Адий Ибн Ҳотим

Асл исми Адий Ибн Ҳотим бўлган бу саҳоба Абу Тариф номи билан ҳам машҳур.

Ҳижрий тўққизинчи йилда Табук атрофида яшайдиган Той қабиласига сафар уюштирилди. Қабила раиси Адий Ибн Ҳотим саҳобаларни кўриб, қочиб қолди. Асир олинганлар Пайғамбаримиз (с.а.в.) ҳузурларига келтирилди. У зот Адийни чақириб келиш учун асирлар орасидаги синглисини жўнатдилар.

Адий Ибн Ҳотим авваллари Рим ва Форс ҳукмдорлари ҳузурида бўлган, уларнинг қўпол муомалаларини кўрганди. Шу сабабдан бўлса керак, Расулуллоҳ (с.а.в.) билан учрашишга юраги бетламади. Аммо синглисининг Пайғамбаримиз (с.а.в.) ҳақида айтганлари жасурлик бахш этиб, у зотнинг ҳузурларига боришга қарор қилди.

Шундан кейин бўлган воқеаларни Адий Ибн Ҳотимнинг ўзидан эшитайлик: “Расулуллоҳ (с.а.в.) масжидда эканлар. Бордим. Салом бердим.

– Кимсиз? – деб сўрадилар.

– Адий Ибн Ҳотимман, – дедим.

У киши ўринларидан туриб, уйларига таклиф қилдилар. Йўлда кекса аёлни учратдик. У ҳожатманд эканини айтди. Расулуллоҳ (с.а.в.) аёлни тинглаб, ҳожатини чиқардилар. Мен у кишига қараб туриб “Бу одам подшоҳ эмас!” деб ўйладим. Сўнг Расулуллоҳ (с.а.в.) мени уйларига олиб бордилар. Ичига жун тўлдирилган кўрпача ёзиб:

– Бу ёққа ўтиринг, – дедилар.

“Сиз ўтиринг”, десам, яна “Ўтиринг”, дедилар. Мен кўрпачага, у зот ерга ўтирдик. Ичимдан “Худо ҳаққи, подшоҳ бундай қилмайди. Бу инсон подшоҳ эмас, карами кенг зот”, деган ўй ўтди.

– Адий ибн Ҳотим, мусулмон бўлинг. Омон қоласиз, – дедилар.

– Менинг ўз диним бор, – деб жавоб қилдим.

Расулуллоҳ (с.а.в.): “Динингизни сиздан яхшироқ биламан. Рақусийя динидасиз-а? Қабила ғаниматининг тўртдан бирини ўзингизга оласиз. Бу сизнинг динингизда ҳалол эмас”, деб айтдилар. Кейин сўзларида бундай давом этдилар:

– Сизни исломга киришдан тўсаётган нарса нима? “Ла илаҳа иллаллоҳ”дан нима узоқлаштиряпти? Аллоҳдан бошқа худо борми? Нега бўйин товлаяпсиз? Аллоҳдан ҳам буюкроқ (зот) борми?

Бунчалар истараси иссиқ, ширинсухан инсон ёлғончи бўлиши мумкин эмас эди. Дарҳол шаҳодат калимасини айтиб мусулмон бўлдим. Расулуллоҳ (с.а.в.) муборак юзларида табассум билан: “Ўзларига азоб тилаб олганлар – яҳудийлар, адашганлар – насронийлар”, дедилар”.

Шундай қилиб, Адий мусулмон бўлгач, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг тавсиялари билан қабиласи ва қўшни қабилаларни исломга чорлаш, уларнинг закотларини тўплашга масъул қилинди. Барча қабиладошларининг ҳақ динга киришларига сабабчи бўлди. Ислом тарихида қавмидан закот тўплаган илк шахс Адий ибн Ҳотимдир.

Вадо ҳажида ҳам қатнашди. Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг вафотларидан кейин, Абу Бакр (р.а.) даврларида кўпчилик диндан қайтиб, ёппасига исломдан чиқиш бошланганда, Адий қабиласига насиҳат қилиб, уларни бундай муртадликдан қайтарди. Той қабиласи исломда қолди.

Адий Ибн Ҳотим Куфа қурилгач, янги шаҳарга кўчиб ўтди. Усмон ибн Аффон (р.а.) даврларида Бағдодга кетиб, хазинани назорат қилди. Жамал ва Сиффин жангларида Али (к.в.)нинг тарафларида бўлди. Али (к.в.)дан кейин яна Куфага қайтиб, ҳижрий 69 йилда 120 ёшда вафот этди.

У киши олтмиш олтита ҳадис ривоят қилган бўлиб, баъзилари Бухорий ва Муслимнинг “Саҳиҳ”ларига киритилган.

Аллоҳ у зотдан рози бўлсин!

Шоакмал Шоакбар ўғли тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2013 йил 3-сонидан олинди.

* * *

Asl ismi Adiy ibn Hotim bo‘lgan bu sahoba Abu Tarif nomi bilan ham mashhur.

Hijriy to‘qqizinchi yilda Tabuk atrofida yashaydigan Toy qabilasiga safar uyushtirildi. Qabila raisi Adiy ibn Hotim sahobalarni ko‘rib, qochib qoldi. Asir olinganlar Payg‘ambarimiz (s.a.v.) huzurlariga keltirildi. U zot Adiyni chaqirib kelish uchun asirlar orasidagi singlisini jo‘natdilar.

Adiy ibn Hotim avvallari Rim va Fors hukmdorlari huzurida bo‘lgan, ularning qo‘pol muomalalarini ko‘rgandi. Shu sababdan bo‘lsa kerak, Rasululloh (s.a.v.) bilan uchrashishga yuragi betlamadi. Ammo singlisining Payg‘ambarimiz (s.a.v.) haqida aytganlari jasurlik baxsh etib, u zotning huzurlariga borishga qaror qildi.

Shundan keyin bo‘lgan voqealarni Adiy ibn Hotimning o‘zidan eshitaylik: “Rasululloh (s.a.v.) masjidda ekanlar. Bordim. Salom berdim.

– Kimsiz? – deb so‘radilar.

– Adiy ibn Hotimman, – dedim.

U kishi o‘rinlaridan turib, uylariga taklif qildilar. Yo‘lda keksa ayolni uchratdik. U hojatmand ekanini aytdi. Rasululloh (s.a.v.) ayolni tinglab, hojatini chiqardilar. Men u kishiga qarab turib “Bu odam podshoh emas!” deb o‘yladim. So‘ng Rasululloh (s.a.v.) meni uylariga olib bordilar. Ichiga jun to‘ldirilgan ko‘rpacha yozib:

– Bu yoqqa o‘tiring, – dedilar.

“Siz o‘tiring”, desam, yana “O‘tiring”, dedilar. Men ko‘rpachaga, u zot yerga o‘tirdik. Ichimdan “Xudo haqqi, podshoh bunday qilmaydi. Bu inson podshoh emas, karami keng zot”, degan o‘y o‘tdi.

– Adiy ibn Hotim, musulmon bo‘ling. Omon qolasiz, – dedilar.

– Mening o‘z dinim bor, – deb javob qildim.

Rasululloh (s.a.v.): “Diningizni sizdan yaxshiroq bilaman. Raqusiyya dinidasiz-a? Qabila g‘animatining to‘rtdan birini o‘zingizga olasiz. Bu sizning diningizda halol emas”, deb aytdilar. Keyin so‘zlarida bunday davom etdilar:

– Sizni islomga kirishdan to‘sayotgan narsa nima? “La ilaha illalloh”dan nima uzoqlashtiryapti? Allohdan boshqa xudo bormi? Nega bo‘yin tovlayapsiz? Allohdan ham buyukroq (zot) bormi?

Bunchalar istarasi issiq, shirinsuxan inson yolg‘onchi bo‘lishi mumkin emas edi. Darhol shahodat kalimasini aytib musulmon bo‘ldim. Rasululloh (s.a.v.) muborak yuzlarida tabassum bilan: “O‘zlariga azob tilab olganlar – yahudiylar, adashganlar – nasroniylar”, dedilar”.

Shunday qilib, Adiy musulmon bo‘lgach, Rasululloh (s.a.v.)ning tavsiyalari bilan qabilasi va qo‘shni qabilalarni islomga chorlash, ularning zakotlarini to‘plashga mas’ul qilindi. Barcha qabiladoshlarining haq dinga kirishlariga sababchi bo‘ldi. Islom tarixida qavmidan zakot to‘plagan ilk shaxs Adiy ibn Hotimdir.

Vado hajida ham qatnashdi. Rasululloh (s.a.v.)ning vafotlaridan keyin, Abu Bakr (r.a.) davrlarida ko‘pchilik dindan qaytib, yoppasiga islomdan chiqish boshlanganda, Adiy qabilasiga nasihat qilib, ularni bunday murtadlikdan qaytardi. Toy qabilasi islomda qoldi.

Adiy ibn Hotim Kufa qurilgach, yangi shaharga ko‘chib o‘tdi. Usmon ibn Affon (r.a.) davrlarida Bag‘dodga ketib, xazinani nazorat qildi. Jamal va Siffin janglarida Ali (k.v.)ning taraflarida bo‘ldi. Ali (k.v.)dan keyin yana Kufaga qaytib, hijriy 69 yilda 120 yoshda vafot etdi.

U kishi oltmish oltita hadis rivoyat qilgan bo‘lib, ba’zilari Buxoriy va Muslimning “Sahih”lariga kiritilgan.

Alloh u zotdan rozi bo‘lsin!

Shoakmal Shoakbar o‘g‘li tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2013 yil 3-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги