi. Miktubim senga tunda yetib borsa, tong otishini kutib o‘tirmay, yo‘lga tush. Agar kunduzi yetib borsa, shu zahoti oyog‘ingni qo‘lingga olib, shamolday yel”.
Abu Ubayda xatni o‘qib chiqib:
- Halifaning menda qanday ishi borligini sezib turibman. U bir insonning ajalini kechiktirishga behuda urinyapti, - dedi.
So‘ng qo‘liga qalam olib, javob xatini yozdi:
- "Amirul mo‘minin janoblari, meni nima maqsadda chaqirtirganingizni his etib turibman. Men musulmonlar qo‘shinining bir askariman. Ularning boshiga ne kun tushsa, mening ham taqdirim o‘shadir. Boshga tushganni ko‘z ko‘radi. Alloh peshonamga yozib qo‘ygan ish sodir bo‘lguncha, lashkardan ajralmayman. Sizdan o‘tinib so‘rayman, avvalgi buyrug‘ingizni bekor qilib, meni shu yerda qolishimga ijozat bersangiz".
Maktubni o‘qigan hazrati Umarning ko‘zlari jiqqa yoshga to‘ldi. Buni ko‘rib atrofdagilar xavotir ichra:
- Abu Ubayda halok bo‘libdimi? - deb so‘rashdi.
- Yo‘q, - dedi xalifa, - lekin u o‘lim bilan yuzma-yuz turibdi.
Amirul mo‘minnining gumoni to‘g‘ri chiqdi – mudhish vabo Abu Ubaydani ham o‘z domiga tortdi. O‘limi yaqinlashganini sezgan sarkarda qo‘shinni to‘plab, ularga qarata dedi:
- Vasiyatimni tinglang, birodarlar. Aytganlarimni qabul qilsangiz, o‘zingizga yaxshi. Namozni doimo ado etib boring, Ramazon ro‘zasini tuting, haqdorlarga zakotu sadaqasini bering, haj va umra qiling, bir-biringizni haqqa, yaxshilikka chorlang, rahbarlaringizdan samimiy maslahatingizni ayamang, sizlarni o‘tkinchi dunyo aldab qo‘ymasin. Chunki inson ming yil umr ko‘rsa ham hozir meni changalida tutib turgan o‘limdan qochib qutulolmaydi... Sizlarga Allohning salomi va rahmati bo‘lsin.
So‘ng Muoz ibn Jabalga yuzlandi:
- Ey Muoz, odamlarga imom bo‘lib, namoz o‘qib bering.
Namozga buyurishlik Abu Ubaydaning so‘ngi so‘zlari bo‘ldi.
Janoza namozidan keyin Muoz to‘planganlarga va’z qildi:
— Musulmonlar, siz bir birodaringizdan judo bo‘ldingiz. Xudo haqqi, men sofdillikda, yomonlikdan yiroq yurishda, oxiratga muhabbatda va musulmonlarga yordam berishda uning oldiga tushadigan kishini ko‘rganimni eslay olmayman. Marhumning haqqiga duo qiling, ey Allohning rahmatiga sazovor bo‘lgurlar!

• Олдинги
• Кейинги