Имом Заҳабий ва унинг «Кабоир» номли асари

Ислом оламида мўътабар бўлган уламолардан бири, шубҳасиз, Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Усмон Абу Абдуллоҳ Заҳабий Шофеъийдир.

Имом Заҳабий ҳижрий 673 йили Суриянинг Дамашқ шаҳрида таваллуд топганлар.

«Заҳабий» тахаллуси у кишига оталарининг касбига нисбатан берилган бўлиб, «заргарнинг ўғли» деган маънони англатади.

Ҳадис илми билан 18 ёшдан шуғулланишни бошладилар, Баълабакка, Ҳимс, Ҳама, Алеппо, Триполи, Набулус, Рамла, Қоҳира, Искандария, Қуддус, Ҳижоз каби жами ўттизта шаҳарда бўлдилар. Илм таҳсили учун жуда кўп олимларнинг хизматида турдилар. Ибн Заҳирий, Абарқуҳий, Шайхул-Ислом Ибн Дақиқ Ийд (Имом Заҳабий у кишининг олдига илм ўргангани келганида, имтиҳон қилиб: «Абу Муҳаммад Ҳилолий ким?» деб сўраган, Имом Заҳабий: «Суфён ибн Уяйна», деб тўғри жавоб бергач, Ибн Дақиқ Ийд у зотни шогирдликка қабул қилган), даврининг етук ҳадисшунос олими Шарафиддин Димятий, Жалолиддин Абу Маъли Ансорий каби олимлардан ҳадис ва фиқҳ илмини ўргандилар. Сўнг Дамашқ шаҳрига қайтиб, ҳадис илмидан дарс бердилар, ислом оламида номларини машҳур этган китобларини ёздилар.

73 ёшда кўз нуридан айрилдилар ва икки йилдан сўнг фоний дунёни тарк этдилар. Учта фарзанди бор эди: қизининг исми Амат Азиз ва ўғиллари Абдуллоҳ билан Абу Ҳурайра Абдураҳмон. Абдураҳмон кейинчалик ҳадис илми пешвосига айланиб, Ибн Насриддин Дамашқий ва Ибн Ҳажар Асқалоний каби олимларга дарс берди, отасидан эшитган кўплаб ҳадисларни ривоят қилди.

Имом Заҳабий 75 йил умр кўрдилар, ислом оламида ҳадис илмининг султони, қомусий илмларга эга тарихчи, шажарашунос ва шайхул ислом сифатида ном қозондилар.

Имом Заҳабийнинг машҳур асарлари:

• Тарихул Ислом. Катта библиографик қомус.
• Ал-Ибар би ахбар ман абар. Олимлар ҳақида кенг библиографик тарих.
• Дувалул Ислом. Сиёсий шахслар ва воқеалар ҳақида.
• Сияру аъламин-нубала.
• Тазкиратул ҳуффаз. Ҳадис олимлари тазкираси. Абу Бакр Сиддиқдан бошлаб то ўзлари яшаган давригача ўтган ҳадис ровийлари ва олимлари ҳаётига бағишланган асар. Кейинчалик Имом Суютий бу китобни ўз замондошлари билан бойитиб, «Табақатул ҳуффаз» асарини ёзганлар.
• Табақатул қурро. Қуръон олимларининг ҳаётига бағишланган китоб.
• Зикру ман юътамид қавлуҳу фил жарҳи ват-таъдил. Ишончлилиги жарҳ ва таъдил йўлида текширилган ҳадис ровийларига бағишланган китоб.
• Мухтасару Сунан ал-Байҳақий.
• Ат-тажрид фи асмааис-саҳаба. Саҳобалар ҳақида луғат.
• Мухтасару ал-Мустадрак лил Ҳаким. Ҳакимнинг «Мустадрак» асарига қисқа шарҳ.
• Мухтасару тарихи Найсабур лил Ҳаким.
• Набауд-Дажжал. Дажжол ҳақидаги ҳадис ва ривоятлар монографияси.

