Зайд ибн Ҳориса

Асли Бани Маън қабиласидан бўлган Суъда бинти Саълаба саккиз ёшли ўғли билан она қишлоғига бориш яқинларни зиёрат қилиш учун отланди. Карвонга қароқчиларнинг тўсатдан ҳужум қилиши мумкинлиги қариндошларини кўриш илинжида хурсанд кетаётган Суъданинг хаёлига ҳам келмаган эди...

Бани Қайн қабиласидан бўлган қароқчилар карвондагиларни талади. Кўпчилик қатори Суъданинг саккиз ёшли ўғли Зайд ибн Ҳорисани ҳам асир олиб, Уккоз бозорига олиб кетишди.

Қурайш қабиласидан бўлган Ҳаким ибн Ҳизом ибн Хувайлид ҳам шу бозорга борган эди. Унинг карвонига Зайд билан яна икки-уч нафар бола қўшилиб Маккага қайтишди.

Маккада Ҳаким ибн Ҳизом ўзини зиёрат қилиш учун келган аммаси, турмушга чиқиши арафасида турган Ҳадича бинти Хувайлидни (розийаллоҳу анҳу) хурсанд қилмоқчи бўлди: “Аммажон! Сизни жуда яхши кўраман. Уккоздан икки-уч ғулом олдим. Хоҳлаганингизни олинг, ўғлингиз каби хизмат қилиб юрсин” деди.

Хадича онамизнинг кўзига Зайд яхши кўринди. Фарзандидек тарбия қилишни ўйлаб, уни олишларини айтдилар.

Кўп ўтмай, Хадича онамиз билан Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тўйлари бўлиб ўтди. Тўйдан кейин онамиз (розийаллоҳу анҳо) Зайдни Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига бошлаб кириб: “Сизни хурсанд қилмоқчиман. Зайдни яхши кўришингизни биламан. Уни сизга бераман, хизмат қилиб юрсин”, дедилар.

*   *   *

Ёш Зайд муборак хонадонда фарзанддек меҳр, эътибор кўриб, катта бўлди. Ота-онаси уни соғиниб, қидирмаган жойлари қолмади.

Бир йили ҳаж мавсумида Маккада Каъбани тавоф қилаётган отасининг қавмдошлари худди Зай­дга ўхшаш болани кўришди. Суриштиришгач, у Зайд экани аниқ бўлди. Ҳажлари тугаб, ортларига қайтишганида Ҳорисага ўғли Маккада эканини айтдилар.

Эр-хотиннинг боши осмонга етди. Ҳориса дарров укаси Каъбни олиб, Маккага шошилди. Тўғри Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уйига келди-да, эшикни тақиллатди. Расулуллоҳни кўргач, муддаосини айта бошлади:

– Эй Абдумутталибнинг ўғли! Сизлар муборак масжид атрофида истиқомат қилувчи қавмсизлар. Келган-кетганлардан яхшиликларингизни аямайсизлар. Шу десангиз, уйингизда югуриб юрган бола менинг ўғлимдир. Уни анчадан бери қидириб юрган­эдик, шу ердалигини билгач, сиз томон шошилдик. Ёнимизда бир мунча пул билан боламни олиб кетгани келдик. Пулни олинг-да, фарзандимизни қайтариб беринг!

– Ўғлим деб кимни айтяпсиз?

– Зайдни.

– Унда сизларга бир нарсани таклиф қиламан.

– Нимани?

– Зайдни чақирамиз, ўзидан сўраймиз. Агар сизлар билан кетишни истаса, пул бермасдан ҳам олиб кетишингиз мумкин. Агар қолишни хоҳласа, мен уни фикридан қайтаришга ожизман.

– Инсофли гапни айтдингиз. Биз рози.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Зайдни чақирдилар-да, меҳ­монларнинг кимлигини сўрадилар.

– Булар отам Ҳориса ва амаким Каъблар.

– Мен сенинг бир нарсани танлашингни истайман. Хоҳласанг, улар билан кетишинг мумкин. Истасанг, мен билан қол. Ихтиёринг ўзингда.

– Мен сиз билан қоламан.

Отасининг кайфи учди:

– Нималар деяпсан, Зайд? Ота-онангнинг олдига қайтишни хоҳламайсанми?

– Мен бу инсонда бошқаларда бўлмаган хислатларни кўрдим. Уни асло тарк этмайман.

*   *   *

Бу гапларни эшитган Муҳаммад ибн Абдуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Зайдни Каъбага, қурайшликлар ўтирадиган жойга бошлаб келдилар-да, баланд овоз билан дедилар:

– Гувоҳ бўлинг, қурайшликлар! Зайд менинг ўғлим ва меросхўримдир.

Бу ҳолатни кўрган ота ва амаки Зайддан кўнгиллари тўқ бўлиб, орқага қайтишди.

Ўша кундан бошлаб у Зайд ибн Муҳам­мад, яъни Муҳаммаднинг ўғли Зайд, деб чақирила бошланди. Бу ҳолат то Пайғамбаримизга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ваҳий тушиб: «...уларни (асранди фарзандларни) ўз оталари (исми) билан чақирингиз» ояти нозил қилингунича давом этди. Шундан кейин  яна Зайд ибн Ҳориса деб чақириладиган бўлди.

*   *   *

Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) пайғамбарлик тушгач, эркаклардан биринчи бўлиб Зайд ибн Ҳориса (розийаллоҳу анҳу) мусулмон бўлди. Шундан сўнг у Расулул­лоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сирдоши, маслаҳатчиси, сафарларга чиққанларида ўринбосари бўлиб қолди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Зайдни (розийаллоҳу анҳу) қанчалар яхши кўришларини у зотнинг суюкли аёллари Ойша онамиз (розийаллоҳу анҳо) айтиб берадилар.

– Бир куни Зайд Мадинага қайтиб келганида, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) менинг уйимда эдилар. Зайд эшикни тақиллатди. У пайтда Расулуллоҳ муборак елкалари очиқ ўтирар эдилар. Хурсанд бўлганларидан шу ҳолда бўлса ҳам, югуриб, унга пешвоз чиқдилар. Сўнг қучоқлаб кўришдилар. Аллоҳга қасам, ундан олдин ҳам, кейин ҳам Расулуллоҳни шу ҳолатда кўрмаганман.

Пайғамбаримиз қаттиқ муҳаббат қўйган­лари боис мусулмонлар уни “Зайдул ҳуб”, яъни Муҳаббат Зайди, деб чақиришарди.

Зайд ибн Ҳориса ҳижрий саккизинчи йили “Муъта” сафарида вафот этади. Расулул­лоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суюкли инсонларининг вафотидан  қайғурдилар. Таъзия билдиргани уйларига келганида, Зайднинг ўғли Усома ибн Зайд (розийаллоҳу анҳу) унсиз йиғлаб ўтирган эди. Набиралари Ҳасанга тенгдош Усоманинг йиғисидан У зот ҳам ўзларини тутиб туролмай, унсиз йиғладилар. Ёнларидаги Саъд ибн Убода (розийаллоҳу анҳу): “Ё Расулуллоҳ! Бу нима?” деб сўраганларида, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бу Ҳабибуллоҳнинг ҳабибига йиғисидир”, деб жавоб бердилар.

Зиёуддин Мақсудовтайёрлади.

 “Ҳидоят” журналининг 2011 йил, 12-сонидан олинди.

* * *

Asli Bani Ma’n qabilasidan bo‘lgan Su’da binti Sa’laba sakkiz yoshli o‘g‘li bilan ona qishlog‘iga borish yaqinlarni ziyorat qilish uchun otlandi. Karvonga qaroqchilarning to‘satdan hujum qilishi mumkinligi qarindoshlarini ko‘rish ilinjida xursand ketayotgan Su’daning xayoliga ham kelmagan edi...

Bani Qayn qabilasidan bo‘lgan qaroqchilar karvondagilarni taladi. Ko‘pchilik qatori Su’daning sakkiz yoshli o‘g‘li Zayd ibn Horisani ham asir olib, Ukkoz bozoriga olib ketishdi.

Quraysh qabilasidan bo‘lgan Hakim ibn Hizom ibn Xuvaylid ham shu bozorga borgan edi. Uning karvoniga Zayd bilan yana ikki-uch nafar bola qo‘shilib Makkaga qaytishdi.

Makkada Hakim ibn Hizom o‘zini ziyorat qilish uchun kelgan ammasi, turmushga chiqishi arafasida turgan Hadicha binti Xuvaylidni (roziyallohu anhu) xursand qilmoqchi bo‘ldi: “Ammajon! Sizni juda yaxshi ko‘raman. Ukkozdan ikki-uch g‘ulom oldim. Xohlaganingizni oling, o‘g‘lingiz kabi xizmat qilib yursin” dedi.

Xadicha onamizning ko‘ziga Zayd yaxshi ko‘rindi. Farzandidek tarbiya qilishni o‘ylab, uni olishlarini aytdilar.

Ko‘p o‘tmay, Xadicha onamiz bilan Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) to‘ylari bo‘lib o‘tdi. To‘ydan keyin onamiz (roziyallohu anho) Zaydni Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) huzurlariga boshlab kirib: “Sizni xursand qilmoqchiman. Zaydni yaxshi ko‘rishingizni bilaman. Uni sizga beraman, xizmat qilib yursin”, dedilar.

*   *   *

Yosh Zayd muborak xonadonda farzanddek mehr, e’tibor ko‘rib, katta bo‘ldi. Ota-onasi uni sog‘inib, qidirmagan joylari qolmadi.

Bir yili haj mavsumida Makkada Ka’bani tavof qilayotgan otasining qavmdoshlari xuddi Zay­dga o‘xshash bolani ko‘rishdi. Surishtirishgach, u Zayd ekani aniq bo‘ldi. Hajlari tugab, ortlariga qaytishganida Horisaga o‘g‘li Makkada ekanini aytdilar.

Er-xotinning boshi osmonga yetdi. Horisa darrov ukasi Ka’bni olib, Makkaga shoshildi. To‘g‘ri Muhammad ibn Abdullohning (sollallohu alayhi va sallam) uyiga keldi-da, eshikni taqillatdi. Rasulullohni ko‘rgach, muddaosini ayta boshladi:

– Ey Abdumuttalibning o‘g‘li! Sizlar muborak masjid atrofida istiqomat qiluvchi qavmsizlar. Kelgan-ketganlardan yaxshiliklaringizni ayamaysizlar. Shu desangiz, uyingizda yugurib yurgan bola mening o‘g‘limdir. Uni anchadan beri qidirib yurgan­edik, shu yerdaligini bilgach, siz tomon shoshildik. Yonimizda bir muncha pul bilan bolamni olib ketgani keldik. Pulni oling-da, farzandimizni qaytarib bering!

– O‘g‘lim deb kimni aytyapsiz?

– Zaydni.

– Unda sizlarga bir narsani taklif qilaman.

– Nimani?

– Zaydni chaqiramiz, o‘zidan so‘raymiz. Agar sizlar bilan ketishni istasa, pul bermasdan ham olib ketishingiz mumkin. Agar qolishni xohlasa, men uni fikridan qaytarishga ojizman.

– Insofli gapni aytdingiz. Biz rozi.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) Zaydni chaqirdilar-da, meh­monlarning kimligini so‘radilar.

– Bular otam Horisa va amakim Ka’blar.

– Men sening bir narsani tanlashingni istayman. Xohlasang, ular bilan ketishing mumkin. Istasang, men bilan qol. Ixtiyoring o‘zingda.

– Men siz bilan qolaman.

Otasining kayfi uchdi:

– Nimalar deyapsan, Zayd? Ota-onangning oldiga qaytishni xohlamaysanmi?

– Men bu insonda boshqalarda bo‘lmagan xislatlarni ko‘rdim. Uni aslo tark etmayman.

*   *   *

Bu gaplarni eshitgan Muhammad ibn Abdulloh (sollallohu alayhi va sallam) Zaydni Ka’baga, qurayshliklar o‘tiradigan joyga boshlab keldilar-da, baland ovoz bilan dedilar:

– Guvoh bo‘ling, qurayshliklar! Zayd mening o‘g‘lim va merosxo‘rimdir.

Bu holatni ko‘rgan ota va amaki Zayddan ko‘ngillari to‘q bo‘lib, orqaga qaytishdi.

O‘sha kundan boshlab u Zayd ibn Muham­mad, ya’ni Muhammadning o‘g‘li Zayd, deb chaqirila boshlandi. Bu holat to Payg‘ambarimizga (sollallohu alayhi va sallam) vahiy tushib: «...ularni (asrandi farzandlarni) o‘z otalari (ismi) bilan chaqiringiz» oyati nozil qilingunicha davom etdi. Shundan keyin  yana Zayd ibn Horisa deb chaqiriladigan bo‘ldi.

*   *   *

Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) payg‘ambarlik tushgach, erkaklardan birinchi bo‘lib Zayd ibn Horisa (roziyallohu anhu) musulmon bo‘ldi. Shundan so‘ng u Rasulul­lohning (sollallohu alayhi va sallam) sirdoshi, maslahatchisi, safarlarga chiqqanlarida o‘rinbosari bo‘lib qoldi.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Zaydni (roziyallohu anhu) qanchalar yaxshi ko‘rishlarini u zotning suyukli ayollari Oysha onamiz (roziyallohu anho) aytib beradilar.

– Bir kuni Zayd Madinaga qaytib kelganida, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) mening uyimda edilar. Zayd eshikni taqillatdi. U paytda Rasululloh muborak yelkalari ochiq o‘tirar edilar. Xursand bo‘lganlaridan shu holda bo‘lsa ham, yugurib, unga peshvoz chiqdilar. So‘ng quchoqlab ko‘rishdilar. Allohga qasam, undan oldin ham, keyin ham Rasulullohni shu holatda ko‘rmaganman.

Payg‘ambarimiz qattiq muhabbat qo‘ygan­lari bois musulmonlar uni “Zaydul hub”, ya’ni Muhabbat Zaydi, deb chaqirishardi.

Zayd ibn Horisa hijriy sakkizinchi yili “Mu’ta” safarida vafot etadi. Rasulul­loh (sollallohu alayhi va sallam) suyukli insonlarining vafotidan  qayg‘urdilar. Ta’ziya bildirgani uylariga kelganida, Zaydning o‘g‘li Usoma ibn Zayd (roziyallohu anhu) unsiz yig‘lab o‘tirgan edi. Nabiralari Hasanga tengdosh Usomaning yig‘isidan U zot ham o‘zlarini tutib turolmay, unsiz yig‘ladilar. Yonlaridagi Sa’d ibn Uboda (roziyallohu anhu): “Yo Rasululloh! Bu nima?” deb so‘raganlarida, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Bu Habibullohning habibiga yig‘isidir”, deb javob berdilar.

Ziyouddin Maqsudovtayyorladi.

 “Hidoyat” jurnalining 2011 yil, 12-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги