Ўзбекнинг феъли: Яхши ният

Рукн: Жамият Чоп этилган: 10.12.2014

Яхши ният – ярим давлат. Халқимиз минг йилларки ушбу пурҳикмат мақолга амал қилиб келади. Ўзбек доимо бир-бирига эзгулик соғинади, ҳатто душманига ҳам яхшиликни раво кўради. Ўзбекнинг дуосида, гап-сўзида яхши ният, ҳатто койишида ҳам эзгу ният лиммо-лим бўлади. Ўзбек «барака топгур», «оғзинг мойдан чиқмагур», «есон бўлгур» деб койийди. Ўтганларни эсларкан, «худо раҳмат қилгур», «гўрда ором олгур» дея яхши ният қилади.
Ўзбек ҳар бир амалдан яхшилик қидиради. Гарчи ўзига ёмонлик етса-да, ўша ёмонлик ортидан келган озгина эзгулик билан-да овунади. У яхши ният билан меҳнат қилади. Болаларим униб-ўссин, яхши таълим олсин, ҳаётда ўз ўрнини топсин, дейди. У нафақат ўз яқинларига, ўзгаларга ҳам, ҳаттоки ҳайвоноту ўсимликларга ҳам меҳр билан эзгу ният улашади.
Бир замонлар машҳур олим отасидан эрта етим қоларкан. Отаси ўлгандан сўнг ўз шаҳрида туролмай, ўзга юртга бориб, мадрасада талаби илм билан шуғулланибди.
Кўп қийинчиликлар билан ўқишни тамомлаб, яна ўз шаҳрига қайтибди. От-уловсиз пиёда юриб, бир неча кун деганда бир тоққа келибди. Бу жойда бир мўйсафид чўпон билан учрашибди.
Толиб чўпонни дарров танибди. Чўпон ўзини кўтариб катта қилган, отасининг қўйбоқари экан. Чол ҳам толибни таниб: «Тушимми, ўнгимми?» деб кўришибди. Дарров белбоғидан иккита нон чиқариб, уни сут билан меҳмон қилибди.
Толиб чўпондан:
— Бу қўйлар кимники? — деб сўрабди. Чол:
— Болам, бу қўйларнинг ҳаммаси сизники, сиз у ёқдалигингизда отангиздан қолган моллар ҳар кимнинг қўлида қолиб эди. Отангиз ҳаёт вақтида яхши ният билан 200 қўйни сизга атаб менга топширган эди. Бу қўйлар болалаб, ҳозир 700 дан ошди. Отангизнинг васиятини ўз ўрнига қўйганим учун хурсандман, бу қўйларни энди сизга топшираман, — дебди.
Толиб бир кеча чўпоннинг уйида меҳмон бўлибди. Эртаси қўйлардан икки юзини ажратиб чолга берибди: — Ота, дадамнинг яхши ниятларини ерда қолдирмай, омонатини менга етказганингиз учун ташаккур. Сиз ҳам бола-чақали одамсиз, мана бу қўйларни хизмат ҳақингиз учун олинг!
Чўпон толибдан жуда хурсанд бўлибди. Шундан сўнг, толиб қолган беш юз қўйни ҳайдаб бозорга олиб кетибди. Бу қўйлар жуда семиз бўлгани учун атрофини харидорлар ўраб олибдилар. Одамлар толибдан: — Қўйингиз неча пул? — деб сўраганларида, толиб: — Мен қўйимни яхши ният билан насияга сотаман. Шу шарт биланки, пулини подшо ўлган куни берасизлар. Шу шартимга кўнган киши биттадан етаклаб олиб кетаверсин! — дебди.
Бозордаги одамлар дарров талашиб, қўйларни биттадан етаклаб олиб кетибдилар. Шу куни подшонинг амалдорлари унга бу хабарни етказибдилар.
— Эй, подшоҳи олам, нима дейсиз, бугун бозорга бир қаландарсифат йигит келиб беш юз қўйни халққа яхши ният билан деб, насияга тарқатиб юборди. Пулини подшо ўлган куни берасизлар, деб сизга ўлим тилади. Подшоҳим, сизнинг ўлимингиз билан ҳам яхши ният қилинадими? — дебдилар. Шунда подшо ғазабланиб:
— Боринглар, ўша қаландарни менинг ҳузуримга ҳозир қилинглар, — деб буюрибди. Амалдорлар дарров бозорга бориб толибнинг қўлини орқасига боғлаб, подшонинг қошига олиб келибдилар, подшо қараса, ёшлигида бирга ўқиган дўсти экан. Подшо унга:
— Нима учун шунча қўйни халққа бериб юбордингиз, менинг ўлимимга шунақа розимисиз? — дебди. Шунда толиб:
— Эй подшоҳим, мен чакки иш қилганим йўқ. Сизнинг подшо бўлганингизни эшитиб, яхши ният билан қўйларни талатиб юбордим. Шундай ҳам бериб юборишим мумкин эди. Бироқ баъзи бир одамлар текин молдан ҳазар қилишади. Шунинг учун қўйнинг пулини подшо ўлган куни берасизлар деб айтдим. Энди қўйларни олиб кетган одамлар: «Ишқилиб подшоҳимиз ўлмасин. Подшо ўлса қўйнинг эгаси пулини қистайди», деб сизни дуо қилиб юришади, — дебди.
Толибнинг бу донолигига подшонинг завқи келиб уни ўзига вазир этиб олибди. Толиб эса вақти келиб, буюк олим бўлиб етишибди.
Яхши ният қилиб муродига етганлар ҳақида халқимизда минглаб ривоятлар юради. Зеро, ёмон ният билан ҳеч ким мақсадга етган эмас.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда келишича, «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Ўз Роббиларидан ривоят қилиб айтадиларки: «Албатта, Аллоҳ яхшиликлар ва ёмонликларни ёзиб қўйди. Сўнгра ўшани баён қилди. Ким бир яхшиликни қасд (ният) этсаю, унга амал қилмаса, Аллоҳ уни Ўз ҳузурида баркамол бир яхшилик қилиб ёзиб қўяди. Агар уни қасд қилиб, амал ҳам қилса, Аллоҳ азза ва жалла уни Ўз ҳузурида ўнтадан етти юз яхшиликкача, ундан ҳам бир неча марта кўп қилиб ёзади. Агар бир ёмонликни қасд этсаю унга амал қилмаса, Аллоҳ уни Ўз ҳузурида бир яхшилик қилиб ёзади. Агар у (ёмонлик)ни қасд қилиб, амал ҳам қилса, Аллоҳ уни бир ёмонлик қилиб ёзади», дедилар». (Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий ривоят қилган.)
Ҳар бир қилган эзгу ниятимиз учун Парвардигоримиз биттадан савоб ёзаркан, агар уни амалга оширсак, 10 тадан 700 тагача савоб оларканмиз. Шундай экан, яхши ният қилишда ва уни амалга оширишда бардавом бўлайлик.

Давронбек ТОЖИАЛИEВ,
Муаллиф олган сурат.

* * *

Yaxshi niyat – yarim davlat. Xalqimiz ming yillarki ushbu purhikmat maqolga amal qilib keladi. O‘zbek doimo bir-biriga ezgulik sog‘inadi, hatto dushmaniga ham yaxshilikni ravo ko‘radi. O‘zbekning duosida, gap-so‘zida yaxshi niyat, hatto koyishida ham ezgu niyat limmo-lim bo‘ladi. O‘zbek «baraka topgur», «og‘zing moydan chiqmagur», «eson bo‘lgur» deb koyiydi. O‘tganlarni eslarkan, «xudo rahmat qilgur», «go‘rda orom olgur» deya yaxshi niyat qiladi.
O‘zbek har bir amaldan yaxshilik qidiradi. Garchi o‘ziga yomonlik yetsa-da, o‘sha yomonlik ortidan kelgan ozgina ezgulik bilan-da ovunadi. U yaxshi niyat bilan mehnat qiladi. Bolalarim unib-o‘ssin, yaxshi ta’lim olsin, hayotda o‘z o‘rnini topsin, deydi. U nafaqat o‘z yaqinlariga, o‘zgalarga ham, hattoki hayvonotu o‘simliklarga ham mehr bilan ezgu niyat ulashadi.
Bir zamonlar mashhur olim otasidan erta yetim qolarkan. Otasi o‘lgandan so‘ng o‘z shahrida turolmay, o‘zga yurtga borib, madrasada talabi ilm bilan shug‘ullanibdi.
Ko‘p qiyinchiliklar bilan o‘qishni tamomlab, yana o‘z shahriga qaytibdi. Ot-ulovsiz piyoda yurib, bir necha kun deganda bir toqqa kelibdi. Bu joyda bir mo‘ysafid cho‘pon bilan uchrashibdi.
Tolib cho‘ponni darrov tanibdi. Cho‘pon o‘zini ko‘tarib katta qilgan, otasining qo‘yboqari ekan. Chol ham tolibni tanib: «Tushimmi, o‘ngimmi?» deb ko‘rishibdi. Darrov belbog‘idan ikkita non chiqarib, uni sut bilan mehmon qilibdi.
Tolib cho‘pondan:
— Bu qo‘ylar kimniki? — deb so‘rabdi. Chol:
— Bolam, bu qo‘ylarning hammasi sizniki, siz u yoqdaligingizda otangizdan qolgan mollar har kimning qo‘lida qolib edi. Otangiz hayot vaqtida yaxshi niyat bilan 200 qo‘yni sizga atab menga topshirgan edi. Bu qo‘ylar bolalab, hozir 700 dan oshdi. Otangizning vasiyatini o‘z o‘rniga qo‘yganim uchun xursandman, bu qo‘ylarni endi sizga topshiraman, — debdi.
Tolib bir kecha cho‘ponning uyida mehmon bo‘libdi. Ertasi qo‘ylardan ikki yuzini ajratib cholga beribdi: — Ota, dadamning yaxshi niyatlarini yerda qoldirmay, omonatini menga yetkazganingiz uchun tashakkur. Siz ham bola-chaqali odamsiz, mana bu qo‘ylarni xizmat haqingiz uchun oling!
Cho‘pon tolibdan juda xursand bo‘libdi. Shundan so‘ng, tolib qolgan besh yuz qo‘yni haydab bozorga olib ketibdi. Bu qo‘ylar juda semiz bo‘lgani uchun atrofini xaridorlar o‘rab olibdilar. Odamlar tolibdan: — Qo‘yingiz necha pul? — deb so‘raganlarida, tolib: — Men qo‘yimni yaxshi niyat bilan nasiyaga sotaman. Shu shart bilanki, pulini podsho o‘lgan kuni berasizlar. Shu shartimga ko‘ngan kishi bittadan yetaklab olib ketaversin! — debdi.
Bozordagi odamlar darrov talashib, qo‘ylarni bittadan yetaklab olib ketibdilar. Shu kuni podshoning amaldorlari unga bu xabarni yetkazibdilar.
— Ey, podshohi olam, nima deysiz, bugun bozorga bir qalandarsifat yigit kelib besh yuz qo‘yni xalqqa yaxshi niyat bilan deb, nasiyaga tarqatib yubordi. Pulini podsho o‘lgan kuni berasizlar, deb sizga o‘lim tiladi. Podshohim, sizning o‘limingiz bilan ham yaxshi niyat qilinadimi? — debdilar. Shunda podsho g‘azablanib:
— Boringlar, o‘sha qalandarni mening huzurimga hozir qilinglar, — deb buyuribdi. Amaldorlar darrov bozorga borib tolibning qo‘lini orqasiga bog‘lab, podshoning qoshiga olib kelibdilar, podsho qarasa, yoshligida birga o‘qigan do‘sti ekan. Podsho unga:
— Nima uchun shuncha qo‘yni xalqqa berib yubordingiz, mening o‘limimga shunaqa rozimisiz? — debdi. Shunda tolib:
— Ey podshohim, men chakki ish qilganim yo‘q. Sizning podsho bo‘lganingizni eshitib, yaxshi niyat bilan qo‘ylarni talatib yubordim. Shunday ham berib yuborishim mumkin edi. Biroq ba’zi bir odamlar tekin moldan hazar qilishadi. Shuning uchun qo‘yning pulini podsho o‘lgan kuni berasizlar deb aytdim. Endi qo‘ylarni olib ketgan odamlar: «Ishqilib podshohimiz o‘lmasin. Podsho o‘lsa qo‘yning egasi pulini qistaydi», deb sizni duo qilib yurishadi, — debdi.
Tolibning bu donoligiga podshoning zavqi kelib uni o‘ziga vazir etib olibdi. Tolib esa vaqti kelib, buyuk olim bo‘lib yetishibdi.
Yaxshi niyat qilib murodiga yetganlar haqida xalqimizda minglab rivoyatlar yuradi. Zero, yomon niyat bilan hech kim maqsadga yetgan emas.
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda kelishicha, «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam O‘z Robbilaridan rivoyat qilib aytadilarki: «Albatta, Alloh yaxshiliklar va yomonliklarni yozib qo‘ydi. So‘ngra o‘shani bayon qildi. Kim bir yaxshilikni qasd (niyat) etsayu, unga amal qilmasa, Alloh uni O‘z huzurida barkamol bir yaxshilik qilib yozib qo‘yadi. Agar uni qasd qilib, amal ham qilsa, Alloh azza va jalla uni O‘z huzurida o‘ntadan yetti yuz yaxshilikkacha, undan ham bir necha marta ko‘p qilib yozadi. Agar bir yomonlikni qasd etsayu unga amal qilmasa, Alloh uni O‘z huzurida bir yaxshilik qilib yozadi. Agar u (yomonlik)ni qasd qilib, amal ham qilsa, Alloh uni bir yomonlik qilib yozadi», dedilar». (Buxoriy, Muslim, Termiziy, Nasaiy rivoyat qilgan.)
Har bir qilgan ezgu niyatimiz uchun Parvardigorimiz bittadan savob yozarkan, agar uni amalga oshirsak, 10 tadan 700 tagacha savob olarkanmiz. Shunday ekan, yaxshi niyat qilishda va uni amalga oshirishda bardavom bo‘laylik.