Имом Заҳабийнинг қирққа яқин асарлари бўлиб, уларнинг ичида энг кўп тарқалгани, шубҳасиз, «Кабоир» китобидир. Қуръон ва ҳадисда тилга олинган, ҳад-жазо белгиланган, Аллоҳ таоло ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам лаънатлаган гуноҳ ишлар ушбу китобда батафсил ёритилган.

Инсон ёмон ва мункар ишларни қолмаслиги учун уни яхшилаб таниб олиши керак. Ушбу китоб бизга бу борада катта ёрдам беради. Тўғри, олдин ҳам катта гуноҳлар ҳақида баъзи рисолалар чоп этилган. Лекин биз Аллоҳ таолонинг: “Ва эслатгин. Албатта, эслатиш мўминларга манфаат берур” (Зарият, 55), деган оятига амал қилган ҳолда эслатмоқчимиз холос.

Аллоҳ таоло бандалари катта гуноҳлардан сақланса, майда-кичик гуноҳларини кечиришини айтган. Ўқиётган беш вақт намозимиз, тутаётган рўзамиз, жума намозларимиз ҳам, гуноҳи кабиралардан сақланар эканмиз, кичик гуноҳларимизни ювиб туради. Шунинг учун кабиралардан сақланмоғимиз, мабодо, беихтиёр улардан бирортасини содир этиб қўйсак, тавба ва пушаймонлик ўти ила уни куйдирмоғимиз лозим. Гуноҳлардан чекиниш ва улардан покланиш йўлида ушбу китоб ўқувчиларга зарур қўлланма бўлади инша Аллоҳ. Уни ўқиб, уқиб, нафсида наф топганлар аввало Имом Заҳабий ҳазратларининг ҳақларига дуои хайрлар қилгайлар.

Оламлар Парвардигори Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин. Барчамизга У зотнинг ҳузурига гуноҳларсиз, пок ҳолда боришимизни насиб айласин.

Тожиддинов Абдуссомад Абдулбосит ўғли | Muslim.uz

Islom olamida mo‘‘tabar bo‘lgan ulamolardan biri, shubhasiz, Muhammad ibn Ahmad ibn Usmon Abu Abdulloh Zahabiy Shofe’iydir.

Imom Zahabiy hijriy 673 yili Suriyaning Damashq shahrida tavallud topganlar.

«Zahabiy» taxallusi u kishiga otalarining kasbiga nisbatan berilgan bo‘lib, «zargarning o‘g‘li» degan ma’noni anglatadi.

Hadis ilmi bilan 18 yoshdan shug‘ullanishni boshladilar, Ba’labakka, Hims, Hama, Aleppo, Tripoli, Nabulus, Ramla, Qohira, Iskandariya, Quddus, Hijoz kabi jami o‘ttizta shaharda bo‘ldilar. Ilm tahsili uchun juda ko‘p olimlarning xizmatida turdilar. Ibn Zahiriy, Abarquhiy, Shayxul-Islom Ibn Daqiq Iyd (Imom Zahabiy u kishining oldiga ilm o‘rgangani kelganida, imtihon qilib: «Abu Muhammad Hiloliy kim?» deb so‘ragan, Imom Zahabiy: «Sufyon ibn Uyayna», deb to‘g‘ri javob bergach, Ibn Daqiq Iyd u zotni shogirdlikka qabul qilgan), davrining yetuk hadisshunos olimi Sharafiddin Dimyatiy, Jaloliddin Abu Ma’li Ansoriy kabi olimlardan hadis va fiqh ilmini o‘rgandilar. So‘ng Damashq shahriga qaytib, hadis ilmidan dars berdilar, islom olamida nomlarini mashhur etgan kitoblarini yozdilar.

73 yoshda ko‘z nuridan ayrildilar va ikki yildan so‘ng foniy dunyoni tark etdilar. Uchta farzandi bor edi: qizining ismi Amat Aziz va o‘g‘illari Abdulloh bilan Abu Hurayra Abdurahmon. Abdurahmon keyinchalik hadis ilmi peshvosiga aylanib, Ibn Nasriddin Damashqiy va Ibn Hajar Asqaloniy kabi olimlarga dars berdi, otasidan eshitgan ko‘plab hadislarni rivoyat qildi.

Imom Zahabiy 75 yil umr ko‘rdilar, islom olamida hadis ilmining sultoni, qomusiy ilmlarga ega tarixchi, shajarashunos va shayxul islom sifatida nom qozondilar.

Imom Zahabiyning mashhur asarlari:

• Tarixul Islom. Katta bibliografik qomus.
• Al-Ibar bi axbar man abar. Olimlar haqida keng bibliografik tarix.
• Duvalul Islom. Siyosiy shaxslar va voqealar haqida.
• Siyaru a’lamin-nubala.
• Tazkiratul huffaz. Hadis olimlari tazkirasi. Abu Bakr Siddiqdan boshlab to o‘zlari yashagan davrigacha o‘tgan hadis roviylari va olimlari hayotiga bag‘ishlangan asar. Keyinchalik Imom Suyutiy bu kitobni o‘z zamondoshlari bilan boyitib, «Tabaqatul huffaz» asarini yozganlar.
• Tabaqatul qurro. Qur’on olimlarining hayotiga bag‘ishlangan kitob.
• Zikru man yu’tamid qavluhu fil jarhi vat-ta’dil. Ishonchliligi jarh va ta’dil yo‘lida tekshirilgan hadis roviylariga bag‘ishlangan kitob.
• Muxtasaru Sunan al-Bayhaqiy.
• At-tajrid fi asmaais-sahaba. Sahobalar haqida lug‘at.
• Muxtasaru al-Mustadrak lil Hakim. Hakimning «Mustadrak» asariga qisqa sharh.
• Muxtasaru tarixi Naysabur lil Hakim.
• Nabaud-Dajjal. Dajjol haqidagi hadis va rivoyatlar monografiyasi.

Imom Zahabiyning qirqqa yaqin asarlari bo‘lib, ularning ichida eng ko‘p tarqalgani, shubhasiz, «Kaboir» kitobidir. Qur’on va hadisda tilga olingan, had-jazo belgilangan, Alloh taolo va Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam la’natlagan gunoh ishlar ushbu kitobda batafsil yoritilgan.

Inson yomon va munkar ishlarni qolmasligi uchun uni yaxshilab tanib olishi kerak. Ushbu kitob bizga bu borada katta yordam beradi. To‘g‘ri, oldin ham katta gunohlar haqida ba’zi risolalar chop etilgan. Lekin biz Alloh taoloning: “Va eslatgin. Albatta, eslatish mo‘minlarga manfaat berur” (Zariyat, 55), degan oyatiga amal qilgan holda eslatmoqchimiz xolos.

Alloh taolo bandalari katta gunohlardan saqlansa, mayda-kichik gunohlarini kechirishini aytgan. O‘qiyotgan besh vaqt namozimiz, tutayotgan ro‘zamiz, juma namozlarimiz ham, gunohi kabiralardan saqlanar ekanmiz, kichik gunohlarimizni yuvib turadi. Shuning uchun kabiralardan saqlanmog‘imiz, mabodo, beixtiyor ulardan birortasini sodir etib qo‘ysak, tavba va pushaymonlik o‘ti ila uni kuydirmog‘imiz lozim. Gunohlardan chekinish va ulardan poklanish yo‘lida ushbu kitob o‘quvchilarga zarur qo‘llanma bo‘ladi insha Alloh. Uni o‘qib, uqib, nafsida naf topganlar avvalo Imom Zahabiy hazratlarining haqlariga duoi xayrlar qilgaylar.

Olamlar Parvardigori Alloh taologa hamdu sanolar bo‘lsin. Barchamizga U zotning huzuriga gunohlarsiz, pok holda borishimizni nasib aylasin.

Tojiddinov Abdussomad Abdulbosit o‘g‘li | Muslim.uz

• Олдинги
• Кейинги