Мазҳабга амал қилайлик!

«Мазҳаб» сўзи араб тилидаги «заҳаба» феълидан олинган бўлиб, «бормоқ» деган маънони англатади. Уламоларимиз «бундан келиб чиқиб, мазҳабга борар йўлга боришнинг услубига далолат қилади деган таъриф бериш мумкин» дейдилар.
Шаръий истилоҳда эса мазҳаб деганда мўътабар имомларнинг далиллар асосида амалларда ижтиҳод қилишдаги тутган йўллари кўзда тутилади.
Мазҳабга мужтаҳидлар асос солганлар.
«Мужтаҳид» сўзи ҳам араб тилидаги сўз бўлиб, «тиришқоқ» деган  маънони билдиради.
Шаръий истилоҳда эса, мужтаҳид деб Қуръон, суннат ва бошқа шариат манбалари асосида ҳукм чиқара оладиган кишига айтилади.
Уламоларнинг таъкидлашларича, мужтаҳид бўлмаган киши мазҳабга амал қилишлиги вожибдир. Мужтаҳид киши эса ўз ижтиҳодига кўра йўл тутади.
Асри саодатда мазҳабнинг мавжуд эмаслигига келсак, у даврда деярли барча мужтаҳид бўлган. Қуръони Каримнинг ҳар бир ояти нима сабабдан, қачон тушганини, ундан қандай ҳукм чиқариш мумкинлиги, қайси оятлар ҳукмдан қолганини яхши билганлар. Шу каби, ҳадислар ҳам қачон, нима сабабдан айтилганини билганлар. Кўплари оятларнинг нозил бўлишига, ҳадисларнинг айтилишига гувоҳ бўлганлар. Шунинг учун унинг ҳукмини ҳам яхши билганлар. Энг асосийси ораларида Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам бўлганлар. Бирор амални қандай адо этишни билмай қолсалар Расулулоҳ солаллоҳу алайҳи васалламдан сўраганлар, улар Пайғамбаримиз алайҳиссалом кўрсатиб берган йўлдан борганлар.
Кейинчалик тобеъинлар даврига келиб яъни Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидан сўнг, тобеъинлар ўзлари ижтиҳод қила олмаган масалада саҳобалардан сўраб, улар кўрсатиб берган йўлдан борганлар.
Саҳобалар бўлмай тобеъинлар бўлган даврда саҳобаларнинг суҳбатида бўлмай тобеъинлар билан учрашган кишилар табаатобеъинлар дейилади. Улар ҳам тобеъинларнинг саҳобалардан ўрганган илмларини ўрганишган. Билмаганларини улардан сўраб билишган ва амал қилишган. Шу тариқа улар аввалгиларнинг йўлидан боришган.
Саҳобалар, тобеъинлар, табаатобеъинлар «салафлар» яъни «аввалгилар» деб тилга олинишлиги ҳам шундан. Бугунги кунда ўзларини «салафийман», «салафларданман» деяётганлар аввало айтаётган сўзларининг маъносини ўрганишса яхши бўлар эди. Марҳум шайх Муҳаммад Саъийд Рамазон Бутий роҳматуллоҳи алайҳ айтганларидек «Салафийлик мазҳаб эмас, балки муборак бир даврдир».
Аллоҳ таолонинг инояти ила Ислом ер юзига кенг тарқалиши натижасида, Исломдан, араб тилидан мутлақо бехабар кишилар ҳам Исломни қабул қилишди. Табиийки улар Қуръон, суннат ва шариат аҳкомларини дарҳол ўрганиб, ўзларича ижтиҳод қилиб динга амал қила олмас эдилар. Бундай вақтда кимнингдир тутган йўлидан юриш лозим бўлади. Фиқҳда бировга тақлид қилишлик айб эмас. Бу иш аввалдан бўлиб келмоқда. Масалан, саҳобалар Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқишларидек намоз ўқиганлар, тобеъинлар эса саҳобалар ўқигандек ўқишган. Шу тариқа фиқҳий амаллар кўриб, эшитиб ўрганиш билан авлоддан авлодга ўтиб келаверган.
Кимдир имом Моликнинг тутган йўлидан боришни ихтиёр қилган, кимдир имом Аҳмаднинг, яна кимдир имом Шофеъийнинг ёки имом Абу Ҳанифанинг йўлидан боришни ихтиёр қилган. Секин-асталик билан издошлар кўпайиб, уларнинг тутган йўллари мазҳаб тарзида тарқалган.
Бугунги кунга келиб, мазҳабни қораловчилар, бемазҳабликни тарғиб қилувчилар чиқди. Биз бугун уларга раддия ёзиш фикридан йироқ бўлган ҳолда, ёшларимизга, Исломни энди ўрганаётган кишиларга мазҳаб ва унинг келиб чиқиши ҳақида бироз маълумот беришга ҳаракат қилдик. Бизнинг диёримизда қадимдан ота-боболаримиз Ҳанафий мазҳабига амал қилиб келмоқда. Биз ҳам уларнинг ортидан бориб мазҳабга амал қилайлик!

Ғиёсиддин Муҳаммад Юсуф тайёрлади.

* * *

Bismillahir Rohmanir Rohiym
«Mazhab» so‘zi arab tilidagi «zahaba» fe’lidan olingan bo‘lib, «bormoq» degan ma’noni anglatadi. Ulamolarimiz «bundan kelib chiqib, mazhabga borar yo‘lga borishning uslubiga dalolat qiladi degan ta’rif berish mumkin» deydilar.
Shar’iy istilohda esa mazhab deganda mo‘‘tabar imomlarning dalillar asosida amallarda ijtihod qilishdagi tutgan yo‘llari ko‘zda tutiladi.
Mazhabga mujtahidlar asos solganlar.
«Mujtahid» so‘zi ham arab tilidagi so‘z bo‘lib, «tirishqoq» degan  ma’noni bildiradi.
Shar’iy istilohda esa, mujtahid deb Qur’on, sunnat va boshqa shariat manbalari asosida hukm chiqara oladigan kishiga aytiladi.
Ulamolarning ta’kidlashlaricha, mujtahid bo‘lmagan kishi mazhabga amal qilishligi vojibdir. Mujtahid kishi esa o‘z ijtihodiga ko‘ra yo‘l tutadi.
Asri saodatda mazhabning mavjud emasligiga kelsak, u davrda deyarli barcha mujtahid bo‘lgan. Qur’oni Karimning har bir oyati nima sababdan, qachon tushganini, undan qanday hukm chiqarish mumkinligi, qaysi oyatlar hukmdan qolganini yaxshi bilganlar. Shu kabi, hadislar ham qachon, nima sababdan aytilganini bilganlar. Ko‘plari oyatlarning nozil bo‘lishiga, hadislarning aytilishiga guvoh bo‘lganlar. Shuning uchun uning hukmini ham yaxshi bilganlar. Eng asosiysi oralarida Rasululloh solallohu alayhi vasallam bo‘lganlar. Biror amalni qanday ado etishni bilmay qolsalar Rasululoh solallohu alayhi vasallamdan so‘raganlar, ular Payg‘ambarimiz alayhissalom ko‘rsatib bergan yo‘ldan borganlar.
Keyinchalik tobe’inlar davriga kelib ya’ni Rasululloh solallohu alayhi vasallam vafot etganlaridan so‘ng, tobe’inlar o‘zlari ijtihod qila olmagan masalada sahobalardan so‘rab, ular ko‘rsatib bergan yo‘ldan borganlar.
Sahobalar bo‘lmay tobe’inlar bo‘lgan davrda sahobalarning suhbatida bo‘lmay tobe’inlar bilan uchrashgan kishilar tabaatobe’inlar deyiladi. Ular ham tobe’inlarning sahobalardan o‘rgangan ilmlarini o‘rganishgan. Bilmaganlarini ulardan so‘rab bilishgan va amal qilishgan. Shu tariqa ular avvalgilarning yo‘lidan borishgan.
Sahobalar, tobe’inlar, tabaatobe’inlar «salaflar» ya’ni «avvalgilar» deb tilga olinishligi ham shundan. Bugungi kunda o‘zlarini «salafiyman», «salaflardanman» deyayotganlar avvalo aytayotgan so‘zlarining ma’nosini o‘rganishsa yaxshi bo‘lar edi. Marhum shayx Muhammad Sa’iyd Ramazon Butiy rohmatullohi alayh aytganlaridek «Salafiylik mazhab emas, balki muborak bir davrdir».
Alloh taoloning inoyati ila Islom yer yuziga keng tarqalishi natijasida, Islomdan, arab tilidan mutlaqo bexabar kishilar ham Islomni qabul qilishdi. Tabiiyki ular Qur’on, sunnat va shariat ahkomlarini darhol o‘rganib, o‘zlaricha ijtihod qilib dinga amal qila olmas edilar. Bunday vaqtda kimningdir tutgan yo‘lidan yurish lozim bo‘ladi. Fiqhda birovga taqlid qilishlik ayb emas. Bu ish avvaldan bo‘lib kelmoqda. Masalan, sahobalar Rasululloh solallohu alayhi vasallam namoz o‘qishlaridek namoz o‘qiganlar, tobe’inlar esa sahobalar o‘qigandek o‘qishgan. Shu tariqa fiqhiy amallar ko‘rib, eshitib o‘rganish bilan avloddan avlodga o‘tib kelavergan.
Kimdir imom Molikning tutgan yo‘lidan borishni ixtiyor qilgan, kimdir imom Ahmadning, yana kimdir imom Shofe’iyning yoki imom Abu Hanifaning yo‘lidan borishni ixtiyor qilgan. Sekin-astalik bilan izdoshlar ko‘payib, ularning tutgan yo‘llari mazhab tarzida tarqalgan.
Bugungi kunga kelib, mazhabni qoralovchilar, bemazhablikni targ‘ib qiluvchilar chiqdi. Biz bugun ularga raddiya yozish fikridan yiroq bo‘lgan holda, yoshlarimizga, Islomni endi o‘rganayotgan kishilarga mazhab va uning kelib chiqishi haqida biroz ma’lumot berishga harakat qildik. Bizning diyorimizda qadimdan ota-bobolarimiz Hanafiy mazhabiga amal qilib kelmoqda. Biz ham ularning ortidan borib mazhabga amal qilaylik!

G‘iyosiddin Muhammad Yusuf tayyorladi.

• Олдинги
• Кейинги