“Муҳаммад” исмининг маъноси

Рукн: Муҳаммад (с.а.в.) сийратлари Чоп этилган: 10.12.2014

Ҳар бир номнинг маъноси ва кўтарган юки бўлади. Хўш, биз севган “Муҳаммад” исмининг маъноси нима? “Муҳаммад”нинг маъноси – тўхтовсиз, тинимсиз, ҳамиша мақталадиган, демакдир[1]. Яъни, мақтовга муносиб сифатлари, мақтовли хислатлари, мақтовга лойиқ амаллари ва тақдирланарли ишлари жуда ҳам кўп, улуғ фазилатлар эгаси.

Расулуллоҳ : «Албатта, менинг ва мендан олдинги пайғамбарларнинг мисоли, худди бир уйни яхшилаб, чиройли қилиб қуриб, бир бурчагида бир ғиштнинг ўрнини қолдириб қўйган кишига ўхшайди. Одамлар уни айланиб кўриб қойил қолишади ва: “Мана шу ғишт ҳам ўрнига қўйилганида эди!” дейишади. Мен ўша ғиштман, мен пайғамбарларнинг сўнггисиман”, дедилар»[2].

Пайғамбаримизнинг яна бир исмлари “Аҳмад”нинг маъноси эса, Аллоҳ таолога кўпроқ ҳамд-мақтов айтувчи демакдир. Барча пайғамбарлар Аллоҳ таолога ҳамд-мақтовлар айтишган, аммо Пайғамбаримиз Муҳаммад улардан кўра кўпроқ айтганлар.

“Муҳаммад” Расулуллоҳнинг энг буюк ва машҳур исмларидир. Мусулмон бўлиш учун “Муҳаммад расулуллоҳ” дейиш керак, аммо “Аҳмад расулуллоҳ” деса, кифоя қилмайди[3].

Пайғамбаримизнинг адашлари бўлганми?

Пайғамбаримиз туғилишларидан салгина олдин баъзи ҳижозлик[4] араблар тижорат сафарларида аҳли китобларнинг холис олимларидан ҳамда ўша пайтда жинлари орқали осмондаги фаришталардан хабар ўғирлайдиган айрим коҳинлардан “Муҳаммад исмли охирзамон пайғамбарининг Ҳижоз ўлкасидан чиқиш вақти яқинлашди”, деган хабарларни эшитишади ва ўша пайтда туғилган ўғил болаларга, ажабмас мана шу фарзандимиз пайғамбар бўлса, деган умид билан “Муҳаммад” деб исм қўйишади.

Бу ҳақда Абду Раҳмон Суҳайлий[5], Ибн Қутайба[6] ва Ибн Халиккон[7] ўша пайтда “Муҳаммад” исмли “Уч киши бўлган”, дейишади. Қози Иёз “Аш-шифо” (1/287), Ибн Касир “Ас-сийратун набавия” (1/299), “Ал-бидоя ван ниҳоя” (2/259), Имом Саолибий “Ат-тафсир” (4/297), Исмоил Ҳаққий Ҳанафий “Руҳул баён” (9/404) ва Муҳйиддин Дарвеш “Эъробул Қуръон ва баёнуҳу” (9/197) асарида: “Олти киши бўлган”, дейишади.

Бироқ Ибн Ҳажар Асқалоний “Фатҳул Борий” (6/556)да: “Улар учта ёки олти киши бўлган деб чеклаш тўғри эмас. Мен бу ҳақдаги барча маълумотларни жамлаганимда, уларнинг сони йигирма нафарга етди. Ўша маълумотларни умумлаштирганимда эса, ўн беш ёки ўн олти киши қолди”, деб таъкидлайди.

Дарвоқе, ўша “Муҳаммад”ларнинг пайғамбарликни даъво қилиб чиқишларига Аллоҳ таоло Ўзининг буюк ҳикмати ила йўл бермаган. Чунки “...Аллоҳ пайғамбарликни қаерга қўйиш (раво кўриш)ни яхши билувчидир...”[8].

Туғилишларига севинишди, аммо...

Урва ибн Зубайр айтади: “Сувайба Абу Лаҳабнинг чўриси эди, Абу Лаҳаб уни озод қилди. Сувайба Пайғамбарни эмизган. Абу Лаҳаб ўлганидан сўнг, оила аъзоларидан бири (ота бир, она бошқа укаси Аббос тушида Абу Лаҳабни жуда ёмон бир аҳволда кўрди ва: “(Ўлимдан сўнг) нима топдинг?” деди. Абу Лаҳаб: “Сизлардан кейин (роҳат-фароғат) топмадим, фақат Сувайбани озод қилганим учун менга мана бунда сув берилди”, деб қўлининг бош бармоғи билан кўрсаткич бармоғи орасидаги чуқурчага ишора қилди”[9].

Суҳайлий айтади: «Аббос : “Абу Лаҳаб ўлганидан бир йил ўтиб, тушимда уни ёмон аҳволда кўрдим”, деди. Абу Лаҳаб: “Сизлардан кейин роҳат топмадим, фақат ҳар душанба куни мендан азоб енгиллатиляпти-озайтириляпти, холос”, деди”. Бунинг сабаби, Пайғамбар душанба куни туғилганлар ва Сувайба Абу Лаҳабга жиянли бўлгани ҳақида хушхабар келтирганида, суюнчисига уни озод қилиб юборган эди»[10].

Урва ибн Зубайрнинг ривояти “мурсал” (санадидан саҳоба тушириб қолдирилган), яъни, Урва тобеинлардан бўлиб, ҳадис айтган саҳобани зикр этмай, тўғридан-тўғри Пайғамбаримиздан ривоят қилган. Хўп, “мавсул”[11] бўлган тақдирда ҳам ҳадисдаги хабар тушдир, қолаверса, туш кўрувчи ўша пайтда ҳали мусулмон бўлмагани эҳтимоли ҳам бор[12].

Фурқон сураси 23-, Фотир сураси 36-, Ғофир сураси 50-оятлари ҳукми умумийдир. Пайғамбаримизнинг амакилари Абу Толиб билан Абу Лаҳабдан азобнинг енгиллатилиши эса, Пайғамбаримизнинг ўзларига хос бўлиб, бу имтиёз у зотнинг шафоатлари ва шарофатларидандир.

Маълумки, Пайғамбаримизнинг хос шафоатлари туфайли амакилари Абу Толиб дўзахнинг тубидан саёз жойига олиб чиқилгани ва куфрдан бошқа гуноҳлари учун бериладиган азобнинг енгиллатилгани ҳақидаги ривоят маълум ва машҳурдир[13]. Мана шу саҳиҳ далил Абу Лаҳаб ҳақидаги ривоятларга қиёс бўлиб, уларни қўллаб-қувватлайди.

Модомики, Абу Толиб Пайғамбаримизга ёрдам берган ва ҳимоя қилган экан, у тортажак азоб Абу Лаҳабга бериладиганидан енгилроқ бўлиши ривоятлардан маълум![14]

Абдулазим Зиёвуддин ўғли,

Тошкент Ислом институти ўқитувчиси

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 6-сонидан олинди.

* * *

“Muhammad” ismining ma’nosi

Har bir nomning ma’nosi va ko‘targan yuki bo‘ladi. Xo‘sh, biz sevgan “Muhammad” ismining ma’nosi nima? “Muhammad”ning ma’nosi – to‘xtovsiz, tinimsiz, hamisha maqtaladigan, demakdir[15]. Ya’ni, maqtovga munosib sifatlari, maqtovli xislatlari, maqtovga loyiq amallari va taqdirlanarli ishlari juda ham ko‘p, ulug‘ fazilatlar egasi.

Rasululloh : «Albatta, mening va mendan oldingi payg‘ambarlarning misoli, xuddi bir uyni yaxshilab, chiroyli qilib qurib, bir burchagida bir g‘ishtning o‘rnini qoldirib qo‘ygan kishiga o‘xshaydi. Odamlar uni aylanib ko‘rib qoyil qolishadi va: “Mana shu g‘isht ham o‘rniga qo‘yilganida edi!” deyishadi. Men o‘sha g‘ishtman, men payg‘ambarlarning so‘nggisiman”, dedilar»[16].

Payg‘ambarimizning yana bir ismlari “Ahmad”ning ma’nosi esa, Alloh taologa ko‘proq hamd-maqtov aytuvchi demakdir. Barcha payg‘ambarlar Alloh taologa hamd-maqtovlar aytishgan, ammo Payg‘ambarimiz Muhammad ulardan ko‘ra ko‘proq aytganlar.

“Muhammad” Rasulullohning eng buyuk va mashhur ismlaridir. Musulmon bo‘lish uchun “Muhammad rasululloh” deyish kerak, ammo “Ahmad rasululloh” desa, kifoya qilmaydi[17].

Payg‘ambarimizning adashlari bo‘lganmi?

Payg‘ambarimiz tug‘ilishlaridan salgina oldin ba’zi hijozlik[18] arablar tijorat safarlarida ahli kitoblarning xolis olimlaridan hamda o‘sha paytda jinlari orqali osmondagi farishtalardan xabar o‘g‘irlaydigan ayrim kohinlardan “Muhammad ismli oxirzamon payg‘ambarining Hijoz o‘lkasidan chiqish vaqti yaqinlashdi”, degan xabarlarni eshitishadi va o‘sha paytda tug‘ilgan o‘g‘il bolalarga, ajabmas mana shu farzandimiz payg‘ambar bo‘lsa, degan umid bilan “Muhammad” deb ism qo‘yishadi.

Bu haqda Abdu Rahmon Suhayliy[19], Ibn Qutayba[20] va Ibn Xalikkon[21] o‘sha paytda “Muhammad” ismli “Uch kishi bo‘lgan”, deyishadi. Qozi Iyoz “Ash-shifo” (1/287), Ibn Kasir “As-siyratun nabaviya” (1/299), “Al-bidoya van nihoya” (2/259), Imom Saolibiy “At-tafsir” (4/297), Ismoil Haqqiy Hanafiy “Ruhul bayon” (9/404) va Muhyiddin Darvesh “E’robul Qur’on va bayonuhu” (9/197) asarida: “Olti kishi bo‘lgan”, deyishadi.

Biroq Ibn Hajar Asqaloniy “Fathul Boriy” (6/556)da: “Ular uchta yoki olti kishi bo‘lgan deb cheklash to‘g‘ri emas. Men bu haqdagi barcha ma’lumotlarni jamlaganimda, ularning soni yigirma nafarga yetdi. O‘sha ma’lumotlarni umumlashtirganimda esa, o‘n besh yoki o‘n olti kishi qoldi”, deb ta’kidlaydi.

Darvoqe, o‘sha “Muhammad”larning payg‘ambarlikni da’vo qilib chiqishlariga Alloh taolo O‘zining buyuk hikmati ila yo‘l bermagan. Chunki “...Alloh payg‘ambarlikni qaerga qo‘yish (ravo ko‘rish)ni yaxshi biluvchidir...”[22].

Tug‘ilishlariga sevinishdi, ammo...

Urva ibn Zubayr aytadi: “Suvayba Abu Lahabning cho‘risi edi, Abu Lahab uni ozod qildi. Suvayba Payg‘ambarni emizgan. Abu Lahab o‘lganidan so‘ng, oila a’zolaridan biri (ota bir, ona boshqa ukasi Abbos tushida Abu Lahabni juda yomon bir ahvolda ko‘rdi va: “(O‘limdan so‘ng) nima topding?” dedi. Abu Lahab: “Sizlardan keyin (rohat-farog‘at) topmadim, faqat Suvaybani ozod qilganim uchun menga mana bunda suv berildi”, deb qo‘lining bosh barmog‘i bilan ko‘rsatkich barmog‘i orasidagi chuqurchaga ishora qildi”[23].

Suhayliy aytadi: «Abbos : “Abu Lahab o‘lganidan bir yil o‘tib, tushimda uni yomon ahvolda ko‘rdim”, dedi. Abu Lahab: “Sizlardan keyin rohat topmadim, faqat har dushanba kuni mendan azob yengillatilyapti-ozaytirilyapti, xolos”, dedi”. Buning sababi, Payg‘ambar dushanba kuni tug‘ilganlar va Suvayba Abu Lahabga jiyanli bo‘lgani haqida xushxabar keltirganida, suyunchisiga uni ozod qilib yuborgan edi»[24].

Urva ibn Zubayrning rivoyati “mursal” (sanadidan sahoba tushirib qoldirilgan), ya’ni, Urva tobeinlardan bo‘lib, hadis aytgan sahobani zikr etmay, to‘g‘ridan-to‘g‘ri Payg‘ambarimizdan rivoyat qilgan. Xo‘p, “mavsul”[25] bo‘lgan taqdirda ham hadisdagi xabar tushdir, qolaversa, tush ko‘ruvchi o‘sha paytda hali musulmon bo‘lmagani ehtimoli ham bor[26].

Furqon surasi 23-, Fotir surasi 36-, G‘ofir surasi 50-oyatlari hukmi umumiydir. Payg‘ambarimizning amakilari Abu Tolib bilan Abu Lahabdan azobning yengillatilishi esa, Payg‘ambarimizning o‘zlariga xos bo‘lib, bu imtiyoz u zotning shafoatlari va sharofatlaridandir.

Ma’lumki, Payg‘ambarimizning xos shafoatlari tufayli amakilari Abu Tolib do‘zaxning tubidan sayoz joyiga olib chiqilgani va kufrdan boshqa gunohlari uchun beriladigan azobning yengillatilgani haqidagi rivoyat ma’lum va mashhurdir[27]. Mana shu sahih dalil Abu Lahab haqidagi rivoyatlarga qiyos bo‘lib, ularni qo‘llab-quvvatlaydi.

Modomiki, Abu Tolib Payg‘ambarimizga yordam bergan va himoya qilgan ekan, u tortajak azob Abu Lahabga beriladiganidan yengilroq bo‘lishi rivoyatlardan ma’lum![28]

Abdulazim Ziyovuddin o‘g‘li,

Toshkent Islom instituti o‘qituvchisi

“Hidoyat” jurnalining 2012 yil, 6-sonidan olindi.

 

[1]“Мавсуъатуд дифоъ ъан Росулиллаҳ” (2/276).

[2] Бухорий, Муслим, Термизий ва бошқалар ривояти.

[3] Муҳаммад ибн Юсуф Шомий, “Субулул худо вар рашод фи сийрати хойрил ъибод” (1/410).

[4] Ҳижоз – шимолдан жанубга қараб Табук, Мадина, Жидда, Макка ва Тоиф каби катта шаҳарлар жойлашган ҳудуд.

[5] “Ар-равзул унф фи шарҳис сийратин набавия ли Ибн Ҳишом” (2/95).

[6] “Ал-маъориф” (1/556).

[7] Камол Думайрий, “Ҳаётул ҳаявон ал-кубро” (1/9).

[8] Анъом сураси, 124-оят.

[9] “Саҳиҳул Бухорий”, 3-жуз, “Никоҳ” китоби, 20-боб, 5101-ҳадис таълиқи-изоҳи.

[10] Абду Раҳмон Суҳайлий, “Ар-равзул аниф фи шарҳис сийратин набавия ли Ибни Ҳишом” (5/123); Бадриддин Айний, “Умдатул қорий шарҳу саҳиҳил Бухорий” (29/242); Ибн Ҳажар Асқалоний, “Фатҳул Борий” (9/256).

[11] “Мавсул” – санади бошидан охиригача бир-бирига боғланган ривоят.

[12] “Фатово ва истишоротул ислом ал-явм” (13/504). Пайғамбарнинг  туши бўлса ёки азон масаласи каби саҳобанинг Пайғамбаримиз тасдиқлаган туши бўлса, бошқа гап.

[13] “Саҳиҳул Бухорий” (3670, 3672, 5855, 6196 ва 6203-ҳадислар); “Саҳиҳи Муслим” (357 ва 360-ҳадислар).

[14] Бадриддин Айний Ҳанафий, “Умдатул қорий шарҳу саҳиҳил Бухорий” (29/240–242); Ибн Ҳажар Асқалоний Шофиъий, “Фатҳул Борий шарҳу саҳиҳил Бухорий” (9/256-259); Ибн Касир, “Ал-бидоя ван ниҳоя”(2/53); Шайх Сулаймон ибн Муҳаммад Ҳанбалий, “Ийқозул афҳом фи шарҳи умдатил аҳком” (6/27). 

[15]“Mavsu’atud difo’ ‘an Rosulillah” (2/276).

[16] Buxoriy, Muslim, Termiziy va boshqalar rivoyati.

[17] Muhammad ibn Yusuf Shomiy, “Subulul xudo var rashod fi siyrati xoyril ‘ibod” (1/410).

[18] Hijoz – shimoldan janubga qarab Tabuk, Madina, Jidda, Makka va Toif kabi katta shaharlar joylashgan hudud.

[19] “Ar-ravzul unf fi sharhis siyratin nabaviya li Ibn Hishom” (2/95).

[20] “Al-ma’orif” (1/556).

[21] Kamol Dumayriy, “Hayotul hayavon al-kubro” (1/9).

[22] An’om surasi, 124-oyat.

[23] “Sahihul Buxoriy”, 3-juz, “Nikoh” kitobi, 20-bob, 5101-hadis ta’liqi-izohi.

[24] Abdu Rahmon Suhayliy, “Ar-ravzul anif fi sharhis siyratin nabaviya li Ibni Hishom” (5/123); Badriddin Ayniy, “Umdatul qoriy sharhu sahihil Buxoriy” (29/242); Ibn Hajar Asqaloniy, “Fathul Boriy” (9/256).

[25] “Mavsul” – sanadi boshidan oxirigacha bir-biriga bog‘langan rivoyat.

[26] “Fatovo va istishorotul islom al-yavm” (13/504). Payg‘ambarning  tushi bo‘lsa yoki azon masalasi kabi sahobaning Payg‘ambarimiz tasdiqlagan tushi bo‘lsa, boshqa gap.

[27] “Sahihul Buxoriy” (3670, 3672, 5855, 6196 va 6203-hadislar); “Sahihi Muslim” (357 va 360-hadislar).

[28] Badriddin Ayniy Hanafiy, “Umdatul qoriy sharhu sahihil Buxoriy” (29/240–242); Ibn Hajar Asqaloniy Shofi’iy, “Fathul Boriy sharhu sahihil Buxoriy” (9/256-259); Ibn Kasir, “Al-bidoya van nihoya”(2/53); Shayx Sulaymon ibn Muhammad Hanbaliy, “Iyqozul afhom fi sharhi umdatil ahkom” (6/27).