Аҳнаф ибн Қайс

Тўлиқ исми – Аҳнаф ибн Қайс ибн Муовия ибн Ҳасин Абу Бахр Тамимий. Асл исми Даҳҳок. Бир ривоятда Сохр дейилган. Оёқлари озғинлиги учун “Аҳнаф” (оёғи ингичка) деб танилди. Сулаймон ибн Абу Шайх (розияллоҳу анҳу) айтади: “Унинг исми Сохр ибн Қайс. Бани Саъд қабиласидан”.

Аҳнаф ибн Қайс (раҳматуллоҳи алайҳ) куч-қувват, мол-дунё, насаб улуғлиги билан эмас,
ҳилми ва ақли билан Тамим қабиласининг эътиборли кишисига айланди. Марв, Ҳирот ва Нишопур фотиҳларидан бўлди.

Фазилати: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тирикликларида Исломни қабул қилди, лекин у зотни (алайҳиссалом) кўриш Аҳнафга (раҳматуллоҳи алайҳ) насиб этмади. Ўзи бундай ривоят қилади: “Ҳазрат Усмон ибн Аффон (розияллоҳу анҳу) замони эди. Каъбани тавоф қилаётган эдим. Олдимга Бани Лайс қабиласидан бир киши келиб, қўлимдан тутди ва: “Сени қувонтирадиган бир гап айтайми?” деди. Мен: “Ҳа”, дедим. У: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мени Исломга чақириш учун Бани Саъд қабиласига юборган эдилар. Эслайсанми? Ўшанда мен уларга Ислом ҳақида сўзлаётган эдим, сен эса: “Бу киши яхшиликка чақиряпти. Мен ундан фақат яхши нарсани эшитяпман”, деб айтиб турган эдинг. Буни Пайғамбаримизга (алайҳиссалом) сўзлаб берганимда, у зот (алайҳиссалом): “Аллоҳ, Аҳнафнинг гуноҳини афв эт”, деб сенинг ҳақингга дуо қилдилар, деди. Мени ана шу дуодан бошқа умид боғлайдиган нарсам йўқ” (Имом Аҳмад).

Холид ибн Сафвон (розияллоҳу анҳу) айтади: “Ҳазрат Аҳнаф шуҳрат топишдан қочарди. Шуҳрат эса уни қуварди”.

Бир куни Аҳнафга: “Кексайиб қолгансан, рўза сени толиқтириб қўяди”, дейишди. У: “Мен рўзани узоқ сафарга олиб қўймоқдаман”, деб жавоб берди. Айтишларича, Аҳнаф (раҳматуллоҳи алайҳ) тунда кўп намоз ўқирди. Кечалари бармоғини шамга қўяр ва: “Эй Аҳнаф, ҳис этиб кўр, ўша куни бу ишни нима сабабдан қилдинг?” деб ўзини-ўзи сўроқ қиларди.

Ҳадис ривоят қилиши: Аҳнаф ибн Қайс ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) замонида Мадинага келди. Бу унга улуғ саҳобалардан Ислом дини таълимотини ўрганиш имконини берди ва ҳаётида катта из қолдиришига сабаб бўлди. Умар ибн Хаттоб, Али ибн Абу Толиб, Абу Зарр Ғифорий, Аббос ибн Абдулмуттолиб, Абдуллоҳ ибн Масъуд, Усмон ибн Аффон (розияллоҳу анҳум) ва бошқа саҳобалардан ҳадис ривоят қилди. Ундан (раҳматуллоҳи алайҳ) эса Амр ибн Жаввон, Ҳасан Басрий, Урва ибн Зубайр, Талоқ ибн Ҳубайб, Абдуллоҳ ибн Умайра, Язид ибн Шаҳир, Холид Усрий (раҳимаҳумуллоҳ) ва бошқалар ҳадис ривоят қилишди. Ибн Саъд (раҳматуллоҳи алайҳ) Аҳнаф ибн Қайс (раҳматуллоҳи алайҳ) ҳақида: “Оз, лекин ишончли ҳадислар ривоят қилган”, деб айтган.

Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) Аҳнафга насиҳат қилиб бундай деди: “Эй Аҳнаф, ким кўп кулса, ҳайбати камаяди, одамлар назаридан қолади. Кўп гапирган кишининг хатоси кўпаяди. Хатоси кўп кишининг ҳаёси озаяди, ҳаёси камайганнинг тақвоси йўқолади, тақвоси йўқнинг қалби ўлади”.

Ҳилми: Сулаймон Таймий (раҳматуллоҳи алайҳ) ривоят қилади: Аҳнаф (раҳматуллоҳи алайҳ) айтади: “Учта энг азиз нарсани зикр қиламан: Султоннинг эшигига фақат мени чақирганида бордим. Икки киши мени ораларига киритмагунича, улар ўрталарига киришга уринмадим. Ёнимдан кетган ҳаммани ортидан фақат яхшилик билан эсладим”.

Аҳнаф (раҳматуллоҳи алайҳ) айтади: “Менга қарши бўлган киши билан бундай муомалада бўлдим: Мендан катта бўлса, ёшини улуғладим. Ёш бўлса, ундан устун келишга ҳаракат қилмадим. Тенгдошим бўлса, унга илтифот кўрсатдим”.

Ҳикматли сўзлари: “Уч кишидан уч нарса кутилмайди: Пасткашдан шараф, фожирдан яхшилик, аҳмоқдан ҳалимлик”; “Ким одамлар ёқтирмаган нарсаларни гапирса ёки қилса, одамлар у ҳақда билмаган нарсаларини айтиб юборишади”; “Олижаноблик сир сақлаш ва ёмонликдан узоқ бўлишдир”. “Хатосини англаб юрган одам комил инсондир”; “Амалсиз гапда, саховатсиз молда, вафосиз дўстда, диёнатсиз фақиҳда, ниятсиз садақада, соғлиқ ва омонликсиз ҳаётда яхшилик йўқ”.

Вафоти: Асмои ривоят қилади: “Аҳнаф ибн Қайс (раҳматуллоҳи алайҳ) Куфа шаҳрида Мусъаб ибн Зубайрнинг (раҳимаҳуллоҳ) амирлигида ҳижратнинг 72 йили вафот этди. Зиёд ибн Абу Суфённинг (раҳматуллоҳи алайҳ) қабри ёнига дафн қилинди. Мусъаб ибн Зубайр унинг жанозасида иштирок этди ва: “Бугун арабнинг саййидидан айрилдик”, деди.

Иқболой Наримонова тайёрлади.

Hidoyat.uz

* * *

To‘liq ismi – Ahnaf ibn Qays ibn Muoviya ibn Hasin Abu Baxr Tamimiy. Asl ismi Dahhok. Bir rivoyatda Soxr deyilgan. Oyoqlari ozg‘inligi uchun “Ahnaf” (oyog‘i ingichka) deb tanildi. Sulaymon ibn Abu Shayx (roziyallohu anhu) aytadi: “Uning ismi Soxr ibn Qays. Bani Sa’d qabilasidan”.

Ahnaf ibn Qays (rahmatullohi alayh) kuch-quvvat, mol-dunyo, nasab ulug‘ligi bilan emas,
hilmi va aqli bilan Tamim qabilasining e’tiborli kishisiga aylandi. Marv, Hirot va Nishopur fotihlaridan bo‘ldi.

Fazilati: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) tirikliklarida Islomni qabul qildi, lekin u zotni (alayhissalom) ko‘rish Ahnafga (rahmatullohi alayh) nasib etmadi. O‘zi bunday rivoyat qiladi: “Hazrat Usmon ibn Affon (roziyallohu anhu) zamoni edi. Ka’bani tavof qilayotgan edim. Oldimga Bani Lays qabilasidan bir kishi kelib, qo‘limdan tutdi va: “Seni quvontiradigan bir gap aytaymi?” dedi. Men: “Ha”, dedim. U: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) meni Islomga chaqirish uchun Bani Sa’d qabilasiga yuborgan edilar. Eslaysanmi? O‘shanda men ularga Islom haqida so‘zlayotgan edim, sen esa: “Bu kishi yaxshilikka chaqiryapti. Men undan faqat yaxshi narsani eshityapman”, deb aytib turgan eding. Buni Payg‘ambarimizga (alayhissalom) so‘zlab berganimda, u zot (alayhissalom): “Alloh, Ahnafning gunohini afv et”, deb sening haqingga duo qildilar, dedi. Meni ana shu duodan boshqa umid bog‘laydigan narsam yo‘q” (Imom Ahmad).

Xolid ibn Safvon (roziyallohu anhu) aytadi: “Hazrat Ahnaf shuhrat topishdan qochardi. Shuhrat esa uni quvardi”.

Bir kuni Ahnafga: “Keksayib qolgansan, ro‘za seni toliqtirib qo‘yadi”, deyishdi. U: “Men ro‘zani uzoq safarga olib qo‘ymoqdaman”, deb javob berdi. Aytishlaricha, Ahnaf (rahmatullohi alayh) tunda ko‘p namoz o‘qirdi. Kechalari barmog‘ini shamga qo‘yar va: “Ey Ahnaf, his etib ko‘r, o‘sha kuni bu ishni nima sababdan qilding?” deb o‘zini-o‘zi so‘roq qilardi.

Hadis rivoyat qilishi: Ahnaf ibn Qays hazrat Umar (roziyallohu anhu) zamonida Madinaga keldi. Bu unga ulug‘ sahobalardan Islom dini ta’limotini o‘rganish imkonini berdi va hayotida katta iz qoldirishiga sabab bo‘ldi. Umar ibn Xattob, Ali ibn Abu Tolib, Abu Zarr G‘iforiy, Abbos ibn Abdulmuttolib, Abdulloh ibn Mas’ud, Usmon ibn Affon (roziyallohu anhum) va boshqa sahobalardan hadis rivoyat qildi. Undan (rahmatullohi alayh) esa Amr ibn Javvon, Hasan Basriy, Urva ibn Zubayr, Taloq ibn Hubayb, Abdulloh ibn Umayra, Yazid ibn Shahir, Xolid Usriy (rahimahumulloh) va boshqalar hadis rivoyat qilishdi. Ibn Sa’d (rahmatullohi alayh) Ahnaf ibn Qays (rahmatullohi alayh) haqida: “Oz, lekin ishonchli hadislar rivoyat qilgan”, deb aytgan.

Hazrat Umar (roziyallohu anhu) Ahnafga nasihat qilib bunday dedi: “Ey Ahnaf, kim ko‘p kulsa, haybati kamayadi, odamlar nazaridan qoladi. Ko‘p gapirgan kishining xatosi ko‘payadi. Xatosi ko‘p kishining hayosi ozayadi, hayosi kamayganning taqvosi yo‘qoladi, taqvosi yo‘qning qalbi o‘ladi”.

Hilmi: Sulaymon Taymiy (rahmatullohi alayh) rivoyat qiladi: Ahnaf (rahmatullohi alayh) aytadi: “Uchta eng aziz narsani zikr qilaman: Sultonning eshigiga faqat meni chaqirganida bordim. Ikki kishi meni oralariga kiritmagunicha, ular o‘rtalariga kirishga urinmadim. Yonimdan ketgan hammani ortidan faqat yaxshilik bilan esladim”.

Ahnaf (rahmatullohi alayh) aytadi: “Menga qarshi bo‘lgan kishi bilan bunday muomalada bo‘ldim: Mendan katta bo‘lsa, yoshini ulug‘ladim. Yosh bo‘lsa, undan ustun kelishga harakat qilmadim. Tengdoshim bo‘lsa, unga iltifot ko‘rsatdim”.

Hikmatli so‘zlari: “Uch kishidan uch narsa kutilmaydi: Pastkashdan sharaf, fojirdan yaxshilik, ahmoqdan halimlik”; “Kim odamlar yoqtirmagan narsalarni gapirsa yoki qilsa, odamlar u haqda bilmagan narsalarini aytib yuborishadi”; “Olijanoblik sir saqlash va yomonlikdan uzoq bo‘lishdir”. “Xatosini anglab yurgan odam komil insondir”; “Amalsiz gapda, saxovatsiz molda, vafosiz do‘stda, diyonatsiz faqihda, niyatsiz sadaqada, sog‘liq va omonliksiz hayotda yaxshilik yo‘q”.

Vafoti: Asmoi rivoyat qiladi: “Ahnaf ibn Qays (rahmatullohi alayh) Kufa shahrida Mus’ab ibn Zubayrning (rahimahulloh) amirligida hijratning 72 yili vafot etdi. Ziyod ibn Abu Sufyonning (rahmatullohi alayh) qabri yoniga dafn qilindi. Mus’ab ibn Zubayr uning janozasida ishtirok etdi va: “Bugun arabning sayyididan ayrildik”, dedi.

Iqboloy Narimonova tayyorladi.

Hidoyat.uz

• Олдинги
• Кейинги