Ичимиздаги зараркунандалар

Ўзбекистон Халқ табобати Академияси бош табиби Абдулазиз Саиднуриддин ўғли билан суҳбат

—     Абдулазиз ака, инсон вужудида турли хил текинхўр қурт, гижжа ва кушандалар яшайди, дейишади. Бу нарсалар ҳақида халқ табобати вакиллари билдиришган фикрлар қандай?
—     Халқ табобати мутахассислари аниқлашича, одамнинг ички ва ташқи аъзоларида ўн етти хил ана шундай текинхўр кушанда учрайди. Аммо бу дегани, ҳамманинг танасида шунчадан кушанда бўлади, дегани эмас. Баъзиларда бир хили бўлса, бошқаларда яна бир тури, айримларда кўп, айримларда оз бўлиши мумкин. Биз микроб ва вируслар оламида яшаймиз: улар ичимизда, барча тана аъзоларимизда, ҳатто қон томирларимизда ҳам бор. Уларнинг фойдалиси ҳам, зарарлиси ҳам бўлади. Уларнинг уч хили инсон ҳаёти учун ниҳоятда фойдалидир. Фойдалилари ошқозон-ҳазм йўлларида овқат парчаланишида, ҳазм жараёни мувозанатини сақлашда, танага кирувчи зарарли кушандаларни қиришда катта хизмат қилишади.
Агар фойдалиси йўқотиб юборилса, зарарлилари жуда тез кўпайиб, тана касалликка қарши кураша олмайдиган ҳолга келади ва энг оддий хасталик ҳам уни осонгина енгади. Зарарлилари эса инсон танасига турли йўллар билан кириб олиб, у ерда яшаб қоладиган, танага кирган озуқа моддаларга шериклик қиладиган текинхўр қуртлар (гелминтоз) ва гижжалардир.

—     Бу зараркунандалар танага қандай кириб олишади?
—     Турли йўллар билан. Масалан, чала пишган овқатлар, яхши ювиб-тозаланмаган мева-сабзавот ва гиёҳлар, моғорлаган ёки иссиқ нонлар, сут ва тухум, дудланган нарсалар, хом сув билан киради. Шунингдек, уй ҳайвонлари, қушлар ва ҳашаротлардан ҳам одамга ўтиши осон. Бу кушандалар узоқ вақт ишлатилмаган кийим-кечак, кўрпа-тўшак, ювиқсиз идиш, ҳатто касал одамдан ҳам ўтади.

—     Уларнинг соғлиққа зарари нечоғли?
—     Биринчидан, улар ўзи турли касалликлар манбаидир. Колаверса, кўпинча касалликнинг кучайишига, сурункали бўлишига олиб келади. Кушандалар одам танасидаги қайси аъзога кириб олса, ўша ерда у ёки бу касалликни келтириб чиқаради, аммо бир-бирининг "иши"га аралашмайди. Масалан, тери остига кириб олганлари "канали қўтир", "қичима" касалликларини келтириб чиқаради.

—     Россия киноҳужжатчилари "Текинхўрлар" («Паразиты») деган ҳужжатли илмий-оммабоп филмни суратга олишди. У жаҳонда экологиянинг кескин бузилиши, озиқ-овқатларнинг кўпи сунъий йўллар билан тайёрланаётгани, кишиларнинг турли кимёвий дори-дармонлар, хусусан, антибиотикларга қарам бўлиб қолгани оқибатида минг йиллардан буён инсон танасида унча зарар келтирмай яшаб келган қуртлар кескин кўпайиб, инсоният саломатлигига жиддий хавф солаётгани ҳақида ҳикоя килади. Мутахассис сифатида шу ҳакдаги фикрингизни билишни истардик.
—     Филмни мен ҳам кўрдим. Филм ривожланган мамлакатларда ҳозир ҳар уч кишининг бири ана шундай "чақирилмаган меҳмонлар" хуружига учраганини қайд этади. Унда келтирилишича, одам танасидан узунлиги ўн метргача етадиган тасмасимон қуртлардан тортиб заррабин (микроскоп) орқалигина кўриш мумкин бўлган майда қуртларгача топиляпти. Катта ёшдаги кишиларнинг тўқсон беш фоизида бир хилдан беш хилгача турли текинхўр қурт ва гижжалар бор.
Ҳозиргача, текинхўр қуртлар фақат овқат ҳазм қилиш йўлларидагина яшайди, деб ҳисоблаб келинар эди. Аммо текширишларда улар юрак, ўпка, жигар, буйрак, мия, қон томирларида, ҳатто кўзларда ҳам борлиги аниқланди. "Текинхўрлар" филмида кўрсатилишича, Россия шифохоналаридан бирида бир касалнинг юраги устига жойлашиб олган, катталиги росмана олмадай келадиган қуртлар тўдасини жарроҳлик йўли билан олиб ташлашди.
Ғарблик мутахассис доктор Кларк эътирофича, танада бундай қуртларнинг кўпайиб кетиши бозиллаш (аллергия), тери касалликлари (дерматит), СПИД, юрак етишмовчилиги, хавфли саратон ўсмалари, доимий чарчаш каби хасталиклар келиб чиқишига сабаб бўлади.
Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти маърузаларида келтирилишича, кейинги ўн йил ичида Ер юзида тўрт ярим миллиард киши ана шу хасталикка мубтало бўлган. Оврупада ҳар уч кишининг бири бемор бўлса, АҚШ аҳолисининг ўртача тўқсон фоизи бу хасталикдан азоб чекяпти.

—     Бу кушандалардан ҳимояланиш учун нима қилиш керак?
—     Тадқиқотлар кўрсатишича, бу каби текинхўр қуртлардан сақланиш учун танадаги ортиқча чиқит ва хилтларни тез-тез ташқарига чиқариб туриш, соғлиққа зарар бўладиган ва сунъий тайёрланадиган овқатларни емаслик, кимёвий дориларга ружу қўймаслик, тананинг чидамлилик тизимини мустаҳкамлаш чораларини кўриш керак.
Ислом дини саломатлик масаласи ечимини ҳам чиройли ҳал этади. "Пайғамбар табобати"да келтирилишича, бадан табобатининг қоидалари учтадир: соғликни ҳимоя қилиш; зарардан сақланиш; бузғунчи моддалардан кутулиш. Қамалиб-тикилиб қолиб, зарар етказадиган бузғунчи нарсалар ўнтадир: кўпирган қон, қўзғалган маний (шаҳват уруғи), бавл (сийдик), катта ҳожат, қориндаги дам, қусқи, акса, уйқу, очлик, ташналик. Мана шу ўн нарсанинг ҳар бири танада ушланиб-тутилиб қолса, албатта, бир касалликни келтириб чиқаради.
Ейилган овқатларнинг, ичилган ичимликларнинг бир қисми ҳужайралар эҳтиёжини қондириш учун ички аъзоларга шимилиб кетса, маълум бир қисми турли кўринишларда чиқиндиларга айланади. Бироқ кўпинча бу чиқиндилар тўлалигича ташқарига чиқиб кетмайди. Шунинг учун иложи борича ҳафтада, иложи бўлмаса, ўн-ўн беш кунда бир марта оч юриш, чанқаган пайтда эса фақат қайнаган илиқ сув ичиб туриш, сўнг бир литр қатиқ зардоби ёки маккаи сано дамламаси билан ични ювиш керак. Шунда ичимизда қолган чиқиндилар ташқарига чиқади, ошқозон-ҳазм йўллари, буйрак ювилади, нафас йўллари очилади ва юзнинг ранги тозаланиб, саломатлик мустаҳкамланади.
Аллоҳ таоло инсон танасини жуда мукаммал ва дақиқ яратган, танамиз табиий муҳитда бундай "ички душманлари"га қарши бемалол кураша олади. Аммо бу борадаги меъёр бузилса, киши чидамлилиги (иммунитети) пасайиб кетади. Саломатлик ҳақида қайғуриш, соғлом турмуш тарзини жорий қилишга ҳар бир киши жиддий эътибор бериши керак.

—     Abdulaziz aka, inson vujudida turli xil tekinxo‘r qurt, gijja va kushandalar yashaydi, deyishadi. Bu narsalar haqida xalq tabobati vakillari bildirishgan fikrlar qanday?
—     Xalq tabobati mutaxassislari aniqlashicha, odamning ichki va tashqi a’zolarida o‘n yetti xil ana shunday tekinxo‘r kushanda uchraydi. Ammo bu degani, hammaning tanasida shunchadan kushanda bo‘ladi, degani emas. Ba’zilarda bir xili bo‘lsa, boshqalarda yana bir turi, ayrimlarda ko‘p, ayrimlarda oz bo‘lishi mumkin. Biz mikrob va viruslar olamida yashaymiz: ular ichimizda, barcha tana a’zolarimizda, hatto qon tomirlarimizda ham bor. Ularning foydalisi ham, zararlisi ham bo‘ladi. Ularning uch xili inson hayoti uchun nihoyatda foydalidir. Foydalilari oshqozon-hazm yo‘llarida ovqat parchalanishida, hazm jarayoni muvozanatini saqlashda, tanaga kiruvchi zararli kushandalarni qirishda katta xizmat qilishadi.
Agar foydalisi yo‘qotib yuborilsa, zararlilari juda tez ko‘payib, tana kasallikka qarshi kurasha olmaydigan holga keladi va eng oddiy xastalik ham uni osongina yengadi. Zararlilari esa inson tanasiga turli yo‘llar bilan kirib olib, u yerda yashab qoladigan, tanaga kirgan ozuqa moddalarga sheriklik qiladigan tekinxo‘r qurtlar (gelmintoz) va gijjalardir.

—     Bu zararkunandalar tanaga qanday kirib olishadi?
—     Turli yo‘llar bilan. Masalan, chala pishgan ovqatlar, yaxshi yuvib-tozalanmagan meva-sabzavot va giyohlar, mog‘orlagan yoki issiq nonlar, sut va tuxum, dudlangan narsalar, xom suv bilan kiradi. Shuningdek, uy hayvonlari, qushlar va hasharotlardan ham odamga o‘tishi oson. Bu kushandalar uzoq vaqt ishlatilmagan kiyim-kechak, ko‘rpa-to‘shak, yuviqsiz idish, hatto kasal odamdan ham o‘tadi.

—     Ularning sog‘liqqa zarari nechog‘li?
—     Birinchidan, ular o‘zi turli kasalliklar manbaidir. Kolaversa, ko‘pincha kasallikning kuchayishiga, surunkali bo‘lishiga olib keladi. Kushandalar odam tanasidagi qaysi a’zoga kirib olsa, o‘sha yerda u yoki bu kasallikni keltirib chiqaradi, ammo bir-birining "ishi"ga aralashmaydi. Masalan, teri ostiga kirib olganlari "kanali qo‘tir", "qichima" kasalliklarini keltirib chiqaradi.

—     Rossiya kinohujjatchilari "Tekinxo‘rlar" («Parazitы») degan hujjatli ilmiy-ommabop filmni suratga olishdi. U jahonda ekologiyaning keskin buzilishi, oziq-ovqatlarning ko‘pi sun’iy yo‘llar bilan tayyorlanayotgani, kishilarning turli kimyoviy dori-darmonlar, xususan, antibiotiklarga qaram bo‘lib qolgani oqibatida ming yillardan buyon inson tanasida uncha zarar keltirmay yashab kelgan qurtlar keskin ko‘payib, insoniyat salomatligiga jiddiy xavf solayotgani haqida hikoya kiladi. Mutaxassis sifatida shu hakdagi fikringizni bilishni istardik.
—     Filmni men ham ko‘rdim. Film rivojlangan mamlakatlarda hozir har uch kishining biri ana shunday "chaqirilmagan mehmonlar" xurujiga uchraganini qayd etadi. Unda keltirilishicha, odam tanasidan uzunligi o‘n metrgacha yetadigan tasmasimon qurtlardan tortib zarrabin (mikroskop) orqaligina ko‘rish mumkin bo‘lgan mayda qurtlargacha topilyapti. Katta yoshdagi kishilarning to‘qson besh foizida bir xildan besh xilgacha turli tekinxo‘r qurt va gijjalar bor.
Hozirgacha, tekinxo‘r qurtlar faqat ovqat hazm qilish yo‘llaridagina yashaydi, deb hisoblab kelinar edi. Ammo tekshirishlarda ular yurak, o‘pka, jigar, buyrak, miya, qon tomirlarida, hatto ko‘zlarda ham borligi aniqlandi. "Tekinxo‘rlar" filmida ko‘rsatilishicha, Rossiya shifoxonalaridan birida bir kasalning yuragi ustiga joylashib olgan, kattaligi rosmana olmaday keladigan qurtlar to‘dasini jarrohlik yo‘li bilan olib tashlashdi.
G‘arblik mutaxassis doktor Klark e’tiroficha, tanada bunday qurtlarning ko‘payib ketishi bozillash (allergiya), teri kasalliklari (dermatit), SPID, yurak yetishmovchiligi, xavfli saraton o‘smalari, doimiy charchash kabi xastaliklar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti ma’ruzalarida keltirilishicha, keyingi o‘n yil ichida Yer yuzida to‘rt yarim milliard kishi ana shu xastalikka mubtalo bo‘lgan. Ovrupada har uch kishining biri bemor bo‘lsa, AQSh aholisining o‘rtacha to‘qson foizi bu xastalikdan azob chekyapti.

—     Bu kushandalardan himoyalanish uchun nima qilish kerak?
—     Tadqiqotlar ko‘rsatishicha, bu kabi tekinxo‘r qurtlardan saqlanish uchun tanadagi ortiqcha chiqit va xiltlarni tez-tez tashqariga chiqarib turish, sog‘liqqa zarar bo‘ladigan va sun’iy tayyorlanadigan ovqatlarni yemaslik, kimyoviy dorilarga ruju qo‘ymaslik, tananing chidamlilik tizimini mustahkamlash choralarini ko‘rish kerak.
Islom dini salomatlik masalasi yechimini ham chiroyli hal etadi. "Payg‘ambar tabobati"da keltirilishicha, badan tabobatining qoidalari uchtadir: sog‘likni himoya qilish; zarardan saqlanish; buzg‘unchi moddalardan kutulish. Qamalib-tikilib qolib, zarar yetkazadigan buzg‘unchi narsalar o‘ntadir: ko‘pirgan qon, qo‘zg‘algan maniy (shahvat urug‘i), bavl (siydik), katta hojat, qorindagi dam, qusqi, aksa, uyqu, ochlik, tashnalik. Mana shu o‘n narsaning har biri tanada ushlanib-tutilib qolsa, albatta, bir kasallikni keltirib chiqaradi.
Yeyilgan ovqatlarning, ichilgan ichimliklarning bir qismi hujayralar ehtiyojini qondirish uchun ichki a’zolarga shimilib ketsa, ma’lum bir qismi turli ko‘rinishlarda chiqindilarga aylanadi. Biroq ko‘pincha bu chiqindilar to‘laligicha tashqariga chiqib ketmaydi. Shuning uchun iloji boricha haftada, iloji bo‘lmasa, o‘n-o‘n besh kunda bir marta och yurish, chanqagan paytda esa faqat qaynagan iliq suv ichib turish, so‘ng bir litr qatiq zardobi yoki makkai sano damlamasi bilan ichni yuvish kerak. Shunda ichimizda qolgan chiqindilar tashqariga chiqadi, oshqozon-hazm yo‘llari, buyrak yuviladi, nafas yo‘llari ochiladi va yuzning rangi tozalanib, salomatlik mustahkamlanadi.
Alloh taolo inson tanasini juda mukammal va daqiq yaratgan, tanamiz tabiiy muhitda bunday "ichki dushmanlari"ga qarshi bemalol kurasha oladi. Ammo bu boradagi me’yor buzilsa, kishi chidamliligi (immuniteti) pasayib ketadi. Salomatlik haqida qayg‘urish, sog‘lom turmush tarzini joriy qilishga har bir kishi jiddiy e’tibor berishi kerak.

• Олдинги
• Кейинги