Жаннат аҳлининг сифатлари

“Улар (тақводорлар) фаровонлик ва танглик кунларида ҳам хайр-cадақа қиладиганлар, ғазабларини ютадиганлар, одамларни (хато ва камчиликларини) афв этадиганлардир. Аллоҳ эзгулик қилувчиларни севади. Улар бирор фаҳш иш қилиб қўйсалар ёки ўзларига зулм қилиб қўйсалар, (дарҳол) Аллоҳни ёдлаб, истиғфор айтадилар. – Гуноҳларни фақат Аллоҳ мағфират этади! – Улар била туриб, қилмишларида давом этмайдилар. Ана ўшаларнинг мукофотлари – Парвардигор мағфирати ва остидан анҳорлар оқиб турувчи жаннат боғларидир, унда абадий бўлурлар. (Солиҳ) амал қилувчиларнинг мукофоти нақадар яхши!” (Оли Имрон, 134–136).

Ушбу оятларда жаннат аҳлининг бир қатор сифатлари баён этилган.

“Улар (тақводорлар) фаровонлик ва танглик кунларида ҳам хайр-cадақа қиладиганлар, ғазабларини ютадиганлар, одамларни (хато ва камчиликларини) афв этадиганлардир”. Яъни, мўминлар зарар етса ҳам, хурсандчилик келса ҳам, қийинчилик ва кенгликда ҳам яширин ва ошкора хайр-садақа қиладилар. Ҳеч нарса уларни Аллоҳ таоло буюрган ўринларда молларини сарфлашдан, қариндошлари ва ва барча жонзотларга яхшилик қилишдан тўса олмайди.

Ундай инсонлар жаҳллари чиқса ўзларини босишади, яъни аччиқ устида бирор иш қилиб қўйишмайди, ёмонлик қилган кишини кечиришади. Аллоҳ таоло айтади: “Эй Одам ўғли, ғазабланган пайтингда Мени эсласанг, Мен ҳам ғазабланганимда сени эслайман ва ҳалок қилганларим орасида сени ҳам йўқ қилиб юбормайман” (Ибн Абу Ҳотим ривояти).

Абдуллоҳ ибн Масъуд айтадилар: «Расулуллоҳ сўрадилар: “Қайси бирингиз ворисининг молини ўз молидан кўра яхши кўради?” Саҳобалар: “Ё, Расулуллоҳ, ҳаммамиз ворисимизнинг молидан кўра ўз молимизни яхши кўрамиз”, деб жавоб беришди. Расулуллоҳ бундай марҳамат қилдилар: “Билиб қўйинг, сизларнинг ҳаммангиз ворисининг молини ўз молидан кўра яхши кўради. Фақат ўзингиздан олдин юборганингиз (Аллоҳнинг йўлида сарфлаганингиз) сизнинг молингиздир, қолдирганингиз вориснинг моли”. Сўнг яна сўрадилар: “Сизнингча кучли, паҳлавон ким?” Биз: “Одамлар енголмаган киши”, дедик. “Йўқ. – дедилар у зот, – Ғазабланганида ўзини боса олган киши ҳақиқий паҳлавондир” (Имом Бухорий ривояти).

Яна бир ҳадисда бундай дейилади: Набий айтадилар: “Ким ғазабини юзага чиқаришга қодир бўлса-ю, лекин уни ичига ютса, Аллоҳ таоло унинг қалбини хотиржамлик ва имон билан тўлдиради” (Суютий “Дуррул мансур”).

Кечиримлилик ҳам улуғ сифатлардан ҳисобланади, кечиримли инсонлар ҳақида Набий бундай марҳамат қилганлар: «Қиёмат-қоим бўлганида нидо қилувчи бундай нидо қилади: “Инсонларни кечирувчи кишилар қани?! Раббингиз ҳузурига келинг ва ажрингизни олинг. Ҳар бир мусулмон, агар инсонларни кечира олса, жаннатга киришга лойиқ бўлади”» (Ҳоким ривояти).

“Аллоҳ эзгулик қилувчиларни севади”. Улар бу ишлари билан эҳсон даражасига кўтариладилар. Муҳсин бандаларни Аллоҳ таоло яхши кўради. Шу маънода бир ҳадис бор. Пайғамбар бундай марҳамат қиладилар: “Уч нарса бор, улар билан қасам ичаман: садақа билан мол камаймайди; банда кечирса, Аллоҳ унинг обрўсини кўтаради; ким Аллоҳ таоло розилиги учун камтарлик қилса, Аллоҳ унинг шаънини улуғ қилади”.

“Улар бирор фаҳш иш қилиб қўйсалар ёки ўзларига зулм қилиб қўйсалар, (дарҳол) Аллоҳни ёдлаб, истиғфор айтадилар”.

Абу Бакрдан ривоят қилинади: Набий айтадилар: (“Лаа илаҳа иллаллоҳ” калимасини) ва истиғфор (яъни, “астағфируллоҳ”)ни кўп айтинг. Чунки шайтон айтади: “Мен инсонларни гуноҳлари билан ҳалок қилмоқчи бўлдим, улар мени “Лаа илаҳа иллаллоҳ” ва истиғфор билан ҳалок қилдилар, шундан сўнг уларни ҳавойи нафслари билан ҳалок қилдим, улар ўзларини тўғри йўлдамиз деб ўйлайдилар” (Имом Термизий). Демак, инсон ўз нафсининг барча хоҳишларини қондиравериши билан шайтоннинг тузоғига тушиб қолиши, лекин буни ўзи ҳам сезмаслиги мумкин. Шу сабабли бу ҳолатдан жуда эҳтиёт бўлиш керак.

Набий дейдилар: “Аллоҳга қасам, мен Аллоҳга бир кунда етмиш мартадан ортиқ истиғфор айтаман ва тавба қиламан” (Абу Яъло ривояти). Бунда бизлар учун катта ибрат бор. Набий биздек гуноҳкор бандаларга ибрат тарзида истиғфор ва тавбани кўп айтишларини таъкидладилар. Ойша онамиздан бундай ривоят қилинади: “Набий вафотларидан олдин “Субҳаналлоҳи ва биҳамдиҳи” (Аллоҳ нуқсонлардан покдир, Унга ҳамд айтаман), “Астағфируллоҳа ва атубу илайҳи” (Аллоҳдан мағфират қилишини сўрайман ва унга тавба қиламан) калималарини жуда кўп такрорлаган эканлар.

“Гуноҳларни фақат Аллоҳ мағфират этади...” Абу Ҳурайрадан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ бундай дедилар: “Бир одам гуноҳ қилиб сўнгра “Парвардигорим, мен гуноҳ қилиб қўйдим, Ўзинг кечир”, деса, Аллоҳ таоло: “Бандам гуноҳ қилди, лекин уни кечирувчи ва гуноҳлари боис жазоловчи Парвардигори борлигини билди. Шунинг учун унинг гуноҳидан ўтдим”, дея марҳамат қилади...” (Имом Аҳмад).

“...улар била туриб, қилмишларида давом этмайдилар. Оятда, шунингдек, гуноҳ иш қилганидан сўнг унга қайтмаслик ҳам таъкидланмоқда. Чунки бир ишнинг гуноҳ эканини била туриб, яна қилиш унинг гуноҳини катталаштириб юборади. Набий айтадилар: “Раҳм қилинглар, шунда сизга ҳам раҳм қилинади, кечиримли бўлинг, сиз ҳам кечириласиз, қўпол сўзли кишига вайл бўлсин, билиб туриб, гуноҳ қилаверадиганларга вайл бўлсин” (Имом Аҳмад ривояти).

“Ана ўшаларнинг мукофотлари – Парвардигор мағфирати ва остидан анҳорлар оқиб турувчи жаннат боғларидир, унда абадий бўлурлар. (Солиҳ) амал қилувчиларнинг мукофоти нақадар яхши!” Буни билган ҳар бир мўмин ана шу улуғ мартаба ва мукофотга интилади. Бунинг учун эса, мақталган сифатларни ўзида мужассам этишга ҳаракат қилади. Ахир тўрт-беш кунлик умрини илоҳий ризоликка эришган ҳолда ўтказиб, абадий роҳат-фароғатга эришишни ҳар қайси ақлли одам хоҳлаши табиий, шундай эмасми?

Абу Мансур Мотуридийнинг “Таъвилот аҳл ас-сунна”, Ибн Касирнинг “Тафсирул Қуръанил азийм”, Олусийнинг “Руҳул маъаани фи тафсирил Қуръанил азийм вас сабъул масаний” тафсирлари асосида Бадриддин САДРИДДИН ўғли тайёрлади.

* * *

“Ular (taqvodorlar) farovonlik va tanglik kunlarida ham xayr-cadaqa qiladiganlar, g‘azablarini yutadiganlar, odamlarni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir. Alloh ezgulik qiluvchilarni sevadi. Ular biror fahsh ish qilib qo‘ysalar yoki o‘zlariga zulm qilib qo‘ysalar, (darhol) Allohni yodlab, istig‘for aytadilar. – Gunohlarni faqat Alloh mag‘firat etadi! – Ular bila turib, qilmishlarida davom etmaydilar. Ana o‘shalarning mukofotlari – Parvardigor mag‘firati va ostidan anhorlar oqib turuvchi jannat bog‘laridir, unda abadiy bo‘lurlar. (Solih) amal qiluvchilarning mukofoti naqadar yaxshi!” (Oli Imron, 134–136).

Ushbu oyatlarda jannat ahlining bir qator sifatlari bayon etilgan.

“Ular (taqvodorlar) farovonlik va tanglik kunlarida ham xayr-cadaqa qiladiganlar, g‘azablarini yutadiganlar, odamlarni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir”. Ya’ni, mo‘minlar zarar yetsa ham, xursandchilik kelsa ham, qiyinchilik va kenglikda ham yashirin va oshkora xayr-sadaqa qiladilar. Hech narsa ularni Alloh taolo buyurgan o‘rinlarda mollarini sarflashdan, qarindoshlari va va barcha jonzotlarga yaxshilik qilishdan to‘sa olmaydi.

Unday insonlar jahllari chiqsa o‘zlarini bosishadi, ya’ni achchiq ustida biror ish qilib qo‘yishmaydi, yomonlik qilgan kishini kechirishadi. Alloh taolo aytadi: “Ey Odam o‘g‘li, g‘azablangan paytingda Meni eslasang, Men ham g‘azablanganimda seni eslayman va halok qilganlarim orasida seni ham yo‘q qilib yubormayman” (Ibn Abu Hotim rivoyati).

Abdulloh ibn Mas’ud aytadilar: «Rasululloh so‘radilar: “Qaysi biringiz vorisining molini o‘z molidan ko‘ra yaxshi ko‘radi?” Sahobalar: “Yo, Rasululloh, hammamiz vorisimizning molidan ko‘ra o‘z molimizni yaxshi ko‘ramiz”, deb javob berishdi. Rasululloh bunday marhamat qildilar: “Bilib qo‘ying, sizlarning hammangiz vorisining molini o‘z molidan ko‘ra yaxshi ko‘radi. Faqat o‘zingizdan oldin yuborganingiz (Allohning yo‘lida sarflaganingiz) sizning molingizdir, qoldirganingiz vorisning moli”. So‘ng yana so‘radilar: “Sizningcha kuchli, pahlavon kim?” Biz: “Odamlar yengolmagan kishi”, dedik. “Yo‘q. – dedilar u zot, – G‘azablanganida o‘zini bosa olgan kishi haqiqiy pahlavondir” (Imom Buxoriy rivoyati).

Yana bir hadisda bunday deyiladi: Nabiy aytadilar: “Kim g‘azabini yuzaga chiqarishga qodir bo‘lsa-yu, lekin uni ichiga yutsa, Alloh taolo uning qalbini xotirjamlik va imon bilan to‘ldiradi” (Suyutiy “Durrul mansur”).

Kechirimlilik ham ulug‘ sifatlardan hisoblanadi, kechirimli insonlar haqida Nabiy bunday marhamat qilganlar: «Qiyomat-qoim bo‘lganida nido qiluvchi bunday nido qiladi: “Insonlarni kechiruvchi kishilar qani?! Rabbingiz huzuriga keling va ajringizni oling. Har bir musulmon, agar insonlarni kechira olsa, jannatga kirishga loyiq bo‘ladi”» (Hokim rivoyati).

“Alloh ezgulik qiluvchilarni sevadi”. Ular bu ishlari bilan ehson darajasiga ko‘tariladilar. Muhsin bandalarni Alloh taolo yaxshi ko‘radi. Shu ma’noda bir hadis bor. Payg‘ambar bunday marhamat qiladilar: “Uch narsa bor, ular bilan qasam ichaman: sadaqa bilan mol kamaymaydi; banda kechirsa, Alloh uning obro‘sini ko‘taradi; kim Alloh taolo roziligi uchun kamtarlik qilsa, Alloh uning sha’nini ulug‘ qiladi”.

“Ular biror fahsh ish qilib qo‘ysalar yoki o‘zlariga zulm qilib qo‘ysalar, (darhol) Allohni yodlab, istig‘for aytadilar”.

Abu Bakrdan rivoyat qilinadi: Nabiy aytadilar: (“Laa ilaha illalloh” kalimasini) va istig‘for (ya’ni, “astag‘firulloh”)ni ko‘p ayting. Chunki shayton aytadi: “Men insonlarni gunohlari bilan halok qilmoqchi bo‘ldim, ular meni “Laa ilaha illalloh” va istig‘for bilan halok qildilar, shundan so‘ng ularni havoyi nafslari bilan halok qildim, ular o‘zlarini to‘g‘ri yo‘ldamiz deb o‘ylaydilar” (Imom Termiziy). Demak, inson o‘z nafsining barcha xohishlarini qondiraverishi bilan shaytonning tuzog‘iga tushib qolishi, lekin buni o‘zi ham sezmasligi mumkin. Shu sababli bu holatdan juda ehtiyot bo‘lish kerak.

Nabiy deydilar: “Allohga qasam, men Allohga bir kunda yetmish martadan ortiq istig‘for aytaman va tavba qilaman” (Abu Ya’lo rivoyati). Bunda bizlar uchun katta ibrat bor. Nabiy bizdek gunohkor bandalarga ibrat tarzida istig‘for va tavbani ko‘p aytishlarini ta’kidladilar. Oysha onamizdan bunday rivoyat qilinadi: “Nabiy vafotlaridan oldin “Subhanallohi va bihamdihi” (Alloh nuqsonlardan pokdir, Unga hamd aytaman), “Astag‘firulloha va atubu ilayhi” (Allohdan mag‘firat qilishini so‘rayman va unga tavba qilaman) kalimalarini juda ko‘p takrorlagan ekanlar.

“Gunohlarni faqat Alloh mag‘firat etadi...” Abu Hurayradan rivoyat qilinadi: “Rasululloh bunday dedilar: “Bir odam gunoh qilib so‘ngra “Parvardigorim, men gunoh qilib qo‘ydim, O‘zing kechir”, desa, Alloh taolo: “Bandam gunoh qildi, lekin uni kechiruvchi va gunohlari bois jazolovchi Parvardigori borligini bildi. Shuning uchun uning gunohidan o‘tdim”, deya marhamat qiladi...” (Imom Ahmad).

“...ular bila turib, qilmishlarida davom etmaydilar. Oyatda, shuningdek, gunoh ish qilganidan so‘ng unga qaytmaslik ham ta’kidlanmoqda. Chunki bir ishning gunoh ekanini bila turib, yana qilish uning gunohini kattalashtirib yuboradi. Nabiy aytadilar: “Rahm qilinglar, shunda sizga ham rahm qilinadi, kechirimli bo‘ling, siz ham kechirilasiz, qo‘pol so‘zli kishiga vayl bo‘lsin, bilib turib, gunoh qilaveradiganlarga vayl bo‘lsin” (Imom Ahmad rivoyati).

“Ana o‘shalarning mukofotlari – Parvardigor mag‘firati va ostidan anhorlar oqib turuvchi jannat bog‘laridir, unda abadiy bo‘lurlar. (Solih) amal qiluvchilarning mukofoti naqadar yaxshi!” Buni bilgan har bir mo‘min ana shu ulug‘ martaba va mukofotga intiladi. Buning uchun esa, maqtalgan sifatlarni o‘zida mujassam etishga harakat qiladi. Axir to‘rt-besh kunlik umrini ilohiy rizolikka erishgan holda o‘tkazib, abadiy rohat-farog‘atga erishishni har qaysi aqlli odam xohlashi tabiiy, shunday emasmi?

Abu Mansur Moturidiyning “Ta’vilot ahl as-sunna”,Ibn Kasirning “Tafsirul Qur’anil aziym”,Olusiyning “Ruhul ma’aani fi tafsiril Qur’anil aziym vas sab’ul masaniy”tafsirlari asosidaBadriddin SADRIDDIN o‘g‘li tayyorladi.

"Hidoyat" jurnalining 2012-yil, 7-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги