Абулюср Муҳаммад Паздавий

Тўлиқ исми Абулюср Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Ҳусайн ибн Абдулкарим ибн Мусо ибн Мужоҳид Паздавий бўлган бу зот мотуридия таълимотининг йирик намояндаси ва давомчисидир. У киши соф ақидавий қарашларни ҳимоя этгани сабабли "Садрулислом" номини олган. Олим 421/1030 йили Насаф, ҳозирги Қарши шаҳрида туғилган. Унга берилган "Паздавий" нисбаси эса Насаф шаҳридан олти фарсах масофада жойлашган "Пазда" ёки "Базда" деган қўрғон номидан олинган. Паздавийнинг ёшлик йиллари тўғрисида маълумотлар манбаларда деярли учрамайди. У дастлабки сабоқни отаси Абулҳусайн Муҳаммад Паздавийдан олди. Кейинчалик бир қанча ҳанафий олимларидан Ислом асосларини чуқур ўрганди. Паздавийнинг етук фақиҳ бўлиб етишишида Исмоил ибн Абдуссодиқ, Абу Яъқуб Юсуф ибн Мансур Саёрий, Абу Яъқуб Юсуф ибн Муҳаммад Найсабурий ва Шайх Имом Абулхаттоб каби олимларнинг ўрни беқиёс бўлди. Мовароуннаҳрда, айниқса, Бухорода ҳанафия мазҳаби ва мотуридия калом мактабининг ривожланишига Абулюср Паздавийнинг хизмати сингган. Олим мамлакат пойтахти Самарқанд­га кўчиб келгач, шофиъий ва ашъарийларнинг ҳанафий таълимотига қарши фаолиятини фош қилишда жонбозлик кўрсатди ҳамда Имом Мотуридий ва Абу Ҳанифанинг Ашъарийга нисбатан устунлигини далиллар билан ҳимоя қилди.

Аллома Имом Муҳаммаднинг "ал-Жомиъ ас-сағир" асарига шарҳ сифатида "Таълиқот" ва ҳошия сифатида "ал-Мураттаб" рисолаларини, фиқҳга оид "ал-Воқиъат", "ал-Мабсут" ва калом илмига бағишланган "Усул ад-дин" асарларини ёзди.

Паздавий асарлари орасида "Усул ад-дин" алоҳида аҳамиятга эга. Аллома ушбу китобини тўқсон олтита масала кўринишида баён қилиб, унда турли ақидавий масалалар, жумладан, биринчи бўлимда калом илмини ўрганиш ва ўргатиш ҳукми ҳақида, охирги тўқсон олтинчи бўлимда эса мотуридийларга қарши бўлган фирқалар ҳақида сўз юритган. Ушбу асар аҳли сунна вал жамоа йўналиши ва мотуридия мактаби фикрларининг бутун моҳиятини очиб бериш ва Мовароуннаҳрда тарқалган "Аҳл аз-зайғ вал бидаъ" (Адашганлар ва бидъатчилар) тоифасининг таъсирини камайтириш учун ёзилган.

Ушбу китобни шарқшунос олим Ҳанс Петр Лансс 1952 йили қайта ўрганиб чиқди ва 1963 йили нашр қилди. Кейинчалик Шарофиддин Гулсук уни турк тилига таржима қилиб, 1980 йил Истанбулда "Аҳли сунна ақоиди" номи билан чоп эттирди.

Омон Қодиров,

Имом Бухорий номидаги Тошкент  Ислом институти битирувчиси

“Ислом нури” газетасининг 2012 йил, 11-сонидан олинди.

* * *

To‘liq ismi Abulyusr Muhammad ibn Muhammad ibn Husayn ibn Abdulkarim ibn Muso ibn Mujohid Pazdaviy bo‘lgan bu zot moturidiya ta’limotining yirik namoyandasi va davomchisidir. U kishi sof aqidaviy qarashlarni himoya etgani sababli "Sadrulislom" nomini olgan. Olim 421/1030 yili Nasaf, hozirgi Qarshi shahrida tug‘ilgan. Unga berilgan "Pazdaviy" nisbasi esa Nasaf shahridan olti farsax masofada joylashgan "Pazda" yoki "Bazda" degan qo‘rg‘on nomidan olingan. Pazdaviyning yoshlik yillari to‘g‘risida ma’lumotlar manbalarda deyarli uchramaydi. U dastlabki saboqni otasi Abulhusayn Muhammad Pazdaviydan oldi. Keyinchalik bir qancha hanafiy olimlaridan Islom asoslarini chuqur o‘rgandi. Pazdaviyning yetuk faqih bo‘lib yetishishida Ismoil ibn Abdussodiq, Abu Ya’qub Yusuf ibn Mansur Sayoriy, Abu Ya’qub Yusuf ibn Muhammad Naysaburiy va Shayx Imom Abulxattob kabi olimlarning o‘rni beqiyos bo‘ldi. Movarounnahrda, ayniqsa, Buxoroda hanafiya mazhabi va moturidiya kalom maktabining rivojlanishiga Abulyusr Pazdaviyning xizmati singgan. Olim mamlakat poytaxti Samarqand­ga ko‘chib kelgach, shofi’iy va ash’ariylarning hanafiy ta’limotiga qarshi faoliyatini fosh qilishda jonbozlik ko‘rsatdi hamda Imom Moturidiy va Abu Hanifaning Ash’ariyga nisbatan ustunligini dalillar bilan himoya qildi.

Alloma Imom Muhammadning "al-Jomi’ as-sag‘ir" asariga sharh sifatida "Ta’liqot" va hoshiya sifatida "al-Murattab" risolalarini, fiqhga oid "al-Voqi’at", "al-Mabsut" va kalom ilmiga bag‘ishlangan "Usul ad-din" asarlarini yozdi.

Pazdaviy asarlari orasida "Usul ad-din" alohida ahamiyatga ega. Alloma ushbu kitobini to‘qson oltita masala ko‘rinishida bayon qilib, unda turli aqidaviy masalalar, jumladan, birinchi bo‘limda kalom ilmini o‘rganish va o‘rgatish hukmi haqida, oxirgi to‘qson oltinchi bo‘limda esa moturidiylarga qarshi bo‘lgan firqalar haqida so‘z yuritgan. Ushbu asar ahli sunna val jamoa yo‘nalishi va moturidiya maktabi fikrlarining butun mohiyatini ochib berish va Movarounnahrda tarqalgan "Ahl az-zayg‘ val bida’" (Adashganlar va bid’atchilar) toifasining ta’sirini kamaytirish uchun yozilgan.

Ushbu kitobni sharqshunos olim Hans Petr Lanss 1952 yili qayta o‘rganib chiqdi va 1963 yili nashr qildi. Keyinchalik Sharofiddin Gulsuk uni turk tiliga tarjima qilib, 1980 yil Istanbulda "Ahli sunna aqoidi" nomi bilan chop ettirdi.

Omon Qodirov,

Imom Buxoriy nomidagi Toshkent  Islom instituti bitiruvchisi

• Олдинги
• Кейинги