Абу Лайс Самарқандий

Рукн: Фақиҳлар Чоп этилган: 10.12.2015

Абу Лайс куняси билан машҳур бўлган Наср ибн Муҳаммад ибн Аҳмад Самарқанди 911 йилда Самарқандда туғилган, шу ерда шайхулисломлик қилган. Замонасининг етук фиқҳ ва тафсир олими, фозил ва нуфузли кишиси бўлган. Асарларидан қуйидагиларини кўрсатиш мумкин:

1. “Тафсир ал-Қуръон”. Тўрт жилди бўлиб, энг яхши тафсирлардан ҳисобланган.

2. “Хизонат ал-фиқҳ” (“Фиқҳ хазиналари”). Бу асарда ҳанафий мазҳаби ақидалари асосида мусулмон қонуншунослиги (фиқҳ)нинг қисқача таърифи берилган. Унинг 1467 ва 1814 йилда кўчирилган икки қўлёзмаси ЎзР ФА Шарқшунослик институтида сақланмоқда.

3. “Ан-Навозил” (Нозил бўлганлар). Бу фатволар ҳақидаги китобдир.

4. “Китоб мухталиф ар-ривоят” (Турли ривоятлар ҳақида китоб).

5. “Бўстон ал-орифин” (Орифлар бўстони). Бу ахлоқ ва тарбияга оид муҳим асар. Унда таълим-тарбияга оид кўп ривоятлар, тарихий воқеалар, ҳикоялар ва ҳадислар келтирилган. Асар 159 бобдан иборат бўлиб, унинг илм ўрганиш, салом бериш, ақл ҳақида айтилган нарсалар, овқат ейиш қоидалари, ичимликлар, табобат, илм ва адаб фазилатлари каби боблар, айниқса, диққатга сазовордир.

6. “Танбеҳ ал-ғофилин” (Ғофилларга танбеҳ). Асар 94 бобдан иборат бўлиб, ота-онанинг бола олдидаги ҳуқуқлари, боланинг ота-она олдидаги ҳуқуқлари, шароб ичишдан қайтариш, ёлғон сўзлашдан қайтариш, ҳасад, етимларга хайру саховат, раҳм-шафқатли бўлиш, касбнинг фазилатлари каби боблари ниҳоятда катта аҳамиятга эгадир. “Танбеҳ ал-ғофилин”нинг Бухоро амири Ҳайдар (1800–1826) топшириғи билан 1873 йил кўчирилган қўлёзмалари ЎзР ФА Шарқшунослик институтида сақланмоқда.

“100 Марказий Осиё мутафаккирлари” китобидан олинди.

* * *

Abu Lays kunyasi bilan mashhur bo‘lgan Nasr ibn Muhammad ibn Ahmad Samarqandi 911 yilda Samarqandda tug‘ilgan, shu yerda shayxulislomlik qilgan. Zamonasining yetuk fiqh va tafsir olimi, fozil va nufuzli kishisi bo‘lgan. Asarlaridan quyidagilarini ko‘rsatish mumkin:

1. “Tafsir al-Qur’on”. To‘rt jildi bo‘lib, eng yaxshi tafsir-lardan hisoblangan.

2. “Xizonat al-fiqh” (“Fiqh xazinalari”). Bu asarda hanafiy mazhabi aqidalari asosida musulmon qonunshunosligi (fiqh)ning qisqacha ta’rifi berilgan. Uning 1467 va 1814 yilda ko‘chirilgan ikki qo‘lyozmasi O‘zR FA Sharqshunoslik institutida saqlanmoqda.

3. “An-Navozil” (Nozil bo‘lganlar). Bu fatvolar haqidagi kitobdir.

4. “Kitob muxtalif ar-rivoyat” (Turli rivoyatlar haqida kitob).

5. “Bo‘ston al-orifin” (Oriflar bo‘stoni). Bu axloq va tarbiyaga oid muhim asar. Unda ta’lim-tarbiyaga oid ko‘p rivoyatlar, tarixiy voqealar, hikoyalar va hadislar keltirilgan. Asar 159 bobdan iborat bo‘lib, uning ilm o‘rganish, salom berish, aql haqida aytilgan narsalar, ovqat yeyish qoidalari, ichimliklar, tabobat, ilm va adab fazilatlari kabi boblar, ayniqsa, diqqatga sazovordir.

6. “Tanbeh al-g‘ofilin” (G‘ofillarga tanbeh). Asar 94 bobdan iborat bo‘lib, ota-onaning bola oldidagi huquqlari, bolaning ota-ona oldidagi huquqlari, sharob ichishdan qaytarish, yolg‘on so‘zlashdan qaytarish, hasad, yetimlarga xayru saxovat, rahm-shafqatli bo‘lish, kasbning fazilatlari kabi boblari nihoyatda katta ahamiyatga egadir. “Tanbeh al-g‘ofilin”ning Buxoro amiri Haydar (1800–1826) topshirig‘i bilan 1873 yil ko‘chirilgan qo‘lyozmalari O‘zR FA Sharqshunoslik institutida saqlanmoqda.

“100 Markaziy Osiyo mutafakkirlari” kitobidan olindi.