Ўзбекнинг феъли: Меҳнатсеварлик

Рукн: Жамият Чоп этилган: 10.12.2014

Меҳнатсеварлик ўзбекнинг қон-қонига сингиб кетган хайрли фазилатлардандир. Катталаримиз уқтиришларича, меҳнат – шодлик, роҳат ва бахт пойдевори.
Ўзбекнинг меҳнатсеварлиги фақат тирикчилик учун эмас, у меҳнатдан жисмоний завқ олади, руҳий завқ олади, эстетик завқ олади. Ўзбек катта лавозимда ишласа-да, дам олиш кунлари ёнига ўғлини олиб, кичкинагина томорқасига экин экади, гулзоридаги гулларни парваришлайди. Тушлик маҳал эса ўзинг эккан дарахт соясида ерга кўрпача солиб, томорқадан чиққан сабзавотлардан тушлик қилиб, аччиққина кўк чой ичиб ўтиришга не етсин?
Хорижда яшайдиган ўзбек дўстим куйиниб айтиб қолди: «Бу ердагиларга ҳайронман. Ҳеч ишлагиси келмайди. Хотини билан ҳам жўртага ажрашиб олади-да, давлатдан ишсизлик, бола, ажрашганлик нафақаларини олиб, кафема-кафе гамбургер еб, пиво ичиб юраверади. Шунинг учун ҳам ҳаммаси семириб кетган…»
Ўзбек эса ҳеч қачон ҳалол меҳнатдан қочмаган. Ўзбек учун ўзи ишлаб топган бир бурда нон ўзганинг тўкин зиёфатидан афзал. У фақатгина меҳнат ортидан келувчи бойликни қадрлайди, қора тер эвазига барпо бўлган турмушни чиройли деб билади.
Қадим замонда бир камбағал деҳқон ўтган экан. Унинг ҳовлисида бир туп токи бор экан, шу токдан олган ҳосилни сотиб қишин-ёзин тирикчилик қилар экан. Бир кун деҳқон бетоб бўлиб ётиб қолибди. Шунда у ёлғиз ўғлини ёнига чақириб бундай дебди:
— Ўғлим, менинг куним битганга ўхшайди. Сенга айтадиган бир гапим бор. Шуни қулоғингга исирға қилиб тақиб ол. Гапим шуки, токларимизнинг орасига икки хум тилла кўмилган. Шу тиллани йилда икки маротаба — баҳор ҳам кузда ковлаб олиб, тирикчилигингга ишлат. Зора шу билан бойиб кетсанг.
Отаси шу гапларни айтибди-да, оламдан ўтибди. Бу пайт қиш экан, бола баҳорни орзиқиб кутибди. Оламни гуллолага ўраб баҳор ҳам келибди. Йигит кетмонни қўлига олиб, токларнинг тагини белбоғ бўйи қилиб ковлаб чиқибди. Бироқ олтин топилмабди. Шу орада токлар куртак чиқариб япроқ ёза бошлабди. Йигит тилла қидиришни вақтинча тўхтатиб, ток билан овора бўлиб қолибди. Шу йили ток чунонам ҳосил берибдики, йигит уни пуллаб тамом қила олмабди. Келаси йил кўкламда ҳам йигит олтин қидириб боғнинг тит-питини чиқариб юборибди. Яна олтин топилмабди.
Бироқ бу йил ток ўтган йилдагидан ҳам кўп ҳосил берибди. Йигит уни пуллаб жуда ҳам бойиб кетибди. Лекин ҳамон йигитнинг хаёли отаси айтган олтинда экан. У шу тўғрида хаёл суриб ўтирган экан, отасининг қадрдон ошнаси келиб қолибди. Йигит унга воқеани айтган экан, чол хохолаб кулибди-да, кейин:
— Болам, отанг айтган олтинларни олибсан-ку, — дебди.
— Отахон, боғдан бир мисқол ҳам олтин топганим йўқ, — дебди йигит.
— Нега ёлғон гапирасан? Бўлмаса, бу бойликларни қаердан орттирдинг? — дебди чол.
— Меҳнат қилиб топдим.
— Сен меҳнатни мўл ҳосил олиш учун эмас, олтинни топиш учун қилдинг. Отанг раҳматли кўп ақлли одам эди. У сенга меҳнатдан унадиган олтинларни айтган, — дебди чол.
Халқимиз дангасалик, меҳнатни севмасликни камбағалликка олиб борувчи йўл деб таълим беради. Барча ёмон фазилатлар дангасалик, бекорчилик орқасидан келиб чиқишини уқтиради.
Бир қашшоқ донишманд чолнинг олдига келиб:
— Ота, ейишга ноним, кийишга кийимим йўқ, жуда қийналдим, нима қилишимни билмай қолдим. Энди қаерга бориб дод десам экан? — дебди. Чол:
— Сен камбағалмисан? — деса, у:
— Ҳа, бола-чақаларим ва ўзим очман, кийим-кечагимиз йўқ, — деб ниҳоятда зорланибди. Чол:
— Хўп, бўлмаса менга ўнг қўлингни сот, неча пул берай? — деса, ҳалиги йигит:
— Йўқ, ўнг қўлим ўзимга керак, сотмайман, — дебди. Шунда чол:
— Бўлмаса ўнг кўзингни сот, — дебди. Йигит:
— Нега мен ўнг кўзимни сотар эканман, у менга доимо керак, — дебди.
Чол шу тарзда йигитнинг тана аъзоларини бирма-бир сотгин, деб айтиб чиқибди. Йигит «йўқ» жавобини қайтаравергач, чол йигитга:
— Ҳа, бутун мучаларинг соғ бўлса, турмушдан зорланиб нима қиласан. Соғ бўлсанг қандай иш бажарсанг, қўлингдан келади. Кунинг ўтади, — деб жавоб қайтарган экан.
…Раҳматли бобом бекорчиларни ёмон кўрардилар. — Дунёдаги энг ёмон одамлар бекорчилар, — дердилар у киши, — Одам бекорчи бўлгандан кейин пешона тери билан меҳнат қилаётганларнинг ғийбатини қилишни бошлайди, гап ташийди, энг ёмони ўзи ишламайди-да, яна замондан нолийди… Сен меҳнатимнинг самараси бўлмаяпти дема, ҳалол меҳнатнинг натижасини сен албатта кўрасан. Унинг самараси фарзандларингда билинади. Фарзанд камолоти — сенинг ҳалол меҳнатдан топган ризқингда…
Ҳалол меҳнат билан икки дунё саодатига етишлик барчамизга насиб этсин!

Давронбек ТОЖИАЛИEВ

* * *

Mehnatsevarlik o‘zbekning qon-qoniga singib ketgan xayrli fazilatlardandir. Kattalarimiz uqtirishlaricha, mehnat – shodlik, rohat va baxt poydevori.
O‘zbekning mehnatsevarligi faqat tirikchilik uchun emas, u mehnatdan jismoniy zavq oladi, ruhiy zavq oladi, estetik zavq oladi. O‘zbek katta lavozimda ishlasa-da, dam olish kunlari yoniga o‘g‘lini olib, kichkinagina tomorqasiga ekin ekadi, gulzoridagi gullarni parvarishlaydi. Tushlik mahal esa o‘zing ekkan daraxt soyasida yerga ko‘rpacha solib, tomorqadan chiqqan sabzavotlardan tushlik qilib, achchiqqina ko‘k choy ichib o‘tirishga ne yetsin?
Xorijda yashaydigan o‘zbek do‘stim kuyinib aytib qoldi: «Bu yerdagilarga hayronman. Hech ishlagisi kelmaydi. Xotini bilan ham jo‘rtaga ajrashib oladi-da, davlatdan ishsizlik, bola, ajrashganlik nafaqalarini olib, kafema-kafe gamburger yeb, pivo ichib yuraveradi. Shuning uchun ham hammasi semirib ketgan…»
O‘zbek esa hech qachon halol mehnatdan qochmagan. O‘zbek uchun o‘zi ishlab topgan bir burda non o‘zganing to‘kin ziyofatidan afzal. U faqatgina mehnat ortidan keluvchi boylikni qadrlaydi, qora ter evaziga barpo bo‘lgan turmushni chiroyli deb biladi.
Qadim zamonda bir kambag‘al dehqon o‘tgan ekan. Uning hovlisida bir tup toki bor ekan, shu tokdan olgan hosilni sotib qishin-yozin tirikchilik qilar ekan. Bir kun dehqon betob bo‘lib yotib qolibdi. Shunda u yolg‘iz o‘g‘lini yoniga chaqirib bunday debdi:
— O‘g‘lim, mening kunim bitganga o‘xshaydi. Senga aytadigan bir gapim bor. Shuni qulog‘ingga isirg‘a qilib taqib ol. Gapim shuki, toklarimizning orasiga ikki xum tilla ko‘milgan. Shu tillani yilda ikki marotaba — bahor ham kuzda kovlab olib, tirikchiligingga ishlat. Zora shu bilan boyib ketsang.
Otasi shu gaplarni aytibdi-da, olamdan o‘tibdi. Bu payt qish ekan, bola bahorni orziqib kutibdi. Olamni gullolaga o‘rab bahor ham kelibdi. Yigit ketmonni qo‘liga olib, toklarning tagini belbog‘ bo‘yi qilib kovlab chiqibdi. Biroq oltin topilmabdi. Shu orada toklar kurtak chiqarib yaproq yoza boshlabdi. Yigit tilla qidirishni vaqtincha to‘xtatib, tok bilan ovora bo‘lib qolibdi. Shu yili tok chunonam hosil beribdiki, yigit uni pullab tamom qila olmabdi. Kelasi yil ko‘klamda ham yigit oltin qidirib bog‘ning tit-pitini chiqarib yuboribdi. Yana oltin topilmabdi.
Biroq bu yil tok o‘tgan yildagidan ham ko‘p hosil beribdi. Yigit uni pullab juda ham boyib ketibdi. Lekin hamon yigitning xayoli otasi aytgan oltinda ekan. U shu to‘g‘rida xayol surib o‘tirgan ekan, otasining qadrdon oshnasi kelib qolibdi. Yigit unga voqeani aytgan ekan, chol xoxolab kulibdi-da, keyin:
— Bolam, otang aytgan oltinlarni olibsan-ku, — debdi.
— Otaxon, bog‘dan bir misqol ham oltin topganim yo‘q, — debdi yigit.
— Nega yolg‘on gapirasan? Bo‘lmasa, bu boyliklarni qayerdan orttirding? — debdi chol.
— Mehnat qilib topdim.
— Sen mehnatni mo‘l hosil olish uchun emas, oltinni topish uchun qilding. Otang rahmatli ko‘p aqlli odam edi. U senga mehnatdan unadigan oltinlarni aytgan, — debdi chol.
Xalqimiz dangasalik, mehnatni sevmaslikni kambag‘allikka olib boruvchi yo‘l deb ta‘lim beradi. Barcha yomon fazilatlar dangasalik, bekorchilik orqasidan kelib chiqishini uqtiradi.
Bir qashshoq donishmand cholning oldiga kelib:
— Ota, yeyishga nonim, kiyishga kiyimim yo‘q, juda qiynaldim, nima qilishimni bilmay qoldim. Endi qayerga borib dod desam ekan? — debdi. Chol:
— Sen kambag‘almisan? — desa, u:
— Ha, bola-chaqalarim va o‘zim ochman, kiyim-kechagimiz yo‘q, — deb nihoyatda zorlanibdi. Chol:
— Xo‘p, bo‘lmasa menga o‘ng qo‘lingni sot, necha pul beray? — desa, haligi yigit:
— Yo‘q, o‘ng qo‘lim o‘zimga kerak, sotmayman, — debdi. Shunda chol:
— Bo‘lmasa o‘ng ko‘zingni sot, — debdi. Yigit:
— Nega men o‘ng ko‘zimni sotar ekanman, u menga doimo kerak, — debdi.
Chol shu tarzda yigitning tana a‘zolarini birma-bir sotgin, deb aytib chiqibdi. Yigit «yo‘q» javobini qaytaravergach, chol yigitga:
— Ha, butun muchalaring sog‘ bo‘lsa, turmushdan zorlanib nima qilasan. Sog‘ bo‘lsang qanday ish bajarsang, qo‘lingdan keladi. Kuning o‘tadi, — deb javob qaytargan ekan.
…Rahmatli bobom bekorchilarni yomon ko‘rardilar. — Dunyodagi eng yomon odamlar bekorchilar, — derdilar u kishi, — Odam bekorchi bo‘lgandan keyin peshona teri bilan mehnat qilayotganlarning g‘iybatini qilishni boshlaydi, gap tashiydi, eng yomoni o‘zi ishlamaydi-da, yana zamondan noliydi… Sen mehnatimning samarasi bo‘lmayapti dema, halol mehnatning natijasini sen albatta ko‘rasan. Uning samarasi farzandlaringda bilinadi. Farzand kamoloti — sening halol mehnatdan topgan rizqingda…
Halol mehnat bilan ikki dunyo saodatiga yetishlik barchamizga nasib etsin!