Икки дунё яхшилиги

“...Одамлар орасида шундай кимса ҳам бўладики, у: “Эй, Раббимиз, бизга шу дунёда бергин”, дейди. Ваҳоланки, унга охиратда насиба йўқдир.

Яна шундайлари ҳам борки, улар: “Эй, Раббимиз, бизга бу дунёда ҳам яхшилик ато этгин, охиратда ҳам яхшилик (ато этгин) ва бизни дўзах азобидан асрагин”, дейдилар.

Айнан ўшаларга қилган ишларидан насиба (савоб) бордир. Аллоҳ тез ҳисоб (китоб) қилувчидир” (Бақара, 200-202).

Ибн Аббос, Суддий ва Ибн Зайд каби тафсир олимларининг сўзларига кўра, “...Одамлар орасида шундай кимса ҳам бўладики, у: “Эй, Раббимиз, бизга шу дунёда бергин”, дейди” ояти жоҳилиятдаги араблар ҳақида нозил бўлган. Чунки улар ҳажга борганларида вақфа ерига келганда: “Эй Раббимиз, бу йилни ёмғирли, баракотли, серҳосил йил қилгин”, “Аллоҳим, менга қўй, туя бер” ёки “Душманимиз устидан бизни ғолиб қил” каби фақат дунёвий нарсаларни сўраш билан чекланардилар. Зеро, улар охиратни билмасдилар ва унга ишонмасдилар.

Аллоҳ бу тарзда дуо қилишдан мўминларни қайтарди ва бу қайтариқни хабар кўринишида нозил қилди. Фақатгина дунёга тегишли нарсаларни сўраган бандалар охират неъматларидан бебаҳра қолишлари ҳақида: “...Ваҳоланки, унга охиратда насиба йўқдир”, дея огоҳлантирди.

Гарчи бу оят жоҳилият араблари ҳақида тушган бўлса ҳам, унинг қамрови кенг ва ҳукми умумийдир. Бу оят бизга шундай тоифа инсонларни тасвирлаб бермоқдаки, уларнинг бутун фикру зикри дунё, энг катта ғами дунё ғамидир. Шунинг учун ҳам Аллоҳга дуо қилганда диллари ва тиллари дунёвий истаклар билан банд бўлади. Улар ана шу дунёвий муаммолар қобиғида ўралашиб қолган, кўзлари, онгу шуурларига бошқа ташвиш сиғмайди.

Марҳамати кенг Парвардигор уларни ҳам қуруқ қўймайди, ниятига яраша дунёвий истакларини беради. Аммо охиратда улар неъматлардан маҳрум қоладилар.

Яна бошқа тоифа инсонлар борки, улар ҳақиқий мўминдирлар. Олдингилардан кўра кенг фикрлайдилар ва узоқни кўзлайдилар. Чунки булар мунтазам Аллоҳ таолони ёдда тутадилар. Улар дунёдан ҳам насибаларини унутмайдилар, охиратни ҳам эсдан чиқармайдилар. Балки ҳар иккиси учун саъй-ҳаракат қиладилар ва ҳар иккисининг яхшиликларини, неъматини истайдилар. Яна улар ўзлари сўраган яхшилик ва неъматларнинг турини аниқ айтмайдилар, Аллоҳга ҳавола қиладилар. Парвардигорлари улар учун қайси неъматни қай пайтда хайрли деб ато этса, хушнудлик билан қабул қиладилар. Бу каби мўминларни дунё бахтиёрлигидан ташқари охиратда ҳам кечикмайдиган неъматлар ва хурсандчиликлар кутади. Чунки “...Аллоҳ тез ҳисоб (китоб) қилувчидир”.

Оят матнидаги яхшилик – “ҳасана”нинг маъноси борасида турли фикрлар айтилган. Чунончи, Собунийга кўра дунёдаги ҳасана сиҳат-саломатлик, офият, яхши уй, гўзал завжа, мўл ризқ каби кўп нарсаларни ўз ичига олади.

Охиратдаги ҳасанага эса, ҳисоб-китоби енгил бўлиш, жаннатга кириш, Аллоҳнинг жамолини кўриш ва шунга ўхшаш яхшиликлар киради.

Бу оят дунё ва охират яхшиликларини ўзида жамлаган дуо ҳисобланади.

Анас (р.а.)дан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг энг кўп қилган дуоларидан бири: “Эй, Раббимиз, бизга бу дунёда ҳам яхшилик ато этгин, охиратда ҳам яхшилик (ато этгин) ва бизни дўзах азобидан асрагин” эди. Анас (р.а.) ҳам дуо қилмоқчи бўлсалар шу оятни ўқирдилар. Ҳатто бир гал одамлар дуо сўрашганида ҳам ушбу оятни ўқидилар. Одамлар: “Яна дуо қилинг”, деганларида ҳазрати Анас: “Ахир мен дунё ва охират яхшиликларини сўрадим-ку, яна нима истайсиз?!” – дея жавоб берган эканлар.

Чин юракдан қилган дуоларимизни қабул қилишга ваъда берган меҳрибон Раббимиз бу оятлар орқали нима деб дуо қилишимизни ҳам таълим бермоқда.

Илоҳим барчамизга дунё ва охират яхшиликларини ато этсин ва дўзах азобидан асрасин!

Тафсир китоблари асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади

“Ирфон” тақвимининг 2010 йил, 1-сонидан олинди.

* * *

“...Odamlar orasida shunday kimsa ham bo‘ladiki, u: “Ey, Rabbimiz, bizga shu dunyoda bergin”, deydi. Vaholanki, unga oxiratda nasiba yo‘qdir.

Yana shundaylari ham borki, ular: “Ey, Rabbimiz, bizga bu dunyoda ham yaxshilik ato etgin, oxiratda ham yaxshilik (ato etgin) va bizni do‘zax azobidan asragin”, deydilar.

Aynan o‘shalarga qilgan ishlaridan nasiba (savob) bordir. Alloh tez hisob (kitob) qiluvchidir” (Baqara, 200-202).

Ibn Abbos, Suddiy va Ibn Zayd kabi tafsir olimlarining so‘zlariga ko‘ra, “...Odamlar orasida shunday kimsa ham bo‘ladiki, u: “Ey, Rabbimiz, bizga shu dunyoda bergin”, deydi” oyati johiliyatdagi arablar haqida nozil bo‘lgan. Chunki ular hajga borganlarida vaqfa yeriga kelganda: “Ey Rabbimiz, bu yilni yomg‘irli, barakotli, serhosil yil qilgin”, “Allohim, menga qo‘y, tuya ber” yoki “Dushmanimiz ustidan bizni g‘olib qil” kabi faqat dunyoviy narsalarni so‘rash bilan cheklanardilar. Zero, ular oxiratni bilmasdilar va unga ishonmasdilar.

Alloh bu tarzda duo qilishdan mo‘minlarni qaytardi va bu qaytariqni xabar ko‘rinishida nozil qildi. Faqatgina dunyoga tegishli narsalarni so‘ragan bandalar oxirat ne’matlaridan bebahra qolishlari haqida: “...Vaholanki, unga oxiratda nasiba yo‘qdir”, deya ogohlantirdi.

Garchi bu oyat johiliyat arablari haqida tushgan bo‘lsa ham, uning qamrovi keng va hukmi umumiydir. Bu oyat bizga shunday toifa insonlarni tasvirlab bermoqdaki, ularning butun fikru zikri dunyo, eng katta g‘ami dunyo g‘amidir. Shuning uchun ham Allohga duo qilganda dillari va tillari dunyoviy istaklar bilan band bo‘ladi. Ular ana shu dunyoviy muammolar qobig‘ida o‘ralashib qolgan, ko‘zlari, ongu shuurlariga boshqa tashvish sig‘maydi.

Marhamati keng Parvardigor ularni ham quruq qo‘ymaydi, niyatiga yarasha dunyoviy istaklarini beradi. Ammo oxiratda ular ne’matlardan mahrum qoladilar.

Yana boshqa toifa insonlar borki, ular haqiqiy mo‘mindirlar. Oldingilardan ko‘ra keng fikrlaydilar va uzoqni ko‘zlaydilar. Chunki bular muntazam Alloh taoloni yodda tutadilar. Ular dunyodan ham nasibalarini unutmaydilar, oxiratni ham esdan chiqarmaydilar. Balki har ikkisi uchun sa’y-harakat qiladilar va har ikkisining yaxshiliklarini, ne’matini istaydilar. Yana ular o‘zlari so‘ragan yaxshilik va ne’matlarning turini aniq aytmaydilar, Allohga havola qiladilar. Parvardigorlari ular uchun qaysi ne’matni qay paytda xayrli deb ato etsa, xushnudlik bilan qabul qiladilar. Bu kabi mo‘minlarni dunyo baxtiyorligidan tashqari oxiratda ham kechikmaydigan ne’matlar va xursandchiliklar kutadi. Chunki “...Alloh tez hisob (kitob) qiluvchidir”.

Oyat matnidagi yaxshilik – “hasana”ning ma’nosi borasida turli fikrlar aytilgan. Chunonchi, Sobuniyga ko‘ra dunyodagi hasana sihat-salomatlik, ofiyat, yaxshi uy, go‘zal zavja, mo‘l rizq kabi ko‘p narsalarni o‘z ichiga oladi.

Oxiratdagi hasanaga esa, hisob-kitobi yengil bo‘lish, jannatga kirish, Allohning jamolini ko‘rish va shunga o‘xshash yaxshiliklar kiradi.

Bu oyat dunyo va oxirat yaxshiliklarini o‘zida jamlagan duo hisoblanadi.

Anas (r.a.)dan rivoyat qilinishicha, Rasululloh (s.a.v.)ning eng ko‘p qilgan duolaridan biri: “Ey, Rabbimiz, bizga bu dunyoda ham yaxshilik ato etgin, oxiratda ham yaxshilik (ato etgin) va bizni do‘zax azobidan asragin” edi. Anas (r.a.) ham duo qilmoqchi bo‘lsalar shu oyatni o‘qirdilar. Hatto bir gal odamlar duo so‘rashganida ham ushbu oyatni o‘qidilar. Odamlar: “Yana duo qiling”, deganlarida hazrati Anas: “Axir men dunyo va oxirat yaxshiliklarini so‘radim-ku, yana nima istaysiz?!” – deya javob bergan ekanlar.

Chin yurakdan qilgan duolarimizni qabul qilishga va’da bergan mehribon Rabbimiz bu oyatlar orqali nima deb duo qilishimizni ham ta’lim bermoqda.

Ilohim barchamizga dunyo va oxirat yaxshiliklarini ato etsin va do‘zax azobidan asrasin!

Tafsir kitoblari asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi

“Irfon” taqvimining 2010 yil, 1-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги