Пайғамбар алайҳиссаломнинг муомала одоблари

“Маҳбуб Пайғамбар (с.а.в.)” номли сийрат танловига

Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам кўрсатилган икромга чиройли тарзда жавоб қайтарар эдилар. Нажжошийнинг элчилари келганида ўзлари хизмат килганлар. Саҳобалар у зотга: “Биз уларга хизмат қилишликка  етарлимиз”, дейишди. Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам: “Улар саҳобаларимизни эҳтиром қилишган. Уларга ўзим хизмат қилишни яхши кўраман”, дедилар. Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам қилинган чиройли яхшиликни эсдан чиқармас эдилар ва бирон инсонга қилинган яхшиликни инкор қилмас эдилар. Қилинган яхшиликка яхшироқ, чиройлироқ тарзда яхшилик билан жавоб берганлар.

Хавазон кабиласи эмган оналарини қабиласи бўлгани учун уларни кечириб юборганлар. Эмикдош сингиллари Шаймо бинт Ҳалима элчи бўлиб келганида уни ҳам юксак эҳтиром қилганлар. Чунки, улар Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламни ўз бағирларига олишган эди. Дўстларини ва Хадича розияллоҳу анҳунинг яқинларини ҳурмат қилар эдилар. Чунки Хадича розияллоҳу анҳу эсдан чиқмайдиган кўп яхшиликлар қилган эдилар. Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам озгина яхшиликка ҳам раҳмат айтар эдилар. Абу Айюб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламнинг соқолларидаги бир патни кўриб қолди ва тезда уни олиб ташлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ  сендан ёмон кўрган нарсангни олиб ташласин”, деб дуо қилдилар. Амр ибн Ахтаб Ансорий розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ичмоқчи бўлиб турган идишларидаги соч толасини кўриб қолди ва уни идишдан олиб ташлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳим уни гўзал қилгин”, деб дуо қилдилар. Бу ҳадисни ривоят қилувчи айтади: Амр 90 ёшга кирганида уни кўрдим. Унинг соқолида биронта оқ тук йўқ эди. Бадр куни Абул Бухтарий ибн Ҳишомни ўлдирмасликка буюрдилар. Чунки у Маккадаги мусулмонларни ҳурмат қилар, Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламга ва мусулмонларга озор бермаган эди. Бану Ҳошим қийин аҳволда қолганда унинг қабиласига кўп таомлар юборган эди. Абу Жаҳл маломат қилганида Абу Суфён: “Уни қўйинглар, сахий одам раҳми келиб кетди”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни қийин аҳволга солишда Қурайш ёзган саҳифа коғозни йиртишга ҳам уринган.

Саҳобалар кўринмай қолса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг улар ҳақида сўрар эдилар. Бинту ибн Абий Ҳоила айтади: “Саҳобалардан бирлари кўринмай қолса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у ҳақида инсонлардан сўрар эдилар. Яъни нима учун кўримаётгани сабабини суриштирар эдилар. Анас розияллоҳу анҳу айтади: “Саҳобалардан бирон киши уч кун кўринмаса, у ҳақида сўрар эдилар. Агар бирор жойга кетган бўлса, унинг ҳақига дуо қилар, агар шаҳарда бўлса уни зиёрат қилар, агар касал бўлса, кўргани борар эдилар”.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларини эҳтиром қилиш ва уларни ҳурмат қилиш учун зиёрат қилиб турар эдилар. Ансорларни кўп зиёрат қилганлар. Зиёратга борган уйга барака ёғилиши ва номоз ўқилган жой табаррук бўлиб колиши учун ўша уйда намоз ўқиганлар. Мусулмонларнинг заифини  зиёрат қилар, улар касал бўлса кўргани борар ва жанозаларида қатнашар эдилар. Уларни камчиликларини тўлдирадиган, қийин ва танг аҳволларини эсдан  чикарадиган хушхабарлар айтар эдилар. Уларга: “Эй муҳожирларнинг фақирлари, қиёмат кунидаги тўлик нур билан сизларга башорат бераман. Бой инсонлардан ярим кун олдин жаннатга кирасизлар. Ярим кун – 500 йил”, деганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам инсонларга муомала қилишда ўта ҳаёли, тавозуъли, бағри кенг, саховатли, раҳмдил, ўта сабрли  эдилар. Аллоҳнинг ва бандаларнинг хаққини адо қилишда ўта адолатли бўлганлар. Меҳр-муҳаббатни сақлар, ваъдага вафо қилар, қийинчилик туғдирса ҳам ваъдани бузмас эдилар. Қишлоқлик кишиларнинг қўполлигини кўтарар, уларга илтифот кўрсатар, қўполликларини чиройли суз ва чиройли ҳолат билан қабул қилар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларига муомала қилишда уларни ўзларига жуда ҳам ишонтирар, ўзларига суянтирар эдилар. Бу ишончни улар билан маслаҳат қилиш орқали ҳосил қилар эди. Биринчи навбатда маслаҳат қилишга тарғиб қилганлар. “Маслаҳат қилинган нарса омонатга қўйилган кабидир”, “Яхшиликни сўраган маҳрум бўлмайди, маслаҳат қилган надомат қилмайди”, деган сўзлари билан тарғиб қилганлар.

Абу Хурайра розияллоҳу анҳу айтадилар: “Бирор киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларига маслаҳат қилганчалик кўп маслаҳат қилмаган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир неча ишларда саҳобалари билан маслаҳат қилганлар. Жумладан, Бадр кунида қурайшликларга йўлиқишда ҳам маслаҳат қилганлар. Бадр куни қайси жойга тушишни маслаҳат қилганлар. Уҳудда уларга қарши чиқиш ёки чиқмасликни маслаҳат қилганларида кўплар жангга чиқишни маслаҳат беришган ва жангга чиққанлар. Ҳандақ куни сулҳ борасида маслаҳат қилганлар. Ифк қиссасида: “Менга маслаҳат қилинглар”, деганлар. Бирон киши чиройли фикр билдирса уни қабул қилар ва ўшанга амал қилар эдилар. Уни тўғрилиги ва чиройли эканини эълон қилиб фикр эгасига илтифот кўрсатиб унинг меҳнатига яраша руҳлантириб ақлига мувофиқ тақдирлаб қўйганлар.

Муҳаммад ибн Алавийнинг «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам — комил инсон» китобидан Кўкалдош ўрта махсус ислом билим юрти мударриси Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ ўғли таржимаси.

Rasululloh solallohu alayhi vasallam ko‘rsatilgan ikromga chiroyli tarzda javob qaytarar edilar. Najjoshiyning elchilari kelganida o‘zlari xizmat kilganlar. Sahobalar u zotga: “Biz ularga xizmat qilishlikka  yetarlimiz”, deyishdi. Rasululloh solallohu alayhi vasallam: “Ular sahobalarimizni ehtirom qilishgan. Ularga o‘zim xizmat qilishni yaxshi ko‘raman”, dedilar. Rasululloh solallohu alayhi vasallam qilingan chiroyli yaxshilikni esdan chiqarmas edilar va biron insonga qilingan yaxshilikni inkor qilmas edilar. Qilingan yaxshilikka yaxshiroq, chiroyliroq tarzda yaxshilik bilan javob berganlar.

Xavazon kabilasi emgan onalarini qabilasi bo‘lgani uchun ularni kechirib yuborganlar. Emikdosh singillari Shaymo bint Halima elchi bo‘lib kelganida uni ham yuksak ehtirom qilganlar. Chunki, ular Rasululloh solallohu alayhi vasallamni o‘z bag‘irlariga olishgan edi. Do‘stlarini va Xadicha roziyallohu anhuning yaqinlarini hurmat qilar edilar. Chunki Xadicha roziyallohu anhu esdan chiqmaydigan ko‘p yaxshiliklar qilgan edilar. Rasululloh solallohu alayhi vasallam ozgina yaxshilikka ham rahmat aytar edilar. Abu Ayyub roziyallohu anhu Rasululloh solallohu alayhi vasallamning soqollaridagi bir patni ko‘rib qoldi va tezda uni olib tashladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh  sendan yomon ko‘rgan narsangni olib tashlasin”, deb duo qildilar. Amr ibn Axtab Ansoriy roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ichmoqchi bo‘lib turgan idishlaridagi soch tolasini ko‘rib qoldi va uni idishdan olib tashladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Allohim uni go‘zal qilgin”, deb duo qildilar. Bu hadisni rivoyat qiluvchi aytadi: Amr 90 yoshga kirganida uni ko‘rdim. Uning soqolida bironta oq tuk yo‘q edi. Badr kuni Abul Buxtariy ibn Hishomni o‘ldirmaslikka buyurdilar. Chunki u Makkadagi musulmonlarni hurmat qilar, Rasululloh solallohu alayhi vasallamga va musulmonlarga ozor bermagan edi. Banu Hoshim qiyin ahvolda qolganda uning qabilasiga ko‘p taomlar yuborgan edi. Abu Jahl malomat qilganida Abu Sufyon: “Uni qo‘yinglar, saxiy odam rahmi kelib ketdi”, dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni qiyin ahvolga solishda Quraysh yozgan sahifa kog‘ozni yirtishga ham uringan.

Sahobalar ko‘rinmay qolsa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ular haqida so‘rar edilar. Bintu ibn Abiy Hoila aytadi: “Sahobalardan birlari ko‘rinmay qolsa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u haqida insonlardan so‘rar edilar. Ya’ni nima uchun ko‘rimayotgani sababini surishtirar edilar. Anas roziyallohu anhu aytadi: “Sahobalardan biron kishi uch kun ko‘rinmasa, u haqida so‘rar edilar. Agar biror joyga ketgan bo‘lsa, uning haqiga duo qilar, agar shaharda bo‘lsa uni ziyorat qilar, agar kasal bo‘lsa, ko‘rgani borar edilar”.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalarini ehtirom qilish va ularni hurmat qilish uchun ziyorat qilib turar edilar. Ansorlarni ko‘p ziyorat qilganlar. Ziyoratga borgan uyga baraka yog‘ilishi va nomoz o‘qilgan joy tabarruk bo‘lib kolishi uchun o‘sha uyda namoz o‘qiganlar. Musulmonlarning zaifini  ziyorat qilar, ular kasal bo‘lsa ko‘rgani borar va janozalarida qatnashar edilar. Ularni kamchiliklarini to‘ldiradigan, qiyin va tang ahvollarini esdan  chikaradigan xushxabarlar aytar edilar. Ularga: “Ey muhojirlarning faqirlari, qiyomat kunidagi to‘lik nur bilan sizlarga bashorat beraman. Boy insonlardan yarim kun oldin jannatga kirasizlar. Yarim kun – 500 yil”, deganlar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam insonlarga muomala qilishda o‘ta hayoli, tavozu’li, bag‘ri keng, saxovatli, rahmdil, o‘ta sabrli  edilar. Allohning va bandalarning xaqqini ado qilishda o‘ta adolatli bo‘lganlar. Mehr-muhabbatni saqlar, va’daga vafo qilar, qiyinchilik tug‘dirsa ham va’dani buzmas edilar. Qishloqlik kishilarning qo‘polligini ko‘tarar, ularga iltifot ko‘rsatar, qo‘polliklarini chiroyli suz va chiroyli holat bilan qabul qilar edilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalariga muomala qilishda ularni o‘zlariga juda ham ishontirar, o‘zlariga suyantirar edilar. Bu ishonchni ular bilan maslahat qilish orqali hosil qilar edi. Birinchi navbatda maslahat qilishga targ‘ib qilganlar. “Maslahat qilingan narsa omonatga qo‘yilgan kabidir”, “Yaxshilikni so‘ragan mahrum bo‘lmaydi, maslahat qilgan nadomat qilmaydi”, degan so‘zlari bilan targ‘ib qilganlar.

Abu Xurayra roziyallohu anhu aytadilar: “Biror kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalariga maslahat qilganchalik ko‘p maslahat qilmagan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bir necha ishlarda sahobalari bilan maslahat qilganlar. Jumladan, Badr kunida qurayshliklarga yo‘liqishda ham maslahat qilganlar. Badr kuni qaysi joyga tushishni maslahat qilganlar. Uhudda ularga qarshi chiqish yoki chiqmaslikni maslahat qilganlarida ko‘plar jangga chiqishni maslahat berishgan va jangga chiqqanlar. Handaq kuni sulh borasida maslahat qilganlar. Ifk qissasida: “Menga maslahat qilinglar”, deganlar. Biron kishi chiroyli fikr bildirsa uni qabul qilar va o‘shanga amal qilar edilar. Uni to‘g‘riligi va chiroyli ekanini e’lon qilib fikr egasiga iltifot ko‘rsatib uning mehnatiga yarasha ruhlantirib aqliga muvofiq taqdirlab qo‘yganlar.

Muhammad ibn Alaviyning «Muhammad sollallohu alayhi vasallam — komil inson» kitobidan Ko‘kaldosh o‘rta maxsus islom bilim yurti mudarrisi G‘iyosiddin Habibulloh o‘g‘li tarjimasi.

• Олдинги
• Кейинги