Сабрнинг мукофоти

«Эй имон келтирганлар! Сабр ва намоз билан (Мендан) ёрдам сўрангиз! Албатта, Аллоҳ сабр қилувчилар билан биргадир. Аллоҳ йўлида қатл этилувчилар (шаҳидлар) ҳақида: “(Улар) ўликдирлар”, демангиз! Йўқ! (Улар) тирикдирлар, лекин сизлар (буни) сезмайсиз. Сизларни бир оз хавф-хатар, очлик (азоби) билан, молу жон ва мевалар (ҳосили)ни камайтириш йўли билан синагаймиз. (Шундай ҳолатларда) сабр қилувчиларга хушхабар беринг (эй Муҳаммад)! Уларга мусибат етганда: “Албатта, биз Аллоҳнинг ихтиёридамиз ва албатта, биз Унинг ҳузурига қайтувчилармиз”, дейдилар. Айнан ўшаларга Парвардигорлари томонидан салавот (мағфират) ва раҳмат бордир ва айнан улар, ҳидоят топувчилардир» (Бақара, 153–157).

Имом Муслим ривоят қилади: Расулуллоҳ бундай марҳамат қилганлар: “Мўминнинг ҳоли ажойиб: Аллоҳ унинг тақдирига нима битса унга яхшилик бўлаверади. Агар унга хурсандчилик етса, шукр қилади ва бу унга яхши бўлади, агар бошига мусибат тушса, сабр қилади, бу ҳам унга яхши бўлади”.

«(Аллоҳдан) сабр ва намоз ила ёрдам сўрангиз. Дарҳақиқат, у (намоз) оғир ишдир. Илло, итоатли (хокисор) кишиларга (оғир) эмас» (Бақара, 45). Чунки барча фазилатларга сабр билан эришилади. Намоз барча ёмонликлардан қайтаради. Гуноҳлар ва ҳаром ишлардан тийилиш ҳам Алллоҳ таолонинг тоати ва ибодатида бардавом бўлиш ҳам сабр билан бўлади.

Расулуллоҳ айтадилар: “Балонинг биринчи зарбаси пайтидаги сабргина чин сабрдир” (Имом Бухорий ривояти). Демак, бирор мусибат, бало, етган вақтидаёқ инсон тушкунликка тушиб қолмай, уларнинг бари Аллоҳнинг имтиҳони эканини англаб, истиржо айтишни унутмаслиги лозим.

«Сизларни бир оз хавф-хатар, очлик (азоби) билан, молу жон ва мевалар (ҳосили)ни камайтириш йўли билан синагаймиз. (Шундай ҳолатларда) сабр қилувчиларга хушхабар беринг (эй Муҳаммад)!»

Аллоҳ таоло инсонларни гоҳида яхшилик билан, гоҳида очлик ва хавф каби қийинчиликлар билан синайди. Ким сабр қилса, унга ажр ёзади.

Аллоҳ бандаларига ҳаёт, соғлик, тинчлик каби неъматларни, бу нарсаларга улар ҳақдор эканлари учун бермайди, балки Аллоҳ таоло уларни ўз фазли билан беради.

«Уларга мусибат етганида: “Албатта, биз Аллоҳнинг ихтиёридамиз ва албатта, биз Унинг ҳузурига қайтувчилармиз”, дейдилар». Яъни, мўминлар ўзларига шу сўзлар билан тасалли берадилар ва барча нарса Аллоҳнинг мулки экани, У хоҳлаганича тасарруф этишини, ҳамда Қиёмат куни зарра мисқол оғирлигида савоб ҳам зое кетмаслигини, Унинг ҳузурига қайтишларини биладилар.

«Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун» («Албатта, биз Аллоҳнинг ихтиёридамиз ва албатта, биз Унинг ҳузурига қайтувчилармиз») истиржодир. Умму Саламадан ривоят қилинади: «Бир куни Абу Салама олдимга Расулуллоҳнинг ҳузурларидан келиб: “Расулуллоҳдан хурсанд қиладиган бундай гапни эшитдим: “Кимнинг бошига мусибат тушганида у истиржо айтса ҳамда: “Ё Аллоҳ, мусибатимга мукофотини бер, менга бундан яхшироғини алмаштир” деса, Аллоҳ унга сўраганини беради”, деди» (Имом Аҳмад ривояти).

Анас ривоят қилади: «Расулуллоҳ : “Агар бирор мусибат узоқ давом этса, банда тинмай истиржо айтиб турса, банда айтган ҳар бир истиржога савоб ёзилади”, дедилар». Абу Бакр Жассос тафсирида бундай дейилади: Сабр қилган инсонга охиратда шу қадар кўп савоб ёзилади, унинг миқдорини фақат Аллоҳ таолонинг ўзи билади.

Бу оятдан икки хил ҳукм олинади. Биринчиси фарз, иккинчиси мандуб. Аллоҳнинг амрига таслим бўлиш, унинг қазои-қадарига рози бўлиш, Унинг буюрган амалларини бажаришда сабрли бўлиш фарз, истиржо, яъни, “Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун”ни айтиш мандубдир.

Довуд Тоий айтади: “Мусулмон киши бу дунёдаги мусибатларга хафа бўлиши мумкин эмас, чунки у ҳар бир мусибатга савоб берилишини билади”.

Ғазабни енгиш ҳам сабрнинг бир тури ҳисобланади, гоҳида одамлар орасида анча вақт сабр қилиб, сўнг: “Етар, шунча сабр қилдим” дейдиганлари ҳам учраб туради. Бу ҳолат Аллоҳнинг тақдиридан норози бўлишдир. Рўзғордаги етишмовчиликни бошқаларга ошкор қилиш ҳам сабрсизлик ҳисобланади. Ҳар қандай ҳолатда ҳам Аллоҳга шукр айтиб, берганига қаноат қилиш энг маъқул ишдир.

Зеро, «Айнан ўшаларга Парвардигорлари томонидан салавот (мағфират) ва раҳмат бордир ...ва айнан улар, ҳидоят топувчилардир».

Абу Мансур Мотуридийнинг “Таъвилот аҳл ас-Сунна”, Ибн Касирнинг “Тафсийрул Қуръанил азийм” тафсирлари асосида Бадриддин Садриддин ўғли тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 11-сонидан олинди.

* * *

«Ey imon keltirganlar! Sabr va namoz bilan (Mendan) yordam so‘rangiz! Albatta, Alloh sabr qiluvchilar bilan birgadir. Alloh yo‘lida qatl etiluvchilar (shahidlar) haqida: “(Ular) o‘likdirlar”, demangiz! Yo‘q! (Ular) tirikdirlar, lekin sizlar (buni) sezmaysiz. Sizlarni bir oz xavf-xatar, ochlik (azobi) bilan, molu jon va mevalar (hosili)ni kamaytirish yo‘li bilan sinagaymiz. (Shunday holatlarda) sabr qiluvchilarga xushxabar bering (ey Muhammad)! Ularga musibat yetganda: “Albatta, biz Allohning ixtiyoridamiz va albatta, biz Uning huzuriga qaytuvchilarmiz”, deydilar. Aynan o‘shalarga Parvardigorlari tomonidan salavot (mag‘firat) va rahmat bordir va aynan ular, hidoyat topuvchilardir» (Baqara, 153–157).

Imom Muslim rivoyat qiladi: Rasululloh bunday marhamat qilganlar: “Mo‘minning holi ajoyib: Alloh uning taqdiriga nima bitsa unga yaxshilik bo‘laveradi. Agar unga xursandchilik yetsa, shukr qiladi va bu unga yaxshi bo‘ladi, agar boshiga musibat tushsa, sabr qiladi, bu ham unga yaxshi bo‘ladi”.

«(Allohdan) sabr va namoz ila yordam so‘rangiz. Darhaqiqat, u (namoz) og‘ir ishdir. Illo, itoatli (xokisor) kishilarga (og‘ir) emas» (Baqara, 45). Chunki barcha fazilatlarga sabr bilan erishiladi. Namoz barcha yomonliklardan qaytaradi. Gunohlar va harom ishlardan tiyilish ham Allloh taoloning toati va ibodatida bardavom bo‘lish ham sabr bilan bo‘ladi.

Rasululloh aytadilar: “Baloning birinchi zarbasi paytidagi sabrgina chin sabrdir” (Imom Buxoriy rivoyati). Demak, biror musibat, balo, yetgan vaqtidayoq inson tushkunlikka tushib qolmay, ularning bari Allohning imtihoni ekanini anglab, istirjo aytishni unutmasligi lozim.

«Sizlarni bir oz xavf-xatar, ochlik (azobi) bilan, molu jon va mevalar (hosili)ni kamaytirish yo‘li bilan sinagaymiz. (Shunday holatlarda) sabr qiluvchilarga xushxabar bering (ey Muhammad)!»

Alloh taolo insonlarni gohida yaxshilik bilan, gohida ochlik va xavf kabi qiyinchiliklar bilan sinaydi. Kim sabr qilsa, unga ajr yozadi.

Alloh bandalariga hayot, sog‘lik, tinchlik kabi ne’matlarni, bu narsalarga ular haqdor ekanlari uchun bermaydi, balki Alloh taolo ularni o‘z fazli bilan beradi.

«Ularga musibat yetganida: “Albatta, biz Allohning ixtiyoridamiz va albatta, biz Uning huzuriga qaytuvchilarmiz”, deydilar». Ya’ni, mo‘minlar o‘zlariga shu so‘zlar bilan tasalli beradilar va barcha narsa Allohning mulki ekani, U xohlaganicha tasarruf etishini, hamda Qiyomat kuni zarra misqol og‘irligida savob ham zoe ketmasligini, Uning huzuriga qaytishlarini biladilar.

«Inna lillahi va inna ilayhi roji’un» («Albatta, biz Allohning ixtiyoridamiz va albatta, biz Uning huzuriga qaytuvchilarmiz») istirjodir. Ummu Salamadan rivoyat qilinadi: «Bir kuni Abu Salama oldimga Rasulullohning huzurlaridan kelib: “Rasulullohdan xursand qiladigan bunday gapni eshitdim: “Kimning boshiga musibat tushganida u istirjo aytsa hamda: “Yo Alloh, musibatimga mukofotini ber, menga bundan yaxshirog‘ini almashtir” desa, Alloh unga so‘raganini beradi”, dedi» (Imom Ahmad rivoyati).

Anas rivoyat qiladi: «Rasululloh : “Agar biror musibat uzoq davom etsa, banda tinmay istirjo aytib tursa, banda aytgan har bir istirjoga savob yoziladi”, dedilar». Abu Bakr Jassos tafsirida bunday deyiladi: Sabr qilgan insonga oxiratda shu qadar ko‘p savob yoziladi, uning miqdorini faqat Alloh taoloning o‘zi biladi.

Bu oyatdan ikki xil hukm olinadi. Birinchisi farz, ikkinchisi mandub. Allohning amriga taslim bo‘lish, uning qazoi-qadariga rozi bo‘lish, Uning buyurgan amallarini bajarishda sabrli bo‘lish farz, istirjo, ya’ni, “Inna lillahi va inna ilayhi roji’un”ni aytish mandubdir.

Dovud Toiy aytadi: “Musulmon kishi bu dunyodagi musibatlarga xafa bo‘lishi mumkin emas, chunki u har bir musibatga savob berilishini biladi”.

G‘azabni yengish ham sabrning bir turi hisoblanadi, gohida odamlar orasida ancha vaqt sabr qilib, so‘ng: “Yetar, shuncha sabr qildim” deydiganlari ham uchrab turadi. Bu holat Allohning taqdiridan norozi bo‘lishdir. Ro‘zg‘ordagi yetishmovchilikni boshqalarga oshkor qilish ham sabrsizlik hisoblanadi. Har qanday holatda ham Allohga shukr aytib, berganiga qanoat qilish eng ma’qul ishdir.

Zero, «Aynan o‘shalarga Parvardigorlari tomonidan salavot (mag‘firat) va rahmat bordir ...va aynan ular, hidoyat topuvchilardir».

Abu Mansur Moturidiyning “Ta’vilot ahl as-Sunna”, Ibn Kasirning “Tafsiyrul Qur’anil aziym” tafsirlari asosida Badriddin Sadriddin o‘g‘li tayyorladi.

“Hidoyat” jurnalining 2012 yil, 11-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги