Риёдан сақланайлик

“Остидан анҳорлар оқиб турувчи, ҳурмою узумлари бор, турли хил мевалари мўл боғи бўлган бир одам ўзи кексайиб, нотавон (ёш) болалари билан қолган пайтида ўша боғини оловли тўфон уриб, ёниб кетишини хоҳлайдими? Тафаккур қилурсизлар, деб Аллоҳ ўз оятларини сизларга шундай баён қилади” (Бақара, 265).

Бу мисол савобли ишларни эл кўзи учун қиладиган кишиларга танбеҳдир. Аллоҳ таоло ёнғин туфайли боғбон не умидлар билан ўстирган боғидан айрилганидек, риёкор одам ҳам охиратда ажру савобдан баҳрасиз қолади.

Ибн Лубайдан ривоят қилинади. Расулуллоҳ: “Сизлардаги энг хавфсирайдиган нарсам махфий ширкдир”, дедилар. Шунда саҳобалар: “Эй Аллоҳнинг Расули, махфий ширк нима?” деб сўрашди. У зот: “Бу риёдир”, деб жавоб бердилар.

Демак, риё Исломда катта гуноҳларнинг ҳам энг ёмони – ширкка далолат қиларкан. Ундан ҳар бир мўмин-мусулмон ҳушёр бўлиши керак. Риё қалбни қорайтирувчи иллат саналади. Риё қилувчида холис ният ва ихлос бўлмайди. Агар мўминнинг ибодатига заррача риё аралашса, бу ибодатдан фойда йўқ. Киши риё билан намоз ўқиса, рўза тутса, ҳажга борса фақат машаққат чеккани ва Аллоҳ таолога осий бўлгани қолади.

Ижтимоий ҳаётимизда ҳам риё бизга кўп зарар келтиради. Дейлик, бирор яқинимиз оламдан ўтса, уларнинг ҳақларига яхши дуолар қилиш билан бирга орқаларидан савоб борар деган ниятда эл-юртни чақириб дастурхон ёзамиз, эҳсон қиламиз. Аммо бу ҳайру эҳсонимизга риё аралашиб қолмаслигига ҳеч ким кафолат беролмайди. Аслида, савоб фақат дастурхону ошлардан бормайди-ку, риёдан узоқ бўлган яна бошқачароқ яхшиликлар ҳам қилсак, айни муддао эмасми? Тўйхоналарда минг-минглаб кишиларга дабдабали дастурхон ёзиш ўрнига “Меҳрибонлик”, “Мурувват” уйларига, ёлғиз қарияларга, етимхоналарга, ночор оилаларга, илм масканларига холис ёрдам кўрсатилса, савобига нима етсин? Тўйларимиз ҳам худди шундай. Ҳукуматимиз тўйларни ихчамлаштириш борасида қарор ва дастурлар ишлаб чиққанига қарамай, баъзилар кимўзарга дабдабани кучайтириб бормоқда. Ўша тўйга кетган ортиқча сарф-харажатни икки ёшнинг келажаги учун тадбир билан ишлатилса бу ҳам савоб.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Эй имон келтирганлар! Молини одамлар кўрсин деб берадиган, Аллоҳга ва охират кунига ишонмайдиган кимсага ўхшаб, (берган) садақаларингизни миннат ва озор билан йўққа чиқарманг! У (риёкор) устини тупроқ қоплаган силлиқ қояга ўхшайди, устига жала ёққанда, (тупроқ ювилиб,) сип-силлиқ тошнинг ўзини қолдиради. Улар топган (ва сарфлаган) бойликларидан ҳеч нарсага эга бўла олмайдилар...» (Бақара, 264).

Одамларнинг мақтовини истаб ёки хўжакўрсин учун қилинган амаллар эвазига Аллоҳ таоло бу дунёда банданинг мақсадини ҳосил қилади. Аммо, охиратда савоб ато этмайди. Бу ҳақда Пайғамбаримиз шундай марҳамат қиладилар: “Ким бу дунёда бирор амални одамлар эшитсин, деб қилса, Аллоҳ уни одамларга эшиттириб қўяди. Ва ким одамлар кўрсин деб қилса, Аллоҳ уни одамларга кўрсатиб қўяди” (Насоий ривояти). Демак, бу дунёнинг обрўсини истаб қилинган амалга фақат бу дунёнинг ўзидагина мукофот берилади, охиратда эса насиба бўлмайди. Айниқса, эвазига савоб умид қилинадиган, динимизда ибодат ва амали солиҳлар қаторида саналган ишларга риё аралаштиришдан эҳтиёт бўлиш керак. Аллоҳ таоло: «...Бас, шундай намозхонлар ҳолига войки, улар намозларини “унутиб” қўядилар, риёкорлик қиладилар...» (Моъун, 4–6) дея огоҳлантирган.

Айтиб ўтилганидек, риё ширкнинг бир кўринишидир, ширк эса қош билан қовоқнинг орасида турадиган, кўпчилик одамлар фарқлаб ололмай қоладиган офатдир. Унинг оқибатида эса барча қилинган тоат-ибодат ва яхши амалларнинг савоби йўқ бўлиб кетади.

Мўмин одам ҳар бир амалини холис Аллоҳ таоло учун бажармоғи лозим. Одамларнинг мақтовини истаган киши эса икки дунё саодатидан ажраб қолиши мумкин.

Аллоҳ таоло барчаларимизни гуноҳи кабиралардан сақланиб, солиҳ амаллар қилиб яшашга муваффақ қилсин.

Абдуқаҳҳор Юнусов,

Тошкент шаҳар “Собитхон ҳожи” жоме масжиди имом-хатиби

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 10-сонидан олинди.

* * *

“Ostidan anhorlar oqib turuvchi, hurmoyu uzumlari bor, turli xil mevalari mo‘l bog‘i bo‘lgan bir odam o‘zi keksayib, notavon (yosh) bolalari bilan qolgan paytida o‘sha bog‘ini olovli to‘fon urib, yonib ketishini xohlaydimi? Tafakkur qilursizlar, deb Alloh o‘z oyatlarini sizlarga shunday bayon qiladi” (Baqara, 265).

Bu misol savobli ishlarni el ko‘zi uchun qiladigan kishilarga tanbehdir. Alloh taolo yong‘in tufayli bog‘bon ne umidlar bilan o‘stirgan bog‘idan ayrilganidek, riyokor odam ham oxiratda ajru savobdan bahrasiz qoladi.

Ibn Lubaydan rivoyat qilinadi. Rasululloh: “Sizlardagi eng xavfsiraydigan narsam maxfiy shirkdir”, dedilar. Shunda sahobalar: “Ey Allohning Rasuli, maxfiy shirk nima?” deb so‘rashdi. U zot: “Bu riyodir”, deb javob berdilar.

Demak, riyo Islomda katta gunohlarning ham eng yomoni – shirkka dalolat qilarkan. Undan har bir mo‘min-musulmon hushyor bo‘lishi kerak. Riyo qalbni qoraytiruvchi illat sanaladi. Riyo qiluvchida xolis niyat va ixlos bo‘lmaydi. Agar mo‘minning ibodatiga zarracha riyo aralashsa, bu ibodatdan foyda yo‘q. Kishi riyo bilan namoz o‘qisa, ro‘za tutsa, hajga borsa faqat mashaqqat chekkani va Alloh taologa osiy bo‘lgani qoladi.

Ijtimoiy hayotimizda ham riyo bizga ko‘p zarar keltiradi. Deylik, biror yaqinimiz olamdan o‘tsa, ularning haqlariga yaxshi duolar qilish bilan birga orqalaridan savob borar degan niyatda el-yurtni chaqirib dasturxon yozamiz, ehson qilamiz. Ammo bu hayru ehsonimizga riyo aralashib qolmasligiga hech kim kafolat berolmaydi. Aslida, savob faqat dasturxonu oshlardan bormaydi-ku, riyodan uzoq bo‘lgan yana boshqacharoq yaxshiliklar ham qilsak, ayni muddao emasmi? To‘yxonalarda ming-minglab kishilarga dabdabali dasturxon yozish o‘rniga “Mehribonlik”, “Muruvvat” uylariga, yolg‘iz qariyalarga, yetimxonalarga, nochor oilalarga, ilm maskanlariga xolis yordam ko‘rsatilsa, savobiga nima yetsin? To‘ylarimiz ham xuddi shunday. Hukumatimiz to‘ylarni ixchamlashtirish borasida qaror va dasturlar ishlab chiqqaniga qaramay, ba’zilar kimo‘zarga dabdabani kuchaytirib bormoqda. O‘sha to‘yga ketgan ortiqcha sarf-xarajatni ikki yoshning kelajagi uchun tadbir bilan ishlatilsa bu ham savob.

Alloh taolo bunday marhamat qiladi: «Ey imon keltirganlar! Molini odamlar ko‘rsin deb beradigan, Allohga va oxirat kuniga ishonmaydigan kimsaga o‘xshab, (bergan) sadaqalaringizni minnat va ozor bilan yo‘qqa chiqarmang! U (riyokor) ustini tuproq qoplagan silliq qoyaga o‘xshaydi, ustiga jala yoqqanda, (tuproq yuvilib,) sip-silliq toshning o‘zini qoldiradi. Ular topgan (va sarflagan) boyliklaridan hech narsaga ega bo‘la olmaydilar...» (Baqara, 264).

Odamlarning maqtovini istab yoki xo‘jako‘rsin uchun qilingan amallar evaziga Alloh taolo bu dunyoda bandaning maqsadini hosil qiladi. Ammo, oxiratda savob ato etmaydi. Bu haqda Payg‘ambarimiz shunday marhamat qiladilar: “Kim bu dunyoda biror amalni odamlar eshitsin, deb qilsa, Alloh uni odamlarga eshittirib qo‘yadi. Va kim odamlar ko‘rsin deb qilsa, Alloh uni odamlarga ko‘rsatib qo‘yadi” (Nasoiy rivoyati). Demak, bu dunyoning obro‘sini istab qilingan amalga faqat bu dunyoning o‘zidagina mukofot beriladi, oxiratda esa nasiba bo‘lmaydi. Ayniqsa, evaziga savob umid qilinadigan, dinimizda ibodat va amali solihlar qatorida sanalgan ishlarga riyo aralashtirishdan ehtiyot bo‘lish kerak. Alloh taolo: «...Bas, shunday namozxonlar holiga voyki, ular namozlarini “unutib” qo‘yadilar, riyokorlik qiladilar...» (Mo’un, 4–6) deya ogohlantirgan.

Aytib o‘tilganidek, riyo shirkning bir ko‘rinishidir, shirk esa qosh bilan qovoqning orasida turadigan, ko‘pchilik odamlar farqlab ololmay qoladigan ofatdir. Uning oqibatida esa barcha qilingan toat-ibodat va yaxshi amallarning savobi yo‘q bo‘lib ketadi.

Mo‘min odam har bir amalini xolis Alloh taolo uchun bajarmog‘i lozim. Odamlarning maqtovini istagan kishi esa ikki dunyo saodatidan ajrab qolishi mumkin.

Alloh taolo barchalarimizni gunohi kabiralardan saqlanib, solih amallar qilib yashashga muvaffaq qilsin.

Abduqahhor Yunusov,

Toshkent shahar “Sobitxon hoji” jome masjidi imom-xatibi

“Hidoyat”jurnalining 2012 yil, 10-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги