Чин дўстлик ва чин муҳаббат

Ҳазрат Жалолиддин Румий ҳақиқий муҳаббат ва дўстликнинг аломати дўстдан етган жафони розилик ва таслимият билан қабул қилиш эканини қуйидаги ҳикояда шундай тушунтиради: "Бир кишига зиёратчилари қовун келтиришди. У ёнига сирдош-кўнгилдоши, содиқ хизматкори Луқмонни чақирди ва қовундан бир тилим кесиб, узатди. Луқмон уни шундай роҳат билан едики, кўрган одамнинг иштаҳаси очилиб кетиши табиий эди. Узатилган иккинчи тилимни ҳам худди шундай еганини кўргач, хўжайин ҳам ўзига қовун кесди. Аммо оғзига олар-олмас тупуриб ташлади, чунки жудаям аччиқ эди. "Эй Луқмон, – деди хўжайин. – Бундай заҳарни қандай қилиб бол каби ея олдинг? Бундай қаҳрни нима сабабдан лутф ўрнида қабул этдинг? Бу қандай сабр? Ким билсин, бугунгача қандай азобларга бардош берган бўлсанг? Сен ширин жонингга душманмисан? Бирор нима десанг, бўларди-ку? Ҳеч қурса, маъзур кўринг, еёлмайман, дейиш шунча қийинми?"

Луқмон жавоб берди: "Мен сизнинг қўлингиздан шунча кўп ширин нарсалар едим, моддий ва маънавий озуқа олдимки, буларнинг эвазини ўтай олмаслигимни ўйлаб, ҳузурингизда хижолатман. Шундай бўлгач, қўлларинг­из билан берган нарсани, қандай қилиб: "Аччиқ  экан, еёлмайман", дейман? Сиз нимаики берсангиз, хушнудлик билан қабул қиламан! Сиздан етган бирор азиятдан шикоят қилсам, бошимга тупроқ сочилсин. Лутфкор қўлнинг тотини бир қовуннинг аччиқлиги қандай кетказсин?

Хожам! Муҳаббат сабаб аччиқ ширин, мис олтин, зиндонлар гулзор, подшоҳ қул, қул шоҳ бўлади. Давосиз дардлар шифо топади. Муҳаббат ила қоронғи уйлар ёришади, қайғу, изтироблар қувончга, йўлдан адаштирувчилар саодат йўлини кўрсатувчиларга, қаҳр раҳматга айланади".

*     *     *

Бир одам содиқ хизматкоридан сўради:

– Нималар ейишни истайсан?

– Нима берсангиз, ўшани, – жавоб берди хизматкор.

– Нималар кийишни хоҳлайсан?

– Қандай либос берсангиз, ўшани.

– Қайси хонани ажратай?

– Ўзингиз маъқул кўрганингиз­ни.

– Уйдаги қайси ишларни топширишимни истайсан?

– Қайси ишларни қилишимни хоҳласангиз, топшираверинг.

Бу жавоблардан кейин хожа ўйланиб қолди ва кўзларидан оқаётган ёшларни артаркан, бундай деди:

– Кошки мен ҳам Раббим ҳузурида шундай бўла олсайдим... 

*     *     *

Ҳақиқий дўстлик ва муҳаббатнинг шарти маъшуқнинг ёнида ошиқнинг ҳеч қандай иродаси бўлмаслигидир. Бу борада Иброҳимнинг (алайҳиссалом) Ҳақ дўстлиги чўққиси бўлган, Намруд буйруғига кўра оловга отиларканлар, ёрдамга келган фаришталарга айтган қуйидаги сўзлари ибратли: "Оловни ёндирган Зот менинг ҳар ҳолимдан хабардор. Сиздан талабим йўқ, Дўст билан дўстнинг орасига кирманг!" Бу таслимият натижасида аланга Иброҳим (алайҳиссалом) учун гулистонга айланди.

Кейинроқ Иброҳим (алай­ҳиссалом) наслларидан пайғамбар дунёга келиши учун дуо қилдилар, Аллоҳ таоло кексайган чоғларида у кишига фарзанд эҳсон этди. Дўстликнинг нишонаси ва имтиҳони сифатида фарзандларини қурбонлик қилиш буюрилди, қабул этдилар. Гарчи фарзандларига бўлган муҳаббат сабаб кўрган тушларидан тараддудга тушсалар ҳам, бир тушни уч бора кўрганларидан кейин қаноат ҳосил қилдилар. Бу хусусда васвасага солмоқчи бўлган иблисга тош отдилар. Ўткинчи муҳаббатни боқий Дўстнинг севгиси йўлида қурбон қилиш учун ётқиздилар. Боқий Дўст у зотдаги бу қатъиятни кўргандан сўнг қурбонлик учун бир қўчқор туширди ва дўстликка вафоларини муносиб тақдирлаб, марҳамат қилди: "Эй Иброҳим! Дар­ҳақиқат, сен тушни тасдиқ этдинг. Албатта, Биз эзгу иш қилувчиларни мана шундай мукофотлаймиз". Албатта, бу (қурбонликка буюришим) айни синовдир. Биз (Исмоилнинг)ўрнига катта бир (қўчқор) сўйишни бадал қилиб бердик. Кейинги (авлод)лар орасида у (Иброҳим) ҳақида яхши гапларни қолдирдик. Иброҳимга салом! Биз эзгу иш қилувчиларни мана шундай мукофотлаймиз"(Соффот, 104–110).

*     *     *

Шунга кўра, ҳақиқий муҳаббат заҳматларни раҳматга айлантиргани учун Севилганнинг қаҳри ҳам лутфи каби хуш қарши олинади. Бир кимсанинг севгиси чин ё ёлғон эканини билиш учун севгилисидан келган азиятларга қанчалик сабр қила олганини кўриш кифоя. Шеърда айтилганидек:

Усмон Нурий

* * *

Hazrat Jaloliddin Rumiy haqiqiy muhabbat va do‘stlikning alomati do‘stdan yetgan jafoni rozilik va taslimiyat bilan qabul qilish ekanini quyidagi hikoyada shunday tushuntiradi: "Bir kishiga ziyoratchilari qovun keltirishdi. U yoniga sirdosh-ko‘ngildoshi, sodiq xizmatkori Luqmonni chaqirdi va qovundan bir tilim kesib, uzatdi. Luqmon uni shunday rohat bilan yediki, ko‘rgan odamning ishtahasi ochilib ketishi tabiiy edi. Uzatilgan ikkinchi tilimni ham xuddi shunday yeganini ko‘rgach, xo‘jayin ham o‘ziga qovun kesdi. Ammo og‘ziga olar-olmas tupurib tashladi, chunki judayam achchiq edi. "Ey Luqmon, – dedi xo‘jayin. – Bunday zaharni qanday qilib bol kabi yeya olding? Bunday qahrni nima sababdan lutf o‘rnida qabul etding? Bu qanday sabr? Kim bilsin, bugungacha qanday azoblarga bardosh bergan bo‘lsang? Sen shirin joningga dushmanmisan? Biror nima desang, bo‘lardi-ku? Hech qursa, ma’zur ko‘ring, yeyolmayman, deyish shuncha qiyinmi?"

Luqmon javob berdi: "Men sizning qo‘lingizdan shuncha ko‘p shirin narsalar yedim, moddiy va ma’naviy ozuqa oldimki, bularning evazini o‘tay olmasligimni o‘ylab, huzuringizda xijolatman. Shunday bo‘lgach, qo‘llaring­iz bilan bergan narsani, qanday qilib: "Achchiq  ekan, yeyolmayman", deyman? Siz nimaiki bersangiz, xushnudlik bilan qabul qilaman! Sizdan yetgan biror aziyatdan shikoyat qilsam, boshimga tuproq sochilsin. Lutfkor qo‘lning totini bir qovunning achchiqligi qanday ketkazsin?

Xojam! Muhabbat sabab achchiq shirin, mis oltin, zindonlar gulzor, podshoh qul, qul shoh bo‘ladi. Davosiz dardlar shifo topadi. Muhabbat ila qorong‘i uylar yorishadi, qayg‘u, iztiroblar quvonchga, yo‘ldan adashtiruvchilar saodat yo‘lini ko‘rsatuvchilarga, qahr rahmatga aylanadi".

*     *     *

Bir odam sodiq xizmatkoridan so‘radi:

– Nimalar yeyishni istaysan?

– Nima bersangiz, o‘shani, – javob berdi xizmatkor.

– Nimalar kiyishni xohlaysan?

– Qanday libos bersangiz, o‘shani.

– Qaysi xonani ajratay?

– O‘zingiz ma’qul ko‘rganingiz­ni.

– Uydagi qaysi ishlarni topshirishimni istaysan?

– Qaysi ishlarni qilishimni xohlasangiz, topshiravering.

Bu javoblardan keyin xoja o‘ylanib qoldi va ko‘zlaridan oqayotgan yoshlarni artarkan, bunday dedi:

– Koshki men ham Rabbim huzurida shunday bo‘la olsaydim... 

*     *     *

Haqiqiy do‘stlik va muhabbatning sharti ma’shuqning yonida oshiqning hech qanday irodasi bo‘lmasligidir. Bu borada Ibrohimning (alayhissalom) Haq do‘stligi cho‘qqisi bo‘lgan, Namrud buyrug‘iga ko‘ra olovga otilarkanlar, yordamga kelgan farishtalarga aytgan quyidagi so‘zlari ibratli: "Olovni yondirgan Zot mening har holimdan xabardor. Sizdan talabim yo‘q, Do‘st bilan do‘stning orasiga kirmang!" Bu taslimiyat natijasida alanga Ibrohim (alayhissalom) uchun gulistonga aylandi.

Keyinroq Ibrohim (alay­hissalom) nasllaridan payg‘ambar dunyoga kelishi uchun duo qildilar, Alloh taolo keksaygan chog‘larida u kishiga farzand ehson etdi. Do‘stlikning nishonasi va imtihoni sifatida farzandlarini qurbonlik qilish buyurildi, qabul etdilar. Garchi farzandlariga bo‘lgan muhabbat sabab ko‘rgan tushlaridan taraddudga tushsalar ham, bir tushni uch bora ko‘rganlaridan keyin qanoat hosil qildilar. Bu xususda vasvasaga solmoqchi bo‘lgan iblisga tosh otdilar. O‘tkinchi muhabbatni boqiy Do‘stning sevgisi yo‘lida qurbon qilish uchun yotqizdilar. Boqiy Do‘st u zotdagi bu qat’iyatni ko‘rgandan so‘ng qurbonlik uchun bir qo‘chqor tushirdi va do‘stlikka vafolarini munosib taqdirlab, marhamat qildi: "Ey Ibrohim! Dar­haqiqat, sen tushni tasdiq etding. Albatta, Biz ezgu ish qiluvchilarni mana shunday mukofotlaymiz". Albatta, bu (qurbonlikka buyurishim) ayni sinovdir. Biz (Ismoilning) o‘rniga katta bir (qo‘chqor) so‘yishni badal qilib berdik. Keyingi (avlod)lar orasida u (Ibrohim) haqida yaxshi gaplarni qoldirdik. Ibrohimga salom! Biz ezgu ish qiluvchilarni mana shunday mukofotlaymiz" (Soffot, 104–110).

*     *     *

Shunga ko‘ra, haqiqiy muhabbat zahmatlarni rahmatga aylantirgani uchun Sevilganning qahri ham lutfi kabi xush qarshi olinadi. Bir kimsaning sevgisi chin yo yolg‘on ekanini bilish uchun sevgilisidan kelgan aziyatlarga qanchalik sabr qila olganini ko‘rish kifoya. She’rda aytilganidek:

Usmon Nuriy

• Олдинги
• Кейинги