Улуғ ҳанафий олим Абул Ҳусайн Қудурий

Алломанинг тўлиқ исми Абул Ҳусайн Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Жаъфар ибн Ҳамадон Қудурий Ҳанафий Бағдодий. У ҳижрий 362 йили (мил. 927) Бағдоднинг Қудура қишлоғида туғилгани боис “Қудурий ” нисбаси берилган. Баъзилар, у киши қозон савдоси (арабчаси “қидр”, кўплиги “қудур”) билан шуғуллангани учун мана шу нисбани олган, дейишади.

Машҳур тарихчи олим Ибн Халликон “Вафайотул аъйон” китобида ёзишича: “Қудурий ўз замонасида Ироқда ҳанафий уламоларига бошчилик қилган”.

Қудурий ҳадис ва фиқҳ илмларини Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Яҳё Журжоний, Муҳаммад ибн Али Муаддаб ва Убайдуллоҳ ибн Муҳаммад Жавшанийдан ўрганган.

Абу Абдуллоҳ Домиғоний, “Тарихи Бағдод” асарининг муаллифи Хатиб Бағдодий, Аҳмад ибн Муҳаммад Ақтаъ ва Абдулвоҳид ибн Али Абул Қосим Қудурийнинг шогирдларидир.

Улуғ фақиҳнинг энг машҳур асари “Мухтасари Қудурий”дир. Бу китобни ҳанафий мазҳабимиз уламолари муҳим манба санашади. Ушбу китобда икки мингта масала баён қилингани манбаларда қайд этилган.

Қудурий “Ат-Тажрид” номли китоб ҳам ёзган. Унда Абу Ҳанифа ва Имом Шофиъий мазҳаблари ўртасидаги фарқли масалаларни тўплаб, ҳар бирини далиллар билан шарҳлаган. Қудурий “Тақрийб” номли китобида Абу Ҳанифа ва шогирдларининг баъзи масалалар юзасидан фарқли фикрларини жамлаган. Олимнинг “Шарҳ Мухтасари Кархий” номли китоби ҳам бор.

Алломанинг “Мухтасари Қудурий” китобига Имом Наср Ақтаъ “Ал-Ақтаъ” номли икки жилдли, шамсулаимма Исмоил ибн Ҳусайн Байҳақий “Ал-Кифоя” номли, Муҳаммад ибн Расул Мавқоний “Ал-Баён” номли, Маҳмуд ибн Аҳмад Қавнавий “АтТақриз” номли, Жалолиддин Абу Саъд Мутаҳҳар ибн Ҳасан Яздий “Ал-Лубоб” номли, Абулмаолий Баҳоуддин “Зодул фуқаҳо” номли, Ал-Қозий “Шарҳул Қудурий” (“Ал-Қозий”) номли, шайхулислом Наср ибн Муҳаммад Самарқандий “Мушкилотул Қудурий” номли ва бошқа кўп олимлар шарҳ ёзишган.

Бурҳониддин Марғинонийнинг “Ҳидоя” асарини ҳам “Мухтасари Қудурий”нинг шарҳларидан бири дейиш мумкин. Чунки Имом Марғиноний ўз китобига “Мухтасари Қудурий”ни ва “Жомеъус сағийр”ни асос қилиб олган.

Қудурий таржийҳ аҳлидан, яъни, мазҳабимиз масалаларнинг баъзисини баъзисидан афзал ва авлога ажрата оладиган уламолардандир.

Қудурий ҳижрий 428 санада ражаб ойининг бешинчиси, душанба куни (мил. 1036 йил 25 октябр) Абу Халаф йўли бўйидаги уйида вафот этади ва ўша ерга дафн қилинади. Ибн Халликоннинг таъкидлашича, кейинчалик унинг жасади Мансура кўчасидаги қабристонга, ҳанафий мазҳаби фақиҳларидан Абу Бакр Хоразмий қабри ёнига кўчирилган.

Ҳомиджон Ишматбеков,

“Кўкалдош ” Ислом ўртамахсус билим юрти мудири

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 2-сонидан олинди.

* * *

Ulug‘ hanafiy olim Abul Husayn Quduriy

Allomaning to‘liq ismi Abul Husayn Ahmad ibn Muhammad ibn Ja’far ibn Hamadon Quduriy Hanafiy Bag‘dodiy. U hijriy 362 yili (mil. 927) Bag‘dodning Qudura qishlog‘ida tug‘ilgani bois “Quduriy ” nisbasi berilgan. Ba’zilar, u kishi qozon savdosi (arabchasi “qidr”, ko‘pligi “qudur”) bilan shug‘ullangani uchun mana shu nisbani olgan, deyishadi.

Mashhur tarixchi olim Ibn Xallikon “Vafayotul a’yon” kitobida yozishicha: “Quduriy o‘z zamonasida Iroqda hanafiy ulamolariga boshchilik qilgan”.

Quduriy hadis va fiqh ilmlarini Abu Abdulloh Muhammad ibn Yahyo Jurjoniy, Muhammad ibn Ali Muaddab va Ubaydulloh ibn Muhammad Javshaniydan o‘rgangan.

Abu Abdulloh Domig‘oniy, “Tarixi Bag‘dod” asarining muallifi Xatib Bag‘dodiy, Ahmad ibn Muhammad Aqta’ va Abdulvohid ibn Ali Abul Qosim Quduriyning shogirdlaridir.

Ulug‘ faqihning eng mashhur asari “Muxtasari Quduriy”dir. Bu kitobni hanafiy mazhabimiz ulamolari muhim manba sanashadi. Ushbu kitobda ikki mingta masala bayon qilingani manbalarda qayd etilgan.

Quduriy “At-Tajrid” nomli kitob ham yozgan. Unda Abu Hanifa va Imom Shofi’iy mazhablari o‘rtasidagi farqli masalalarni to‘plab, har birini dalillar bilan sharhlagan. Quduriy “Taqriyb” nomli kitobida Abu Hanifa va shogirdlarining ba’zi masalalar yuzasidan farqli fikrlarini jamlagan. Olimning “Sharh Muxtasari Karxiy” nomli kitobi ham bor.

Allomaning “Muxtasari Quduriy” kitobiga Imom Nasr Aqta’ “Al-Aqta’” nomli ikki jildli, shamsulaimma Ismoil ibn Husayn Bayhaqiy “Al-Kifoya” nomli, Muhammad ibn Rasul Mavqoniy “Al-Bayon” nomli, Mahmud ibn Ahmad Qavnaviy “AtTaqriz” nomli, Jaloliddin Abu Sa’d Mutahhar ibn Hasan Yazdiy “Al-Lubob” nomli, Abulmaoliy Bahouddin “Zodul fuqaho” nomli, Al-Qoziy “Sharhul Quduriy” (“Al-Qoziy”) nomli, shayxulislom Nasr ibn Muhammad Samarqandiy “Mushkilotul Quduriy” nomli va boshqa ko‘p olimlar sharh yozishgan.

Burhoniddin Marg‘inoniyning “Hidoya” asarini ham “Muxtasari Quduriy”ning sharhlaridan biri deyish mumkin. Chunki Imom Marg‘inoniy o‘z kitobiga “Muxtasari Quduriy”ni va “Jome’us sag‘iyr”ni asos qilib olgan.

Quduriy tarjiyh ahlidan, ya’ni, mazhabimiz masalalarning ba’zisini ba’zisidan afzal va avloga ajrata oladigan ulamolardandir.

Quduriy hijriy 428 sanada rajab oyining beshinchisi, dushanba kuni (mil. 1036 yil 25 oktyabr) Abu Xalaf yo‘li bo‘yidagi uyida vafot etadi va o‘sha yerga dafn qilinadi. Ibn Xallikonning ta’kidlashicha, keyinchalik uning jasadi Mansura ko‘chasidagi qabristonga, hanafiy mazhabi faqihlaridan Abu Bakr Xorazmiy qabri yoniga ko‘chirilgan.

Homidjon Ishmatbekov,

“Ko‘kaldosh ” Islom o‘rtamaxsus bilim yurti mudiri

“Hidoyat”jurnalining 2012 yil, 2-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги