Увайс ал-Қараний

Ислом оламида Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ғойибона ошиқ бўлганларнинг сардори сифатида машҳур бу зот «Абу Амр» куняси билан танилган. Ривоятларга кўра, унинг отаси Омир яманлик бўлиб, Мурод қабиласининг қарн уруғига мансуб эди . Ҳазрати Увайс “муҳазрамлар”дан эди. Ҳадис истилоҳига кўра, “муҳазрам” жоҳилия даврини кўрган, Пайғамбаримизнинг ҳаётлик даврларига етишгани ҳолда, у зот билан кўриша олмай, ғойибона имон келтирган кишидир.
Саҳобаи киромнинг кўплари билан кўришган Ҳазрати Увайс тобеинларнинг улуғларидан. Чунончи Ҳазрати Умар ибн Хатгобдан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ора-сира Яман тарафга юзларини буриб, бундай дер эдилар: “Яман томондан раҳмат шабадалари эсмоқда. Эҳсон ва эзгуликда тобеинларнинг энг яхшиси Увайс Қаранийдир”.
Орадан йиллар ўтди. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) ҳаётлари сўнгида муборак ҳирқаларини ечиб, Ҳазрати Умар билан Ҳазрати Алига бердилар ва: “Буни Увайс Қаранийга беринглар!” дедилар.
Бу воқеа ҳақида “Ҳилйатул авлиё” китобида узун бир нақл келтирилган. Унда айтилишича, Ҳазрати Увайс Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) вафотларидан кейин ҳаж қилиш учун Маккага келади. Ҳазрати Умар ҳам Увайс билан кўришишни орзу қилиб юрарди. Чунки Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) Увайс ҳақида илгари хабар берган эдилар. Яманликлар ҳаж қилиш учун келишганида Ҳазрати Умар Абу Қубайс тепалигига чиқади ва баланд овоз билан Яман ҳожиларига мурожаат қилиб, ораларида Увайс исмли киши бор-йўқлигини сўради. Яманликлардан узун соқолли кекса киши ўрнидан туриб: “Эй Умар, сиз айтаётган Увайсни танимайман. Аммо ҳеч ким билан гаплашмайдиган, бозорларда юрмайдиган амакимнинг ўғли Увайс бор орамизда. У туяларимизга қўриқчилик қилиб ўтиради. Кечки пайтлари унга овқатини олиб бориб берамиз”, деди. Ҳазрати Умар дарҳол: “Ўша одамни менга кўрсатинг!” дея ёнларига Ҳазрати Алини олиб, Увайс турган жойга қараб кетди.
Улар Увайснинг бир дарахт соясида намоз ўқиётганини кўриб, тугатишини кутиб туришди. Намозини битирган Увайсга салом беришди. Увайс алик олгач, ундан: “Кимсиз?” деб сўрашди. Увайс: “Ҳақ олиб ишлайдиган чўпонман”, деб жавоб берди. Ундан исмини сўрашганида эса “Абдуллоҳ” эканини айтди. Бироқ Ҳазрати Умар эътироз билдириб: “Ҳаммамиз Абдуллоҳ (Аллоҳнинг бандаси)миз. Онангиз қўйган исмни айтинг”, деганларида: “Увайсман”, дея жавоб берди.
Сўнгра икки буюк саҳобий Ҳазрати Увайс билан бир оз суҳбатлашиб, муборак омонатни — ҳирқаи шарифни унга топширишади ва ҳақларига дуо қилишини сўрашади. Увайс ҳам уларнинг Ҳазрати Умар билан Ҳазрати Али эканини билиб, жуда севинади ва ҳақларига дуо қилади.
Кейинроқ бу ҳирқа қўлдан-қўлга ўтиб, Усмонли султонлари томонидан Туркияга олиб кетилади. Ҳозир у Туркияда сақланмоқда.
Ҳазрати Умар кўрсатган эҳтиром туфайли Увайс Қарнда овоза бўлиб кетади. Шунинг учун ортиқ бу ерда тура олмай, Куфага кетади. Имом Муслим бундай ривоят қилади:
“Куфаликлар Ҳазрати Умарнинг ҳузурларига келишди. Ораларида Увайсни эрмак қиладиган бир одам бор эди. Ҳазрати Умар келганларга Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сизга Ямандан Увайс деган бир одам келади. Яманда онасидан бошқа ҳеч кими йўқ. Унинг танасида оқлик бўлади. Дуо қилгач, Аллоҳ ундан оқликни кетказади. Фақат бир динор ёки бир дирҳамчалик жойи қолади. Сизлардан кимунга йўлиқса, сизлар учун истиғфор айт(ишини сўра)син”, мазмунли ҳадиси шарифларини айтиб бердилар ва уларга Увайснинг ҳурматини жойиш қўйишни тайинладилар.
