Ибн Обидин

Рукн: Фақиҳлар Чоп этилган: 13.12.2014
“Ибн Обидин” номи билан танилган олимнинг асл исми Муҳаммадамин ибн Амр ибн Абдулазиз ибн Аҳмад ибн Абдурраҳмон ибн Нажмуддин ибн Муҳаммад Солиҳиддиндир. Милодий 1776 (ҳижрий 1197) йили Дамашқ шаҳрида туғилиб, яхши таълим-тарбия кўрган Муҳаммадамин ёшлигидан Қуръони каримни ёд олди. Отаси тижорат билан шуғулланарди. Ўғил дўконда савдо қиларкан, Қуръон қироатини тилдан қўймасди. Бир куни дўкон олдидан ўтган солиҳ бир киши унга: “Қуръонни тартил билан (тажвидга биноан) ўқимадинг ва уни муносиб бўлмаган жойда ўқияпсан. Одамлар тижорат билан машғул бўлишгани учун, уни тинглашмади”, деб танбеҳ беради. У киши даврининг улуғ олимларидан шайх Саид Ҳамавий эди.
 Ибн Обидин шайх Ҳамавий ҳузурига бориб, Қуръон илмлари ва тажвиддан сабоқ беришини илтимос қилади. Олим Ибн Обидинга Имом Шотибий ва Жазарий китобларидан тажвид қоидаларини ёдлашни буюради. Шогирд у китобларни тўла ёд олганидан кейин устозидан сарф, наҳв ва Имом Шофиъий фиқҳини ўрганишга киришади. Шайх Муҳаммад Солимий Муҳаммадаминга тафсир, ҳадис, мантиқ илмларини ўргатади ва шогирдини Имом Абу Ҳанифа мазҳаби фиқҳига қизиқтириб: “Сен Имом Абу Ҳанифа мазҳаби масалаларини ҳам ўргансанг, кўп ажойиб ва ғаройиб кашфиётларни кўрасан. У мукаммал мазҳабдир”, дейди.
Ибн Обидин устози буйруғига итоат қилди: Имом Абу Ҳанифа мазҳабига доир усул ва фиқҳ китобларининг ҳаммасини ўқиб чиқди. Тез орада даврининг атоқли олимлари даражасига етди.
Кейин илмини ошириш ниятида Мисрга боради. У ерда Амр Шайх билан учрашиб, сабоқ беришини сўрайди. Амр Шайх ўзи билган барча илмларни унга ўргатади.
Ибн Обидин Шомнинг таниқли муҳаддиси шайх Муҳаммад Казбарийдан ҳам таълим олади. Муҳаммад Казбарий шогирдига ўзи таълим берган илмларни бошқаларга ҳам ўргатишига ижозат беради. Бундай даража устоз синовидан ўтган салоҳиятли шогирдларгагина насиб этарди.
Абдулғани Мийданий, Ҳасан Байтори ва Аҳмад Афанди Исломбулий ва бошқа олимлар Ибн Обидиндан таълим олишган.
Ибн Обидин тақвоси, иффати, салоҳияти ва қаноатининг гўзаллиги билан дунёга танилди. У ёзган ва тасниф этган китоблар Ислом кутубхоналарида сақланиб қолган. Асарлари чуқур билим асосида ёзилгани, дақиқ баҳслари, балоғатли ва фасоҳатли тили, юксак маърифати билан ажралиб туради. Бизга етиб келган китобларидан энг машҳури “Раддул Мухтор ала Дуррул Мухтор” (Адашганларни танланган дурларга йўлловчи)дир. Бундан ташқари, унинг турли илмларга бағишланган “Рафъул анзор амма авродаҳу ал-Ҳалабий ала Дуррул Мухтор” (Дуррул Мухторга Ҳалабий қўшган нарсаларга назарларни қаратиш), “Нассаматул ал-асхор ала шарҳи Минор” (Минор шарҳига тонг шабадалари), ”Хошия алал  Мутул” (Мутулга ҳошия), “Ар-Роҳиқул махтум” (Муҳрланган шинни), “Хавош ала тафсирил Байзовий” (Байзовийнинг тафсирига ёзилган ҳошия), ўттиз икки рисоладан иборат “Мажмаъатур расоил” каби асарлари бор.
Ҳанафий мазҳабимиз фиқҳига доир машҳур асарлар муаллифи Ибн Обидин ҳижрий 1252 йили эллик тўрт ёшида Дамашқда вафот қилди, “Бобус сағир” қабристонига дафн этилди.
 
Ўролбек Мустанов,
Тошкент Ислом институти ўқитувчиси
“Ҳидоят” журналининг 2011 йил, 4-сонидан олинди.
 
* * *
 
“Ibn Obidin” nomi bilan tanilgan olimning asl ismi Muhammadamin ibn Amr ibn Abdulaziz ibn Ahmad ibn Abdurrahmon ibn Najmuddin ibn Muhammad Solihiddindir. Milodiy 1776 (hijriy 1197) yili Damashq shahrida tug‘ilib, yaxshi ta’lim-tarbiya ko‘rgan Muhammadamin yoshligidan Qur’oni karimni yod oldi. Otasi tijorat bilan shug‘ullanardi. O‘g‘il do‘konda savdo qilarkan, Qur’on qiroatini tildan qo‘ymasdi. Bir kuni do‘kon oldidan o‘tgan solih bir kishi unga: “Qur’onni tartil bilan (tajvidga binoan) o‘qimading va uni munosib bo‘lmagan joyda o‘qiyapsan. Odamlar tijorat bilan mashg‘ul bo‘lishgani uchun, uni tinglashmadi”, deb tanbeh beradi. U kishi davrining ulug‘ olimlaridan shayx Said Hamaviy edi.
 Ibn Obidin shayx Hamaviy huzuriga borib, Qur’on ilmlari va tajviddan saboq berishini iltimos qiladi. Olim Ibn Obidinga Imom Shotibiy va Jazariy kitoblaridan tajvid qoidalarini yodlashni buyuradi. Shogird u kitoblarni to‘la yod olganidan keyin ustozidan sarf, nahv va Imom Shofi’iy fiqhini o‘rganishga kirishadi. Shayx Muhammad Solimiy Muhammadaminga tafsir, hadis, mantiq ilmlarini o‘rgatadi va shogirdini Imom Abu Hanifa mazhabi fiqhiga qiziqtirib: “Sen Imom Abu Hanifa mazhabi masalalarini ham o‘rgansang, ko‘p ajoyib va g‘aroyib kashfiyotlarni ko‘rasan. U mukammal mazhabdir”, deydi.
Ibn Obidin ustozi buyrug‘iga itoat qildi: Imom Abu Hanifa mazhabiga doir usul va fiqh kitoblarining hammasini o‘qib chiqdi. Tez orada davrining atoqli olimlari darajasiga yetdi.
Keyin ilmini oshirish niyatida Misrga boradi. U yerda Amr Shayx bilan uchrashib, saboq berishini so‘raydi. Amr Shayx o‘zi bilgan barcha ilmlarni unga o‘rgatadi.
Ibn Obidin Shomning taniqli muhaddisi shayx Muhammad Kazbariydan ham ta’lim oladi. Muhammad Kazbariy shogirdiga o‘zi ta’lim bergan ilmlarni boshqalarga ham o‘rgatishiga ijozat beradi. Bunday daraja ustoz sinovidan o‘tgan salohiyatli shogirdlargagina nasib etardi.
Abdulg‘ani Miydaniy, Hasan Baytori va Ahmad Afandi Islombuliy va boshqa olimlar Ibn Obidindan ta’lim olishgan.
Ibn Obidin taqvosi, iffati, salohiyati va qanoatining go‘zalligi bilan dunyoga tanildi. U yozgan va tasnif etgan kitoblar Islom kutubxonalarida saqlanib qolgan. Asarlari chuqur bilim asosida yozilgani, daqiq bahslari, balog‘atli va fasohatli tili, yuksak ma’rifati bilan ajralib turadi. Bizga yetib kelgan kitoblaridan eng mashhuri “Raddul Muxtor ala Durrul Muxtor” (Adashganlarni tanlangan durlarga yo‘llovchi)dir. Bundan tashqari, uning turli ilmlarga bag‘ishlangan “Raf’ul anzor amma avrodahu al-Halabiy ala Durrul Muxtor” (Durrul Muxtorga Halabiy qo‘shgan narsalarga nazarlarni qaratish), “Nassamatul al-asxor ala sharhi Minor” (Minor sharhiga tong shabadalari), ”Xoshiya alal  Mutul” (Mutulga hoshiya), “Ar-Rohiqul maxtum” (Muhrlangan shinni), “Xavosh ala tafsiril Bayzoviy” (Bayzoviyning tafsiriga yozilgan hoshiya), o‘ttiz ikki risoladan iborat “Majma’atur rasoil” kabi asarlari bor.
Hanafiy mazhabimiz fiqhiga doir mashhur asarlar muallifi Ibn Obidin hijriy 1252 yili ellik to‘rt yoshida Damashqda vafot qildi, “Bobus sag‘ir” qabristoniga dafn etildi.
O‘rolbek Mustanov,
Toshkent Islom instituti o‘qituvchisi
“Hidoyat” jurnalining 2011 yil, 4-sonidan olindi.