Умму Кулсум бинти Муҳаммад с.а.в.

«Муҳаммаднинг қизлардан бошқа фарзанди бўлмаяпти...». Қурайш мушриклари ўзаро шундай миш-мишларни тарқатар эдилар. Уларнинг бундай гапиришларига чуқур маъно ва юксак ғоядан, илоҳий ҳикматдан бехабарликлари сабаб эди. Зеро, улар жоҳилият аҳли бўлганларини унутдилар. Улар шундай жоҳил эдиларки: «Қачон бировларига қиз (кўргани ҳақида)хушхабар берилса, ғазабга тўлиб, юзлари қорайиб кетар. Ва у (қизни) хўрлаган ҳолида олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тўғрисида ўй суриб), ўзига хушхабар берилган нарсанинг(яъни, қиз кўршннинг) «ёлғон»лигидан (номус қилиб) одамлардан яшириниб олур. Огоҳ бўлингизким, улар энг ёмон ҳукм чиқарурлар» (Наҳл, 58- 59).

Улар шу каби ботил сўзлар билан овора экан, Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) яна бир гўзал, ой юзли қизлари дунёга келди. Бундай сифатлари сабабли отаси чақалоққа Умму Гулсум деб исм қўйди.

Қиз ўсиб-улғайгач, опаси Руқайя билан бирга Абу Лаҳаб ўғилларидан бирига узатилди. Бироқ ҳар иккиси ҳам у хонадонда узоқ яшай олмадилар. Куръони каримда «ҳаммалатал ҳатоб» дея таърифланган Абу Лаҳабнинг хотини билан яшаш азобидан қутулдилар.

Қийинчиликлар ичида

Умму Гулсум ва Фотима ҳижрат қилмай, Маккада, оталари ёнида қолдилар. Опа-сингил оналари Ҳазрати Ҳадичанинг (розияллоҳу анҳо) дардларига шерик бўлдилар, оталарига мушриклар кўрсатаётган азият ва пасткашликлар азобини енгиллатишга ҳаракат қилдилар.

Умму Гулсум Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) нисбатан қилинган зулм ва исканжаларнинг, одамларни ҳақ йўлга даъват этишдаги жуда оғир машаққатларнинг гувоҳи бўлди.

Курайш мушрикларининг зўравонлиги кундан-кунга ортиб борди. Ҳатто улар Ҳошим ўғиллари ва мусулмонлар билан алоқаларни бутунлай уздилар. Қабул қилинган бу қарорни ёзиб, Каъбага осиб кўйдилар.

Умму Гулсум жуда оғир имтиҳон ва синовлардан ўтди. Отаси Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ғам-қайғу ичида... Опаси Зайнаб (розияллоҳу анҳу) эри Абул Ос билан Маккада бўлсалар ҳам, уларга ҳеч қандай ёрдам бера олмас эдилар. Яна бир опаси Руқайя (розияллоҳу анҳу) жуда узоқ ўлкада... Онаси уммул мўмнинн Ҳадича (розияллоҳу анҳу) оғир бетоб бўлиб қолдилар. Синглиси Фотима эса ҳали ёш, меҳрга, парваришга муҳтож....

Бу ҳолатда Умму Гулсум зиммасига жуда катта масъулият тушаётгн эди. Бу масъулиятни тушунгани учун, сабр этди. У сабрининг мукофотини Аллоҳдан кутарди. Кўлидан келганича отасига ёрдам қилар, онасига ҳам:

- Хафа бўлманг, онажон! Ажабланадиган ҳеч нарса йўқ, - дея тасалли берар эди.

 Ҳазрати Ҳадичанинг (розияллоҳу анҳу) аҳволи жуда оғир эди. Азиз ва жалил Аллоҳга қовушадиган кунларини кута бошладилар. Орадан кўп вақт ўтмай, вафот этдилар.Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қизларини бағриларига босиб, тасалли бердилар. Умму Гулсумнинг масъулияти янада ошди. Зеро, энди у оиланинг меҳр-шафкат улашувчиси эди!

Ҳижрат

Мусулмонлар Мадинага ҳижрат килдилар. Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам улар билан бирга эдилар. Бу ҳижрат инсоният тарихидаги Аллоҳ йўлида қилинган энг буюк ҳижрат бўлди. Хавфсизликни кўзлаб, Умму Гулсум ва Фотима(розияллоҳу анҳумо), вактинча Маккада қолдирилди.

Ҳазрати Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Мадинага келгач, уларни олиб келиш учун Зайд ибн Ҳорисани Маккага юбордилар. Опа-сингил йўлга чиқишдан олдин Ҳожунга бориб, оналарниннг қабрини зиёрат этдилар.

Ҳижратдан сўнг жуда буюк воқеаларга бой икки йил ўтди. Бу давр мобайнида Умму Гулсум (розияллоҳу анҳу) отаси ва мусулмонларнинг Бадрда эришган зафарига, қадрли опаси Руқайянинг (розияллоҳу анҳо) вафотига ҳам шоҳид бўлди.

Бир қун Ҳазрати Умар (розияллоҳу анҳу) жаҳллари чиққан ҳолда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига шикояг қилиб келди. Ҳазрати Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бунинг сабабини сўраганларида, Ҳазрати Умар Абу Бақр ва Усмонга (розияллоҳу анҳумо) қизлари Ҳафсани никоҳларига олишни таклиф этганини, бироқ улар қабул этишмаганини айтди. Расули Акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уни тинчлантириб, хушнуд этдилар.

- Ҳафса Усмондан хайрлироғи билан, Усмон ҳам Ҳафсадан хайрлироғи билан турмуш қуради, - деб кўнглини кўтардилар.

Ҳазрати Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Ҳафсага уйландилар. Табиийки, Расули Акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Усмондан (розияллоҳу анҳу) хайрилироқ эдилар. Сўнг Ҳазрати Усмонга (розияллоҳу анҳу):

- Сени Руқайянинг синглиси Умму Гулсумга уйлантираман. Агар ўн қизим бўлиб, бири вафот этса, бошқасини сенга беришдан тараддуд этмасдим, - деб марҳамат қилдилар.

 Умму Гулсум Руқайяга (розияллоҳу анҳу) берилган миққордаги маҳр билан Ҳазрати Усмонга (розияллоҳу анҳу) никоҳланди.

Ҳазрати Усмон хонадонида

Умму Гулсум Ҳазрати Усмон билан олти йил ҳаёт кечирди. Бу даврда Ислом юксалди, мусулмонлар Аллоҳнинг ёрдами билан зафар қучдилар. Ҳижратнинг олтинчи йили Зулқаъда ойида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир минг  беш юз киши билан умра қилиши учун Маккага йўл олдилар. Курайшийлар уларнинг бу истакларига қарши чиқдилар ва Маккага киришларига йўл қўймадилар.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) икки нур соҳиби, куёвлари Усмон ибн Аффонга:

- Курайшийларнинг олдига бор ва ҳеч ким билан урушиш ниятимиз йўқлигини билдир. Каъбаи шарифни тавоф қилиш учун келганимизни, қурбонликларимизни сўйиб, қайтиб кетишимизни айт, - дедилар.

Умму Гулсум мушрикларнинг эрига бирор ёмонлик қилишларидан қўрқар, уни кутар экан, тобора хавотири ортиб борарди. Зеро, Усмоннинг (розияллоҳу анҳу) кетганига анча вақт ўтган эди. Узоқ кутганларидан сўнг, Ҳазрати Усмоннинг(розияллоҳу анҳо) ўлдирилгани ҳақида ёлғон хабар тарқадди. Умму Гулсум қайғуга ботиб, йиғлади.

Шу пайт Ҳазрати Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мусулмонларни байъат қилишга даъват этдилар. "Байъат-тур ризвон" номи берилган бу байъатда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) чап қўлларини ўнг қўлларига уриб, Ҳазрати Усмон номидан ҳам байъат олдилар ва:

- У Аллоҳ ва Расули учун кетди, - дедилар.

Орадан кўп ўтмай, Ҳазрати Усмон вазифасини битириб, ҳеч қандай азият кўрмасдан қайтиб келдилар. Ҳазрати Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қурайшликлар билан Ҳудайбия сулҳини туздилар. Ҳазрати Умар ва Ҳазрати Усмон бу сулҳ шартларига рози бўлмаган муоризлар сафида эдилар.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қурбонликларни сўйиб, сочларнин олдиргач, ашоби киромнинг кўпчилиги ҳам сочларини олдирдилар. Бир қисми эса бу ишни орқага сурдилар. Ҳазрати Усмон ҳам шулардан бири эди. Умму Гулсум отасининг:

- Аллоҳ сочларини оддирганларга марҳамат этсин, - деганларни эшитиб, тараддудланиб қолди. Юзига тушкунлик аломатлари кўрина бошлади. Бироқ Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) :

- Танбаллик қилганларга ҳам марҳамат этсин», - деб сўзларини тугатганларини эшитиб, кўнгли тинчланди.

Умму Гулсумнинг вафоти

Макка фатҳидай сўнг Умму Гулсум севимли онасининг қабрини зиёрат этмоқчи бўлди. Отаси ва эри унинг бу таклифига рози бўлдилар.

Ҳижратнинг тўққизинчи йили Шаъбон ойида Умму Гулсум вафот этди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уни севимли опаси Руқайя ёнига дафн этдилар. Ҳаётликларида бу икки мўмина Ҳазрати Усмонйинг (розияллоҳу анҳу) завжалари эдилар, вафотларидан сўнг ҳам бир жойга қўйилдилар.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) севган қизларидан ажралганлари учун қалблари ғамга, кўзлари ёшга тўлиб, кизларининт кабри тепасида Аллоҳқан уларга мағфират тиладилар.

Аллоҳ таоло Умму Гулсумдан рози бўлсин. Уни солиҳ ва хайрли қуллари орасига дохил этсин. Омин.

 «Қаҳрамон мўмина аёллар» китобидан (Тошкент, «Мовароуннаҳр», 2005) олинди.

«Muhammadning qizlardan boshqa farzandi bo‘lmayapti...». Quraysh mushriklari o‘zaro shunday mish-mishlarni tarqatar edilar. Ularning bunday gapirishlariga chuqur ma'no va yuksak g‘oyadan, ilohiy hikmatdan bexabarliklari sabab edi. Zero, ular johiliyat ahli bo‘lganlarini unutdilar. Ular shunday johil edilarki: «Qachon birovlariga qiz (ko‘rgani haqida)xushxabar berilsa, g‘azabga to‘lib, yuzlari qorayib ketar. Va u (qizni) xo‘rlagan holida olib qolish yoki (tiriklay) tuproqqa qorish (to‘g‘risida o‘y surib), o‘ziga xushxabar berilgan narsaning(ya'ni, qiz ko‘rshnning) «yolg‘on»ligidan (nomus qilib) odamlardan yashirinib olur. Ogoh bo‘lingizkim, ular eng yomon hukm chiqarurlar» (Nahl, 58- 59).

Ular shu kabi botil so‘zlar bilan ovora ekan, Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) yana bir go‘zal, oy yuzli qizlari dunyoga keldi. Bunday sifatlari sababli otasi chaqaloqqa Ummu Gulsum deb ism qo‘ydi.

Qiz o‘sib-ulg‘aygach, opasi Ruqayya bilan birga Abu Lahab o‘g‘illaridan biriga uzatildi. Biroq har ikkisi ham u xonadonda uzoq yashay olmadilar. Kur'oni karimda «hammalatal hatob» deya ta'riflangan Abu Lahabning xotini bilan yashash azobidan qutuldilar.

Qiyinchiliklar ichida

Ummu Gulsum va Fotima hijrat qilmay, Makkada, otalari yonida qoldilar. Opa-singil onalari Hazrati Hadichaning (roziyallohu anho) dardlariga sherik bo‘ldilar, otalariga mushriklar ko‘rsatayotgan aziyat va pastkashliklar azobini yengillatishga harakat qildilar.

Ummu Gulsum Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) nisbatan qilingan zulm va iskanjalarning, odamlarni haq yo‘lga da'vat etishdagi juda og‘ir mashaqqatlarning guvohi bo‘ldi.

Kuraysh mushriklarining zo‘ravonligi kundan-kunga ortib bordi. Hatto ular Hoshim o‘g‘illari va musulmonlar bilan aloqalarni butunlay uzdilar. Qabul qilingan bu qarorni yozib, Ka'baga osib ko‘ydilar.

Ummu Gulsum juda og‘ir imtihon va sinovlardan o‘tdi. Otasi Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) g‘am-qayg‘u ichida... Opasi Zaynab (roziyallohu anhu) eri Abul Os bilan Makkada bo‘lsalar ham, ularga hech qanday yordam bera olmas edilar. Yana bir opasi Ruqayya (roziyallohu anhu) juda uzoq o‘lkada... Onasi ummul mo‘mninn Hadicha (roziyallohu anhu) og‘ir betob bo‘lib qoldilar. Singlisi Fotima esa hali yosh, mehrga, parvarishga muhtoj....

Bu holatda Ummu Gulsum zimmasiga juda katta mas'uliyat tushayotgn edi. Bu mas'uliyatni tushungani uchun, sabr etdi. U sabrining mukofotini Allohdan kutardi. Ko‘lidan kelganicha otasiga yordam qilar, onasiga ham:

- Xafa bo‘lmang, onajon! Ajablanadigan hech narsa yo‘q, - deya tasalli berar edi.

 Hazrati Hadichaning (roziyallohu anhu) ahvoli juda og‘ir edi. Aziz va jalil Allohga qovushadigan kunlarini kuta boshladilar. Oradan ko‘p vaqt o‘tmay, vafot etdilar.Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) qizlarini bag‘rilariga bosib, tasalli berdilar. Ummu Gulsumning mas'uliyati yanada oshdi. Zero, endi u oilaning mehr-shafkat ulashuvchisi edi!

Hijrat

Musulmonlar Madinaga hijrat kildilar. Payg‘ambarimiz Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) ham ular bilan birga edilar. Bu hijrat insoniyat tarixidagi Alloh yo‘lida qilingan eng buyuk hijrat bo‘ldi. Xavfsizlikni ko‘zlab, Ummu Gulsum va Fotima(roziyallohu anhumo), vaktincha Makkada qoldirildi.

Hazrati Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) Madinaga kelgach, ularni olib kelish uchun Zayd ibn Horisani Makkaga yubordilar. Opa-singil yo‘lga chiqishdan oldin Hojunga borib, onalarninng qabrini ziyorat etdilar.

Hijratdan so‘ng juda buyuk voqealarga boy ikki yil o‘tdi. Bu davr mobaynida Ummu Gulsum (roziyallohu anhu) otasi va musulmonlarning Badrda erishgan zafariga, qadrli opasi Ruqayyaning (roziyallohu anho) vafotiga ham shohid bo‘ldi.

Bir qun Hazrati Umar (roziyallohu anhu) jahllari chiqqan holda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) huzurlariga shikoyag qilib keldi. Hazrati Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) buning sababini so‘raganlarida, Hazrati Umar Abu Baqr va Usmonga (roziyallohu anhumo) qizlari Hafsani nikohlariga olishni taklif etganini, biroq ular qabul etishmaganini aytdi. Rasuli Akram (sollallohu alayhi va sallam) uni tinchlantirib, xushnud etdilar.

- Hafsa Usmondan xayrlirog‘i bilan, Usmon ham Hafsadan xayrlirog‘i bilan turmush quradi, - deb ko‘nglini ko‘tardilar.

Hazrati Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) Hafsaga uylandilar. Tabiiyki, Rasuli Akram (sollallohu alayhi va sallam) Usmondan (roziyallohu anhu) xayriliroq edilar. So‘ng Hazrati Usmonga (roziyallohu anhu):

- Seni Ruqayyaning singlisi Ummu Gulsumga uylantiraman. Agar o‘n qizim bo‘lib, biri vafot etsa, boshqasini senga berishdan taraddud etmasdim, - deb marhamat qildilar.

 Ummu Gulsum Ruqayyaga (roziyallohu anhu) berilgan miqqordagi mahr bilan Hazrati Usmonga (roziyallohu anhu) nikohlandi.

Hazrati Usmon xonadonida

Ummu Gulsum Hazrati Usmon bilan olti yil hayot kechirdi. Bu davrda Islom yuksaldi, musulmonlar Allohning yordami bilan zafar quchdilar. Hijratning oltinchi yili Zulqa'da oyida Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bir ming  besh yuz kishi bilan umra qilishi uchun Makkaga yo‘l oldilar. Kurayshiylar ularning bu istaklariga qarshi chiqdilar va Makkaga kirishlariga yo‘l qo‘ymadilar.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) ikki nur sohibi, kuyovlari Usmon ibn Affonga:

- Kurayshiylarning oldiga bor va hech kim bilan urushish niyatimiz yo‘qligini bildir. Ka'bai sharifni tavof qilish uchun kelganimizni, qurbonliklarimizni so‘yib, qaytib ketishimizni ayt, - dedilar.

Ummu Gulsum mushriklarning eriga biror yomonlik qilishlaridan qo‘rqar, uni kutar ekan, tobora xavotiri ortib borardi. Zero, Usmonning (roziyallohu anhu) ketganiga ancha vaqt o‘tgan edi. Uzoq kutganlaridan so‘ng, Hazrati Usmonning(roziyallohu anho) o‘ldirilgani haqida yolg‘on xabar tarqaddi. Ummu Gulsum qayg‘uga botib, yig‘ladi.

Shu payt Hazrati Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) musulmonlarni bay'at qilishga da'vat etdilar. "Bay'at-tur rizvon" nomi berilgan bu bay'atda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) chap qo‘llarini o‘ng qo‘llariga urib, Hazrati Usmon nomidan ham bay'at oldilar va:

- U Alloh va Rasuli uchun ketdi, - dedilar.

Oradan ko‘p o‘tmay, Hazrati Usmon vazifasini bitirib, hech qanday aziyat ko‘rmasdan qaytib keldilar. Hazrati Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) qurayshliklar bilan Hudaybiya sulhini tuzdilar. Hazrati Umar va Hazrati Usmon bu sulh shartlariga rozi bo‘lmagan muorizlar safida edilar.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) qurbonliklarni so‘yib, sochlarnin oldirgach, ashobi kiromning ko‘pchiligi ham sochlarini oldirdilar. Bir qismi esa bu ishni orqaga surdilar. Hazrati Usmon ham shulardan biri edi. Ummu Gulsum otasining:

- Alloh sochlarini oddirganlarga marhamat etsin, - deganlarni eshitib, taraddudlanib qoldi. Yuziga tushkunlik alomatlari ko‘rina boshladi. Biroq Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) :

- Tanballik qilganlarga ham marhamat etsin», - deb so‘zlarini tugatganlarini eshitib, ko‘ngli tinchlandi.

Ummu Gulsumning vafoti

Makka fathiday so‘ng Ummu Gulsum sevimli onasining qabrini ziyorat etmoqchi bo‘ldi. Otasi va eri uning bu taklifiga rozi bo‘ldilar.

Hijratning to‘qqizinchi yili Sha'bon oyida Ummu Gulsum vafot etdi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) uni sevimli opasi Ruqayya yoniga dafn etdilar. Hayotliklarida bu ikki mo‘mina Hazrati Usmonying (roziyallohu anhu) zavjalari edilar, vafotlaridan so‘ng ham bir joyga qo‘yildilar.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) sevgan qizlaridan ajralganlari uchun qalblari g‘amga, ko‘zlari yoshga to‘lib, kizlarinint kabri tepasida Allohqan ularga mag‘firat tiladilar.

Alloh taolo Ummu Gulsumdan rozi bo‘lsin. Uni solih va xayrli qullari orasiga doxil etsin. Omin.

 «Qahramon mo'mina ayollar» kitobidan (Toshkent, «Movarounnahr», 2005) olindi.

• Олдинги
• Кейинги