Куфаликлар юртларига қайтишгач, Увайсни эрмак қилувчи одам одатига хилоф равишда уйига кирмай, тўғри Увайснинг олдига борди ва ундан дуо қилишини сўради. Увайс бошқа эрмак қилмаслик ва Ҳазрати Умардан эшитганларини бировга айтмаслик шарти билан уни дуо қилди.
Увайс Қараний Аллоҳ таолога таваккули билан машҳур эди.
Ҳарам ибн Ҳаййон Увайс Қаранийга шогирд тушган ва ундан бир неча насиҳат олиш билан кифояланган ошиқлардан эди.
Бир куни Ҳарам ибн Ҳаййон Увайс Қаранийдан сўради:
— Қаерда истиқомат қилишимни тавсия этасиз?
— Шомда, — деди Увайс. 
Ҳарам сўради:
— У ерда тирикчилик қалай?
Увайс айтди:
— Таваккулсиз қалбларга ўгит фойда бермайди.
Имом Шаъроний “Табақот”ида Увайснинг шамойилини бундай таърифлайди: “Увайс ўрта бўйли, елкалари кенг, кўзлари катта-катта, юзи буғдойранг, сочи қизғиш эди. Жағи доим кўксига ёпишиб турар, кўзлари фақат ерга боқар эди”.
Пайғамбаримизни (алайҳиссалом) кўрмай туриб, у зотдан Ҳазрати Увайс файз олганлари учун устозни кўрмай ундан файз олиш “увайсийлик” дейилади.
Ҳазрати Увайс одамлар билан кўп мулоқотда бўлишни хуш кўрмаганидан унча кўп ҳадис ривоят қилмаган. Фақат Ҳазрати Умар ва Ҳазрати Алидан қилган ривоятларини Абдураҳмон ибн Абу Лайло ва Башир ибн Амр китобларида келтиришган.
Ҳазрати Увайснинг вафоти ҳақида келган ривоятларнинг барчасида унинг ҳижрий 37 йили Сиффин жангида шаҳид бўлгани айтилади.
Аллоҳ таоло Ҳазрати Увайсга бергани каби бизнинг қалбимизга ҳам Расулуллоҳга холис муҳаббатни жо қилсин, қиёматда шафоатларидан насибадор айласин...

Islom olamida Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) g‘oyibona oshiq bo‘lganlarning sardori sifatida mashhur bu zot «Abu Amr» kunyasi bilan tanilgan. Rivoyatlarga ko‘ra, uning otasi Omir yamanlik bo‘lib, Murod qabilasining qarn urug‘iga mansub edi . Hazrati Uvays “muhazramlar”dan edi. Hadis istilohiga ko‘ra, “muhazram” johiliya davrini ko‘rgan, Payg‘ambarimizning hayotlik davrlariga yetishgani holda, u zot bilan ko‘risha olmay, g‘oyibona imon keltirgan kishidir.
Sahobai kiromning ko‘plari bilan ko‘rishgan Hazrati Uvays tobeinlarning ulug‘laridan. Chunonchi Hazrati Umar ibn Xatgobdan rivoyat qilinishicha, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) ora-sira Yaman tarafga yuzlarini burib, bunday der edilar: “Yaman tomondan rahmat shabadalari esmoqda. Ehson va ezgulikda tobeinlarning eng yaxshisi Uvays Qaraniydir”.
Oradan yillar o‘tdi. Payg‘ambarimiz (alayhissalom) hayotlari so‘ngida muborak hirqalarini yechib, Hazrati Umar bilan Hazrati Aliga berdilar va: “Buni Uvays Qaraniyga beringlar!” dedilar.
Bu voqea haqida “Hilyatul avliyo” kitobida uzun bir naql keltirilgan. Unda aytilishicha, Hazrati Uvays Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) vafotlaridan keyin haj qilish uchun Makkaga keladi. Hazrati Umar ham Uvays bilan ko‘rishishni orzu qilib yurardi. Chunki Payg‘ambarimiz (alayhissalom) Uvays haqida ilgari xabar bergan edilar. Yamanliklar haj qilish uchun kelishganida Hazrati Umar Abu Qubays tepaligiga chiqadi va baland ovoz bilan Yaman hojilariga murojaat qilib, oralarida Uvays ismli kishi bor-yo‘qligini so‘radi. Yamanliklardan uzun soqolli keksa kishi o‘rnidan turib: “Ey Umar, siz aytayotgan Uvaysni tanimayman. Ammo hech kim bilan gaplashmaydigan, bozorlarda yurmaydigan amakimning o‘g‘li Uvays bor oramizda. U tuyalarimizga qo‘riqchilik qilib o‘tiradi. Kechki paytlari unga ovqatini olib borib beramiz”, dedi. Hazrati Umar darhol: “O‘sha odamni menga ko‘rsating!” deya yonlariga Hazrati Alini olib, Uvays turgan joyga qarab ketdi.
Ular Uvaysning bir daraxt soyasida namoz o‘qiyotganini ko‘rib, tugatishini kutib turishdi. Namozini bitirgan Uvaysga salom berishdi. Uvays alik olgach, undan: “Kimsiz?” deb so‘rashdi. Uvays: “Haq olib ishlaydigan cho‘ponman”, deb javob berdi. Undan ismini so‘rashganida esa “Abdulloh” ekanini aytdi. Biroq Hazrati Umar e’tiroz bildirib: “Hammamiz Abdulloh (Allohning bandasi)miz. Onangiz qo‘ygan ismni ayting”, deganlarida: “Uvaysman”, deya javob berdi.
So‘ngra ikki buyuk sahobiy Hazrati Uvays bilan bir oz suhbatlashib, muborak omonatni — hirqai sharifni unga topshirishadi va haqlariga duo qilishini so‘rashadi. Uvays ham ularning Hazrati Umar bilan Hazrati Ali ekanini bilib, juda sevinadi va haqlariga duo qiladi.
Keyinroq bu hirqa qo‘ldan-qo‘lga o‘tib, Usmonli sultonlari tomonidan Turkiyaga olib ketiladi. Hozir u Turkiyada saqlanmoqda.
Hazrati Umar ko‘rsatgan ehtirom tufayli Uvays Qarnda ovoza bo‘lib ketadi. Shuning uchun ortiq bu yerda tura olmay, Kufaga ketadi. Imom Muslim bunday rivoyat qiladi:
“Kufaliklar Hazrati Umarning huzurlariga kelishdi. Oralarida Uvaysni ermak qiladigan bir odam bor edi. Hazrati Umar kelganlarga Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam): “Sizga Yamandan Uvays degan bir odam keladi. Yamanda onasidan boshqa hech kimi yo‘q. Uning tanasida oqlik bo‘ladi. Duo qilgach, Alloh undan oqlikni ketkazadi. Faqat bir dinor yoki bir dirhamchalik joyi qoladi. Sizlardan kimunga yo‘liqsa, sizlar uchun istig‘for ayt(ishini so‘ra)sin”, mazmunli hadisi shariflarini aytib berdilar va ularga Uvaysning hurmatini joyish qo‘yishni tayinladilar.
Kufaliklar yurtlariga qaytishgach, Uvaysni ermak qiluvchi odam odatiga xilof ravishda uyiga kirmay, to‘g‘ri Uvaysning oldiga bordi va undan duo qilishini so‘radi. Uvays boshqa ermak qilmaslik va Hazrati Umardan eshitganlarini birovga aytmaslik sharti bilan uni duo qildi.
Uvays Qaraniy Alloh taologa tavakkuli bilan mashhur edi.
Haram ibn Hayyon Uvays Qaraniyga shogird tushgan va undan bir necha nasihat olish bilan kifoyalangan oshiqlardan edi.
Bir kuni Haram ibn Hayyon Uvays Qaraniydan so‘radi:
— Qaerda istiqomat qilishimni tavsiya etasiz?
— Shomda, — dedi Uvays. 
Haram so‘radi:
— U yerda tirikchilik qalay?
Uvays aytdi:
— Tavakkulsiz qalblarga o‘git foyda bermaydi.
Imom Sha’roniy “Tabaqot”ida Uvaysning shamoyilini bunday ta’riflaydi: “Uvays o‘rta bo‘yli, yelkalari keng, ko‘zlari katta-katta, yuzi bug‘doyrang, sochi qizg‘ish edi. Jag‘i doim ko‘ksiga yopishib turar, ko‘zlari faqat yerga boqar edi”.
Payg‘ambarimizni (alayhissalom) ko‘rmay turib, u zotdan Hazrati Uvays fayz olganlari uchun ustozni ko‘rmay undan fayz olish “uvaysiylik” deyiladi.
Hazrati Uvays odamlar bilan ko‘p muloqotda bo‘lishni xush ko‘rmaganidan uncha ko‘p hadis rivoyat qilmagan. Faqat Hazrati Umar va Hazrati Alidan qilgan rivoyatlarini Abdurahmon ibn Abu Laylo va Bashir ibn Amr kitoblarida keltirishgan.
Hazrati Uvaysning vafoti haqida kelgan rivoyatlarning barchasida uning hijriy 37 yili Siffin jangida shahid bo‘lgani aytiladi.
Alloh taolo Hazrati Uvaysga bergani kabi bizning qalbimizga ham Rasulullohga xolis muhabbatni jo qilsin, qiyomatda shafoatlaridan nasibador aylasin...

• Олдинги
• Кейинги