Пайғамбар алайҳиссалом қандай юпатардилар?

“Маҳбуб Пайғамбар (с.а.в.)” номли сийрат танловига

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам инсонлар билан муомалада бўлганда уларни юпатишлари ва хотиржам қилишлари юксак одобларидан бўлган.

Бу одобга машҳур сўзларини келтириш мумкин: “Агар ҳижрат бўлмаганида ансорлардан бўлар эдим”. Бу ҳадисни Имом Бухорий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан “Саҳобалар фазилати” китобида ривоят қилганлар. Яъни, уларнинг шаҳарлари – Мадинага нисбат берилар эдим ёки уларнинг исми билан номланиб уларга нисбат берилар эдим. Лекин ҳижратнинг фазилати устун бўлди. Ҳижрат олийроқ ва шарафлироқ ҳисобланган. Унинг ўрнини ҳеч нарса боса олмайди. Маълумки, бу сўзни айтилишидан мақсад уларни бирлаштириш, хурсанд қилиш, динлари учун қилган ишлари учун мақташ ва уларни юпатиш бўлган. Ота-боболарининг насабидан чиқиб, бошқа насабга нисбат берилиш бўлмаган. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам насаблари энг шарафли насаб бўлгани учун бошқа насабга нисбат берилишлари мумкин бўлмаган.

Бир жангда ансорларга ўлжа берилмасдан бошқалар ўлжа олишган эди. Бу ҳолатдан ансорлар бироз маҳзун бўлишади. Шунда ансорларни овутадиган, уларнинг қалбига чексиз хурсандчилик олиб кирадиган сўзни айтган эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсонлар уйларига ўлжалар билан, сизлар уйларингизга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан қайтишга рози бўлмайсизларми? Ансорлар бир водийга ёки кўчага юришса мен ансорларнинг водийсига ёки йўлига юраман”, дедилар (Бухорий “Маноқиб”да ривоят қилган).

Ансорлардан бири ўзини бошлиқ қилиб тайинлашини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўради. Унинг сўраган мақсади амалга ошмаслиги аниқроқ бўлгани учун унга: “Мендан кейин умидсизликка дуч келасизлар. Ҳавзи кавсарда мен билан учрашгунча сабр қилинглар”, дедилар (Бухорий “Маноқиб”да ривоят қилган).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам умра қазосини қилиш учун Маккага кирганларида Ҳамза розияллоҳу анҳунинг қизлари уларга эргашиб: “Эй амаки, эй амаки!”, дер эди. Али розияллоҳу анҳу унинг қўлидан тутдилар ва Фотима розияллоҳу анҳуга: “Амакингни қизини ушлаб кўтариб ол”, дедилар. У қизни қарамоғига олиш учун Али, Зайд ва Жаъфар розияллоҳу анҳуҳлар талашиб қолишди. Али розияллоҳу анҳу “Унга мен ҳақлироқман, амакимнинг қизи  бўлади”, дедилар. Жаъфар розияллоҳу анҳу: “Унга мен ҳақлироқман, амакимнинг қизи ва холаси хотиним бўлади”, дедилар. Зайд розияллоҳу анҳу: “Акамнинг қизи бўлади”, дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у қизни холасига бериб: “Хола онанинг ўрнида”, дедилар. Али розияллоҳу анҳуга: “Сен мендан, мен сендан”, дедилар. Жаъфар розияллоҳу анҳуга: “Яратилишимга ва сийратимга ўхшайсан”, дедилар. Зайд розияллоҳу анҳуга: “Сен бизнинг биродаримиз ва мавлоимизсан”, дедилар (Имом Бухорий Сулҳ китобида ривоят қилган). Шундан сўнг қизни Жаъфар розияллоҳу анҳуга беришга ҳукм қилганларида иккиси ҳам рози бўлишган.

Бошқа ривоятда бу ҳадиснинг мазмунини тўлдирадиган яна бир сабаб келтирилган. Усома ибн Зайд отасидан ривоят қилади: “Али, Жаъфар ва Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳум тўпланишди. Жаъфар розияллоҳу анҳу: “Мен сизлардан кўра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга суюклироқман”, деди. Али розияллоҳу анҳу: “Мен сизлардан кўра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга суюклироқман”, деди. Зайд: “Мен сизлардан кўра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга суюклироқман”, деди. Улар: “Юринглар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бориб ўзларидан сўраб кўрамиз”, дейишди. Усама айтади: “Улар келиб изн сўрашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Чиқиб қара, кимлар келибди”, дедилар. Мен: “Улар Жаъфар, Али ва Зайд экан”, дедим (отам демадим). Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уларга рухсат бер”, дедилар. Улар кириб: “Ё Расулуллоҳ, сизга ким суюклироқ”, дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Фотима”, дедилар. Улар: “Сиздан эркаклардан (ким суюклироқ эканини) сўрамоқчи эдик”, дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сен, эй Жаъфар, қадди-қоматинг менинг қадди-қоматимга, сенинг хулқинг менинг хулқимга ўхшайди. Сен мендан ва менинг насабимдансан. Сен эй Али, куёвимсан ва болам (набирам)нинг отасисан. Мен сендан, сен мендан. Сен, эй Зайд, мавлойим (озод қилган қулим)сан, мендан ва менгасан ва қавм ичида энг суюклисисан”, дедилар (Имом Аҳмад “Захоирул уқба”да шундай зикр қилган).

Кўриб турганингиздек, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам барчаларини кўнглини олдилар ва қалбларига хурсандчилик улашдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Салмон розияллоҳу анҳуга: “Салмон биздан, оила аъзомиз”, дедилар (Табароний ва Ҳоким ривояти) Исноди заиф.

Муҳаммад ибн Алавийнинг «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам — комил инсон» китобидан Кўкалдош ўрта махсус ислом билим юрти мударриси Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ ўғли таржимаси.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam insonlar bilan muomalada bo‘lganda ularni yupatishlari va xotirjam qilishlari yuksak odoblaridan bo‘lgan.

Bu odobga mashhur so‘zlarini keltirish mumkin: “Agar hijrat bo‘lmaganida ansorlardan bo‘lar edim”. Bu hadisni Imom Buxoriy Abu Hurayra roziyallohu anhudan “Sahobalar fazilati” kitobida rivoyat qilganlar. Ya’ni, ularning shaharlari – Madinaga nisbat berilar edim yoki ularning ismi bilan nomlanib ularga nisbat berilar edim. Lekin hijratning fazilati ustun bo‘ldi. Hijrat oliyroq va sharafliroq hisoblangan. Uning o‘rnini hech narsa bosa olmaydi. Ma’lumki, bu so‘zni aytilishidan maqsad ularni birlashtirish, xursand qilish, dinlari uchun qilgan ishlari uchun maqtash va ularni yupatish bo‘lgan. Ota-bobolarining nasabidan chiqib, boshqa nasabga nisbat berilish bo‘lmagan. Chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam nasablari eng sharafli nasab bo‘lgani uchun boshqa nasabga nisbat berilishlari mumkin bo‘lmagan.

Bir jangda ansorlarga o‘lja berilmasdan boshqalar o‘lja olishgan edi. Bu holatdan ansorlar biroz mahzun bo‘lishadi. Shunda ansorlarni ovutadigan, ularning qalbiga cheksiz xursandchilik olib kiradigan so‘zni aytgan edilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Insonlar uylariga o‘ljalar bilan, sizlar uylaringizga Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan qaytishga rozi bo‘lmaysizlarmi? Ansorlar bir vodiyga yoki ko‘chaga yurishsa men ansorlarning vodiysiga yoki yo‘liga yuraman”, dedilar (Buxoriy “Manoqib”da rivoyat qilgan).

Ansorlardan biri o‘zini boshliq qilib tayinlashini Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan so‘radi. Uning so‘ragan maqsadi amalga oshmasligi aniqroq bo‘lgani uchun unga: “Mendan keyin umidsizlikka duch kelasizlar. Havzi kavsarda men bilan uchrashguncha sabr qilinglar”, dedilar (Buxoriy “Manoqib”da rivoyat qilgan).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam umra qazosini qilish uchun Makkaga kirganlarida Hamza roziyallohu anhuning qizlari ularga ergashib: “Ey amaki, ey amaki!”, der edi. Ali roziyallohu anhu uning qo‘lidan tutdilar va Fotima roziyallohu anhuga: “Amakingni qizini ushlab ko‘tarib ol”, dedilar. U qizni qaramog‘iga olish uchun Ali, Zayd va Ja’far roziyallohu anhuhlar talashib qolishdi. Ali roziyallohu anhu “Unga men haqliroqman, amakimning qizi  bo‘ladi”, dedilar. Ja’far roziyallohu anhu: “Unga men haqliroqman, amakimning qizi va xolasi xotinim bo‘ladi”, dedilar. Zayd roziyallohu anhu: “Akamning qizi bo‘ladi”, dedilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u qizni xolasiga berib: “Xola onaning o‘rnida”, dedilar. Ali roziyallohu anhuga: “Sen mendan, men sendan”, dedilar. Ja’far roziyallohu anhuga: “Yaratilishimga va siyratimga o‘xshaysan”, dedilar. Zayd roziyallohu anhuga: “Sen bizning birodarimiz va mavloimizsan”, dedilar (Imom Buxoriy Sulh kitobida rivoyat qilgan). Shundan so‘ng qizni Ja’far roziyallohu anhuga berishga hukm qilganlarida ikkisi ham rozi bo‘lishgan.

Boshqa rivoyatda bu hadisning mazmunini to‘ldiradigan yana bir sabab keltirilgan. Usoma ibn Zayd otasidan rivoyat qiladi: “Ali, Ja’far va Zayd ibn Horisa roziyallohu anhum to‘planishdi. Ja’far roziyallohu anhu: “Men sizlardan ko‘ra Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga suyukliroqman”, dedi. Ali roziyallohu anhu: “Men sizlardan ko‘ra Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga suyukliroqman”, dedi. Zayd: “Men sizlardan ko‘ra Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga suyukliroqman”, dedi. Ular: “Yuringlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga borib o‘zlaridan so‘rab ko‘ramiz”, deyishdi. Usama aytadi: “Ular kelib izn so‘rashdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Chiqib qara, kimlar kelibdi”, dedilar. Men: “Ular Ja’far, Ali va Zayd ekan”, dedim (otam demadim). Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ularga ruxsat ber”, dedilar. Ular kirib: “Yo Rasululloh, sizga kim suyukliroq”, deyishdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Fotima”, dedilar. Ular: “Sizdan erkaklardan (kim suyukliroq ekanini) so‘ramoqchi edik”, deyishdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Sen, ey Ja’far, qaddi-qomating mening qaddi-qomatimga, sening xulqing mening xulqimga o‘xshaydi. Sen mendan va mening nasabimdansan. Sen ey Ali, kuyovimsan va bolam (nabiram)ning otasisan. Men sendan, sen mendan. Sen, ey Zayd, mavloyim (ozod qilgan qulim)san, mendan va mengasan va qavm ichida eng suyuklisisan”, dedilar (Imom Ahmad “Zaxoirul uqba”da shunday zikr qilgan).

Ko‘rib turganingizdek, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam barchalarini ko‘nglini oldilar va qalblariga xursandchilik ulashdilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Salmon roziyallohu anhuga: “Salmon bizdan, oila a’zomiz”, dedilar (Tabaroniy va Hokim rivoyati) Isnodi zaif.

Muhammad ibn Alaviyning «Muhammad sollallohu alayhi vasallam — komil inson» kitobidan Ko‘kaldosh o‘rta maxsus islom bilim yurti mudarrisi G‘iyosiddin Habibulloh o‘g‘li tarjimasi.

• Олдинги
• Кейинги