Бургутнинг ҳаёт фалсафаси

Бургутлар яралганидан куч-қувват, зафар ва эрк рамзи бўлиб келган. Бургут кўз етмаган баландликларда бургутлар билан ёки ёлғиз учади. Асло ва асло бошқа қушларга аралашмайди. Кўзлари ўткир бўлади, ўлжасини беш минг метр юқоридан кўради ва қўлга киритмагунича ундан кўзини ўзмайди.

Бургут ўлимтик емайди, балки ўлжани ўзи овлайди. Емишнинг янгисини излайди.

Бўронли, ёмғирли ҳавода учишдан қўрқмайдиган қушдир. Бундай ҳаво, аксинча, унинг шижоатини қўзғайди. Шамолли вазиятдаги ҳаво босимини фойдаси учун ишлата олади. Бу ҳол унга қанотларини кўп ҳам қийнамасликка имкон беради.

Бургут хонимлар бургут жанобларни қайта-қайта синаб, шундан кейингина турмуш ўртоқликка қабул қилади.

Бургутларчалик инини юқорига қурадиган ва уни қаттиқ ҳимоялайдиган бошқа қуш йўқ.

Бургут болаларини ўта қаттиққўллик билан учишга ўргатади. Вақти етиб, полапонини индан ташқарига улоқтирар экан, дангасалик қилиб яна “иссиқ уйларига” қайтиб келмасликлари учун она бургут инини бузиб ташлайди.

Одатда бургут етмиш йил яшайди. Лекин қирқ ёшга борганида тирноқлари узайиб, патлари жуда ўсиб, учишига халақит бера бошлайди. Шунда ажойиб бир ҳодиса юз беради: бургут қояга жойлашиб, тумшуғи ва тирноғи билан қоятошни тирнай бошлайди, бу орада эски патларини ҳам юлиб ташлашга улгуради. Беш ой ичида янги тумшуқ, янги тирноқ ва янги пат ўсиб чиқади. Янгиланиш бургутларнинг ҳаёт-мамот масаласидир.

Акмал Аваз

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 3-сонидан олинди.

* * *

Burgutlar yaralganidan kuch-quvvat, zafar va erk ramzi bo‘lib kelgan. Burgut ko‘z yetmagan balandliklarda burgutlar bilan yoki yolg‘iz uchadi. Aslo va aslo boshqa qushlarga aralashmaydi. Ko‘zlari o‘tkir bo‘ladi, o‘ljasini besh ming metr yuqoridan ko‘radi va qo‘lga kiritmagunicha undan ko‘zini o‘zmaydi.

Burgut o‘limtik yemaydi, balki o‘ljani o‘zi ovlaydi. Yemishning yangisini izlaydi.

Bo‘ronli, yomg‘irli havoda uchishdan qo‘rqmaydigan qushdir. Bunday havo, aksincha, uning shijoatini qo‘zg‘aydi. Shamolli vaziyatdagi havo bosimini foydasi uchun ishlata oladi. Bu hol unga qanotlarini ko‘p ham qiynamaslikka imkon beradi.

Burgut xonimlar burgut janoblarni qayta-qayta sinab, shundan keyingina turmush o‘rtoqlikka qabul qiladi.

Burgutlarchalik inini yuqoriga quradigan va uni qattiq himoyalaydigan boshqa qush yo‘q.

Burgut bolalarini o‘ta qattiqqo‘llik bilan uchishga o‘rgatadi. Vaqti yetib, polaponini indan tashqariga uloqtirar ekan, dangasalik qilib yana “issiq uylariga” qaytib kelmasliklari uchun ona burgut inini buzib tashlaydi.

Odatda burgut yetmish yil yashaydi. Lekin qirq yoshga borganida tirnoqlari uzayib, patlari juda o‘sib, uchishiga xalaqit bera boshlaydi. Shunda ajoyib bir hodisa yuz beradi: burgut qoyaga joylashib, tumshug‘i va tirnog‘i bilan qoyatoshni tirnay boshlaydi, bu orada eski patlarini ham yulib tashlashga ulguradi. Besh oy ichida yangi tumshuq, yangi tirnoq va yangi pat o‘sib chiqadi. Yangilanish burgutlarning hayot-mamot masalasidir.

Akmal Avaz

• Олдинги
• Кейинги