Самуд қавми

Самуд қавмининг кўкаламзор ерлари кўп бўлиб, боғларидан ариқ ва анҳорлар оқиб ўтарди. Самуд қавми ҳам Од қавми сингари иморат қуриш, зироат экиш ва боғлар барпо этиш билан машҳур эди. Улар бинокорлик ва саноат ишларида Од қавмидан ўзиб кетишди. Тоғлардан тошлар кесиб, баланд, гўзал уйлар қуришар ва тошларга гўзал нақшлар солишарди. Ақллари ва ҳунарлари сабабли тошлар гўё уларга лойдек юмшоқ бўлди.

Уларнинг шаҳарларига кирганлар турли ажойиботларни, осмонўпар қасрларни кўрарди. Уларнинг бахтига ёмғир кўп ёғар, далалари ям-яшил, боғ-роғларида эса мева-чевалар мўл-кўл бўларди. Аллоҳ уларга ризқда ва умрда барака берган эди.

Лекин бу неъматлар Самуд қавмини Аллоҳ таолога шукр ва ибодат қилишга ундай олмади. Аксинча тўқлик уларни куфр ва туғёнга бошлади. Аллоҳни унутдилар. Ўзларига берилган неъматлардан мағрур бўлиб: “Биздан қувватлироқ яна ким ҳам бор?! Биз ҳеч қачон ўлмаймиз, боғу қасрларимизда мангу қоламиз”, дердилар. Улар Нуҳ қавми водийда яшагани учун ғарқ бўлган, Од қавми эса пасттекисликда яшагани учун ҳалок бўлган деб ўйлар, ўзларини ўлим ва хавфдан бехавотир маконда деб билардилар.

Бу адашган қавм Нуҳ ва Од қавми сингари тошлардан санамлар йўниб, уларга ибодат қила бошлади. Аллоҳ таоло уларга тошларни бўйсундирган эди, лекин ақл кўзлари кўр бўлиб, тошларга сиғинишди.

“Шубҳасиз, Аллоҳ инсонларга бирон зулм-адолатсизлик қилмас, балки инсонлар (Яратганга имон келтирмасликлари билан) ўзларига ўзлари зулм қилурлар” (Юнус, 44).

Йўниб олган тошлари ҳеч бир фойда бермас, мабодо ундан юз ўгирсалар ҳам, ҳеч бир зарар етказолмасди. Самуд қавми бу ҳақиқатни билишни истамади, бу тўғрида ўйламади ҳам.

Аллоҳ таоло Нуҳ ва Од қавмига элчи юборганидек уларга ҳам элчи жўнатишни ирода қилди. Қавмда шарафли хонадонда туғилган, қобилиятли, зеҳни ўткир ва ҳалол бир бола бор эди. Одамлар у ҳақида: “Солиҳ яқин орада улуғ мартабага эришади – одамларнинг энг шарафлиси, энг бойига айланади, гўзал қаср ва катта боғлари бўлади”, каби башоратларни айтарди.

Бироқ Аллоҳ ўзга нарсани ирода қилди. Солиҳни нубувват билан улуғлаб, қавмини зулматлардан нурга чиқариши учун элчи этиб юборди.

Солиҳ қавмининг ҳузурига бориб баланд овоз билан: “Эй қавмим, Аллоҳга ибодат қилингиз! Сизлар учун Ундан ўзга бирон илоҳ йўқдир” (Ҳуд, 61), деди. Қавмнинг бойлари маишат ва ўйин-кулги билан банд эди. Улар ғазабланиб: “Ким бу?” деб сўрадилар. Қавмнинг фақирлари: “Бу Солиҳдир”, деб жавоб бердилар. Бойлар: “Нима деяпти ўзи?”, дедилар беписандлик билан. Камбағаллар: “Аллоҳга ибодат қилинглар, ундан бошқа илоҳ йўқ ва албатта. Аллоҳ сизни ўлганингиздан сўнг қайта тирилтиради, жазо ёки мукофот беради. Мен Аллоҳнинг элчисиман, деяпти”, дедилар. Бойваччалар эса кулиб: “Эй мискинлар! Унинг на қасри ва на боғи, на хўжалиги ва на хурмолари бор! Қандай қилиб элчи бўла олади?” дедилар.

Одамлар Солиҳга эргашиб кетаётганини кўрган бойлар: “Бу ҳам худди сизларга ўхшаган одам. У ҳам сизлар ейдиган нарсадан ейди, сизлар ичадиган нарсадан ичади. Қасамки, агар сизлар ўзингизга ўхшаган одамга итоат қилиб (ўз бутларингиздан кечсангизлар) у ҳолда албатта, зиён кўргувчидирсизлар. У сизларга ўлиб тупроқ ва суякларга айланганингиздан кейин, албатта, (қабрларингиздан) чиқарилгувчидирсизлар, деб ваъда бермоқдами? Сизларга ваъда қилинаётган нарса жуда-жуда узоқдир. Ҳаёт фақат шу дунёдаги ҳаётимиздир. (Айримларимиз) ўлсак (бошқаларимиз) ҳаётга келаверамиз. Биз ҳеч қайта тирилгувчи эмасмиз. У (яъни, Ҳуд) фақат Аллоҳ шаънига ёлғон тўқиган кимсадир. Бизлар унга ҳеч имон келтиргувчи эмасмиз” (Муъминин, 33–38), дедилар.

Шундай қилиб одамлар унга эргашмади, кофир бўлиб, имон келтирмади. Солиҳ уларга ваъз қилганида: “Эй Солиҳ, сен қобилиятли ва тўғрисўз бола эдинг. Бизлар сени одамларнинг энг шарафлиси бўлади деб ўйлардик. Бундай бўлмади. Сенинг тенгқурларинг гарчи сендай ақлли бўлмасалар-да, кибор кишиларга айланди. Сен эса фақирлик йўлини тутдинг. Сен ҳақингда янглиш фикр қилган эканмиз. Умидларимизни пучга чиқардинг. Отанг мискин-бечора эди. Сендан унга яхшилик етмади. Онанг ҳам мискин-бечора эди. Сен учун қилган ҳаракатлари зое кетди”, дедилар.

Солиҳ қавмини ҳикмат ва юмшоқлик билан Аллоҳга даъват қилишда давом этди: “Мен бу (даъватим) учун сизлардан ажр-мукофот сўрамайман. Менинг ажр-мукофотим фақат барча оламларнинг Парвардигори зиммасидадир” (Шуаро, 145). “Эй қавмим, нега менга итоат қилмайсизлар? Нима учун одамларга зулм қиладиган, уларнинг молларини ейдиганларга ва ерда бузғунчилик ва фасод қилиб, солиҳ амал қилмайдиган кимсаларнинг сўзига кирасизлар?” Бу сўзларга қавмдагилар жавоб тополмай қолди ва: “Ҳеч шак-шубҳасиз сен сеҳрланган, ақлдан озган кимсалардандирсан. Сен ҳам худди бизларга ўхшаган одамдирсан. Бас, агар (пайғамбарман деган даъвойингда) ростгўйлардан бўлсанг, бирон оят-мўъжиза келтир!” (Шуаро, 153–154) дейишди.

Солиҳ : “Қандай ҳужжат (далил) истайсизлар”, деди. Улар: “Бизга мана бу тоғдан ҳомиладор туяни чиқар”, дедилар. Албатта одамлар, туя на тошдан ва на ердан униб чиқмаслигини, уни фақат туя дунёга келтира олишини билардилар. Солиҳнинг ожиз қолишига ва ўзларининг эса муваффақият қозонишларига ишондилар. Раббисига имони кучли бўлган, У барча нарсага қодир эканини билган Солиҳ Аллоҳга дуо қилди. Илтижолари қабул бўлиб, одамлар талаб қилган мўъжиза амалга ошди. Тоғдан ҳомиладор туя чиқиб, бола туғди. Одамлар ажабланиб, даҳшатга тушдилар. Шундай бўлса-да, қавмдаги бир кишидан ўзга ҳеч ким имон келтирмади.

Солиҳ : “Бу Аллоҳнинг туяси, Унинг ҳужжатидир! Сўраган эдинглар. Қудрати билан яратди. Бу туяни ҳурмат қилинглар. “Бас, уни Аллоҳнинг ерида ўтлаб юришига қўйиб берингиз ва унга бирор ёмонлик етказмангиз. Акс ҳолда сизларни яқин (фурсатда) азоб тутар” (Ҳуд, 64), деди.

Туя жуда баҳайбат эди. Шунинг учун одамлар боқадиган чорва-ҳайвонлари ундан қўрқиб, қочиб кетарди. Буни кўрган Солиҳ : “Бир кун туя сув ичади, бир кун чорваларингиз сув ичади”, деди. Лекин қавм кибрланиб: “Нима учун чорваларимиз ҳар куни сув ичмас экан”, деб ғазабланди ва туядан қутулиш йўлини қидира бошлади. Солиҳнинг туяни таҳқирлашдан сақланиш ҳақидаги огоҳлантиришлари зое кетди.

Қавмдагилар: “Ким бу туяни ўлдиради”, деган масалани ўртага ташлашди. Бир киши туриб: “Мен ўлдираман”, деди. Бошқа бири: “Мен ўлдираман”, деб унга қўшилди. Иккита бадбахт бориб, туянинг келишини пойлаб ўтирди. Туя ташқарига чиқиши билан биринчиси ўқ отди. Иккинчиси эса уни сўйиб, ўлдирди.

Туянинг сўйилганини билган Солиҳ афсус чекиб, қаттиқ хафа бўлди ва одамларга: “Уй-жойларингизда уч кун (тириклик неъматидан) баҳраманд бўлингиз. Мана шу чин ваъдадир” (Ҳуд, 65), деди.

Учинчи куни уларга азоб келди. Ўша куни одатдагидек тонг оттирган қавм кучли зилзила овозини эшитди. Бу овоз юракларга даҳшат солди, уйларни хароб қилди. Одамларнинг барчаси ўлиб, шаҳар вайронага айланди.

Солиҳ ва мўминлар ўша шаҳарни ташлаб кетдилар.

Шаҳардан чиқиб кетаётган Солиҳ ўлиб ётган қавмига боқиб, афсус билан: “Эй қавмим, мана, мен сизларга Парвардигоримнинг динини етказдим ва сизларга насиҳатлар қилдим. Лекин сизлар холис насиҳат қилгувчиларни севмайсиз” (Аъроф, 79), деди.

Шомга кетаётган чоғларида Самуд диёридан ўтган Расулуллоҳ асҳобларига: “Ўз жонларига зулм қилганларнинг масканларига кирманглар. Агар кирсангиз ҳам уларга етган нарса сизларга етиб қолишидан эҳтиёт бўлган ҳолда, у ерга йиғлаган ҳолатда киринглар”, дея насиҳат қилганлар.

Абул Ҳасан Надавийнинг “Пайғамбарлар қиссалари” асари асосида Файзо тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 11-сонидан олинди.

* * *

Samud qavmining ko‘kalamzor yerlari ko‘p bo‘lib, bog‘laridan ariq va anhorlar oqib o‘tardi. Samud qavmi ham Od qavmi singari imorat qurish, ziroat ekish va bog‘lar barpo etish bilan mashhur edi. Ular binokorlik va sanoat ishlarida Od qavmidan o‘zib ketishdi. Tog‘lardan toshlar kesib, baland, go‘zal uylar qurishar va toshlarga go‘zal naqshlar solishardi. Aqllari va hunarlari sababli toshlar go‘yo ularga loydek yumshoq bo‘ldi.

Ularning shaharlariga kirganlar turli ajoyibotlarni, osmono‘par qasrlarni ko‘rardi. Ularning baxtiga yomg‘ir ko‘p yog‘ar, dalalari yam-yashil, bog‘-rog‘larida esa meva-chevalar mo‘l-ko‘l bo‘lardi. Alloh ularga rizqda va umrda baraka bergan edi.

Lekin bu ne’matlar Samud qavmini Alloh taologa shukr va ibodat qilishga unday olmadi. Aksincha to‘qlik ularni kufr va tug‘yonga boshladi. Allohni unutdilar. O‘zlariga berilgan ne’matlardan mag‘rur bo‘lib: “Bizdan quvvatliroq yana kim ham bor?! Biz hech qachon o‘lmaymiz, bog‘u qasrlarimizda mangu qolamiz”, derdilar. Ular Nuh qavmi vodiyda yashagani uchun g‘arq bo‘lgan, Od qavmi esa pasttekislikda yashagani uchun halok bo‘lgan deb o‘ylar, o‘zlarini o‘lim va xavfdan bexavotir makonda deb bilardilar.

Bu adashgan qavm Nuh va Od qavmi singari toshlardan sanamlar yo‘nib, ularga ibodat qila boshladi. Alloh taolo ularga toshlarni bo‘ysundirgan edi, lekin aql ko‘zlari ko‘r bo‘lib, toshlarga sig‘inishdi.

“Shubhasiz, Alloh insonlarga biron zulm-adolatsizlik qilmas, balki insonlar (Yaratganga imon keltirmasliklari bilan) o‘zlariga o‘zlari zulm qilurlar” (Yunus, 44).

Yo‘nib olgan toshlari hech bir foyda bermas, mabodo undan yuz o‘girsalar ham, hech bir zarar yetkazolmasdi. Samud qavmi bu haqiqatni bilishni istamadi, bu to‘g‘rida o‘ylamadi ham.

Alloh taolo Nuh va Od qavmiga elchi yuborganidek ularga ham elchi jo‘natishni iroda qildi. Qavmda sharafli xonadonda tug‘ilgan, qobiliyatli, zehni o‘tkir va halol bir bola bor edi. Odamlar u haqida: “Solih yaqin orada ulug‘ martabaga erishadi – odamlarning eng sharaflisi, eng boyiga aylanadi, go‘zal qasr va katta bog‘lari bo‘ladi”, kabi bashoratlarni aytardi.

Biroq Alloh o‘zga narsani iroda qildi. Solihni nubuvvat bilan ulug‘lab, qavmini zulmatlardan nurga chiqarishi uchun elchi etib yubordi.

Solih qavmining huzuriga borib baland ovoz bilan: “Ey qavmim, Allohga ibodat qilingiz! Sizlar uchun Undan o‘zga biron iloh yo‘qdir” (Hud, 61), dedi. Qavmning boylari maishat va o‘yin-kulgi bilan band edi. Ular g‘azablanib: “Kim bu?” deb so‘radilar. Qavmning faqirlari: “Bu Solihdir”, deb javob berdilar. Boylar: “Nima deyapti o‘zi?”, dedilar bepisandlik bilan. Kambag‘allar: “Allohga ibodat qilinglar, undan boshqa iloh yo‘q va albatta. Alloh sizni o‘lganingizdan so‘ng qayta tiriltiradi, jazo yoki mukofot beradi. Men Allohning elchisiman, deyapti”, dedilar. Boyvachchalar esa kulib: “Ey miskinlar! Uning na qasri va na bog‘i, na xo‘jaligi va na xurmolari bor! Qanday qilib elchi bo‘la oladi?” dedilar.

Odamlar Solihga ergashib ketayotganini ko‘rgan boylar: “Bu ham xuddi sizlarga o‘xshagan odam. U ham sizlar yeydigan narsadan yeydi, sizlar ichadigan narsadan ichadi. Qasamki, agar sizlar o‘zingizga o‘xshagan odamga itoat qilib (o‘z butlaringizdan kechsangizlar) u holda albatta, ziyon ko‘rguvchidirsizlar. U sizlarga o‘lib tuproq va suyaklarga aylanganingizdan keyin, albatta, (qabrlaringizdan) chiqarilguvchidirsizlar, deb va’da bermoqdami? Sizlarga va’da qilinayotgan narsa juda-juda uzoqdir. Hayot faqat shu dunyodagi hayotimizdir. (Ayrimlarimiz) o‘lsak (boshqalarimiz) hayotga kelaveramiz. Biz hech qayta tirilguvchi emasmiz. U (ya’ni, Hud) faqat Alloh sha’niga yolg‘on to‘qigan kimsadir. Bizlar unga hech imon keltirguvchi emasmiz” (Mu’minin, 33–38), dedilar.

Shunday qilib odamlar unga ergashmadi, kofir bo‘lib, imon keltirmadi. Solih ularga va’z qilganida: “Ey Solih, sen qobiliyatli va to‘g‘riso‘z bola eding. Bizlar seni odamlarning eng sharaflisi bo‘ladi deb o‘ylardik. Bunday bo‘lmadi. Sening tengqurlaring garchi senday aqlli bo‘lmasalar-da, kibor kishilarga aylandi. Sen esa faqirlik yo‘lini tutding. Sen haqingda yanglish fikr qilgan ekanmiz. Umidlarimizni puchga chiqarding. Otang miskin-bechora edi. Sendan unga yaxshilik yetmadi. Onang ham miskin-bechora edi. Sen uchun qilgan harakatlari zoe ketdi”, dedilar.

Solih qavmini hikmat va yumshoqlik bilan Allohga da’vat qilishda davom etdi: “Men bu (da’vatim) uchun sizlardan ajr-mukofot so‘ramayman. Mening ajr-mukofotim faqat barcha olamlarning Parvardigori zimmasidadir” (Shuaro, 145). “Ey qavmim, nega menga itoat qilmaysizlar? Nima uchun odamlarga zulm qiladigan, ularning mollarini yeydiganlarga va yerda buzg‘unchilik va fasod qilib, solih amal qilmaydigan kimsalarning so‘ziga kirasizlar?” Bu so‘zlarga qavmdagilar javob topolmay qoldi va: “Hech shak-shubhasiz sen sehrlangan, aqldan ozgan kimsalardandirsan. Sen ham xuddi bizlarga o‘xshagan odamdirsan. Bas, agar (payg‘ambarman degan da’voyingda) rostgo‘ylardan bo‘lsang, biron oyat-mo‘‘jiza keltir!” (Shuaro, 153–154) deyishdi.

Solih : “Qanday hujjat (dalil) istaysizlar”, dedi. Ular: “Bizga mana bu tog‘dan homilador tuyani chiqar”, dedilar. Albatta odamlar, tuya na toshdan va na yerdan unib chiqmasligini, uni faqat tuya dunyoga keltira olishini bilardilar. Solihning ojiz qolishiga va o‘zlarining esa muvaffaqiyat qozonishlariga ishondilar. Rabbisiga imoni kuchli bo‘lgan, U barcha narsaga qodir ekanini bilgan Solih Allohga duo qildi. Iltijolari qabul bo‘lib, odamlar talab qilgan mo‘‘jiza amalga oshdi. Tog‘dan homilador tuya chiqib, bola tug‘di. Odamlar ajablanib, dahshatga tushdilar. Shunday bo‘lsa-da, qavmdagi bir kishidan o‘zga hech kim imon keltirmadi.

Solih : “Bu Allohning tuyasi, Uning hujjatidir! So‘ragan edinglar. Qudrati bilan yaratdi. Bu tuyani hurmat qilinglar. “Bas, uni Allohning yerida o‘tlab yurishiga qo‘yib beringiz va unga biror yomonlik yetkazmangiz. Aks holda sizlarni yaqin (fursatda) azob tutar” (Hud, 64), dedi.

Tuya juda bahaybat edi. Shuning uchun odamlar boqadigan chorva-hayvonlari undan qo‘rqib, qochib ketardi. Buni ko‘rgan Solih : “Bir kun tuya suv ichadi, bir kun chorvalaringiz suv ichadi”, dedi. Lekin qavm kibrlanib: “Nima uchun chorvalarimiz har kuni suv ichmas ekan”, deb g‘azablandi va tuyadan qutulish yo‘lini qidira boshladi. Solihning tuyani tahqirlashdan saqlanish haqidagi ogohlantirishlari zoe ketdi.

Qavmdagilar: “Kim bu tuyani o‘ldiradi”, degan masalani o‘rtaga tashlashdi. Bir kishi turib: “Men o‘ldiraman”, dedi. Boshqa biri: “Men o‘ldiraman”, deb unga qo‘shildi. Ikkita badbaxt borib, tuyaning kelishini poylab o‘tirdi. Tuya tashqariga chiqishi bilan birinchisi o‘q otdi. Ikkinchisi esa uni so‘yib, o‘ldirdi.

Tuyaning so‘yilganini bilgan Solih afsus chekib, qattiq xafa bo‘ldi va odamlarga: “Uy-joylaringizda uch kun (tiriklik ne’matidan) bahramand bo‘lingiz. Mana shu chin va’dadir” (Hud, 65), dedi.

Uchinchi kuni ularga azob keldi. O‘sha kuni odatdagidek tong ottirgan qavm kuchli zilzila ovozini eshitdi. Bu ovoz yuraklarga dahshat soldi, uylarni xarob qildi. Odamlarning barchasi o‘lib, shahar vayronaga aylandi.

Solih va mo‘minlar o‘sha shaharni tashlab ketdilar.

Shahardan chiqib ketayotgan Solih o‘lib yotgan qavmiga boqib, afsus bilan: “Ey qavmim, mana, men sizlarga Parvardigorimning dinini yetkazdim va sizlarga nasihatlar qildim. Lekin sizlar xolis nasihat qilguvchilarni sevmaysiz” (A’rof, 79), dedi.

Shomga ketayotgan chog‘larida Samud diyoridan o‘tgan Rasululloh ashoblariga: “O‘z jonlariga zulm qilganlarning maskanlariga kirmanglar. Agar kirsangiz ham ularga yetgan narsa sizlarga yetib qolishidan ehtiyot bo‘lgan holda, u yerga yig‘lagan holatda kiringlar”, deya nasihat qilganlar.

Abul Hasan Nadaviyning “Payg‘ambarlar qissalari” asari asosida Fayzo tayyorladi.

“Hidoyat” jurnalining 2012 yil, 11-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги