Дуо, башорат ва туш

Рукн: Тарих Чоп этилган: 13.12.2014

Расулуллоҳ (с.а.в.): “Мен бобом Иброҳимнинг дуосиман, Исо ибн Марямнинг башоратиман ва онамнинг тушиман”, деганлар.[1]

Пайғамбаримизнинг “Мен бобом Иброҳимнинг дуосиман” деганларидан мурод Ҳазрат Иброҳимнинг Исмоил билан бирга Каъбани қураётганларида: “Эй Раббимиз, уларга ўзларидан бўлган, уларга оятларингни тиловат қилиб берадиган, китоб ва ҳикмат (Қуръон ва ҳадис)ни ўргатадиган ва уларни (куфр ва гуноҳлардан) поклайдиган бир пайғамбарни юбор! Албатта, Сен Ўзинг Азиз ва Ҳакимсан”[2], деб дуо қилганларидир.

Пайғамбаримизнинг  “Исо ибн Марямнинг башоратиман” деганларидан мурод Ҳазрат Исонинг: “Эй Исроил авлоди, албатта, мен Аллоҳнинг сизларга (юборган) Пайғамбариман. (Мен) ўзимдан олдин берилган Тавротни тасдиқловчи ва мендан кейин келадиган “Аҳмад” исмли Пайғамбар ҳақида башорат берувчиман”[3], деганларидир.

Пайғамбаримизнинг “онамнинг тушиман” деганлари эса, “Онам ўзларидан нур чиққанини кўрганлар ва бу нур туфайли Шом қасрлари ёришиб кетган” мазмунли ҳадиси шарифга ишорадир.

Ушбу хабарни Имом Бухорий “Ат-тарихул кабир” ва “Ат-тарихус сағир”да, Абу Довуд, Аҳмад ибн Ҳанбал, Абу Бакр Баззор, Абу Яъло Мувсилий ва Ибн Роҳавайҳ “Муснад”ларида, Ибн Ҳиббон “Ас-сиқот”да, Доримий “Сунан”да, Табароний “Ал-муъжамул кабир”да, Байҳақий “Шуъабул имон”, “Далоилун нубувваҳ”да, Абу Нуайм “Ал-ҳулия”да, Бағавий “Шарҳус сунна”да, Ибн Адий “Ал-комил”да, Имом Табризий “Мишкотул масобиҳ”да, Ибн Саъд “Ат-табақотул кубро”да, Ибн Исҳоқ, Ибн Ҳишом ва Ибн Асокирлар “Ас-сийратун набавия” китобларида, Абдуллоҳ ибн Муборак ва Абу Бакр ибн Мардавайҳ ҳам ривоят қилган.

Ҳоким “Ал-мустадрак ъалас саҳиҳайн” китобида бу ҳадисни: “Имом Муслимнинг шартига кўра саҳиҳдир”, деган. Имом Заҳабий “Ат-талхис”да ва Ибн Ҳажар Асқалоний “Фатҳул Борий”да “Саҳиҳ” дейишган. Шуайб Арнаут “Муснади Аҳмад” ва “Саҳиҳи ибн Ҳиббон” тахрижида: “Саҳиҳун ли ғойриҳ”, дейди. Ҳофиз Нуриддин Ҳайсамий “Мажмаъуз завоид”да ва Аҳмад ибн Абу Бакр Бусойрий “Итҳофул хияратил маҳара” китобида: “Исноди ҳасан”, дейишган. Ҳофиз Зайниддин ибн Абдураҳмон ибн Аҳмад ибн Ражаб Димашқий[4]: “Расулуллоҳ туғилаётганларида бу муборак нурнинг чиқиши инсониятни тўғри йўлга бошлаган ва ширк зулматини йўқ қилган ҳидоят нурига ишорадир”, деган[5].

Аллома Ибн Касир: “Бу муборак нур чиқиб, Шом диёридаги қасрларни ёритиб юборгани Ислом динининг Шом диёрига ўрнашиб, мустаҳкам бўлишига ишора. Шунинг учун ҳам охирзамонда Шом диёри Ислом дини ва мусулмонлар учун мустаҳкам қалъага айланади. Исо Шом диёрига, аниқроғи, Дамашқнинг шарқий оқ минораси жойлашган ерга тушадилар”, деган.[6]

Омина онамизнинг дояси

Пайғамбаримизга муҳаббатимиз туфайли атрофларида бўлган ҳар бир кишини билгимиз, танигимиз келади. Хўш, Расулуллоҳ туғилаётганларида Омина онамизга ким доялик қилган эди?

Айрим ривоятларда Исонинг оналари покдомон Марям билан Мусони улғайтирган ҳазрат Осиёдек мукаррама зотлар ҳозир бўлишгани айтилган. Аммо “Марям ва Осиё оналаримиз Расулуллоҳ туғилаётган пайтда ҳозир бўлганлари” ҳақидаги ривоятни имом Суютий “Ал-хасоисул кубро” китобида (1/47): “Жуда ҳам мункар”, деган.

Ҳақ гап эса Омина онамизга Шифо доялик қилганларидир[7]. Шифонинг онаси Салмо, эри Авф, ўғиллари Абдураҳмон ва Асвад, қизи Отикадир[8].

Оламлар сарварининг ёруғ дунёга ташрифида истиқболларига чиққан, бўлажак пайғамбарни илк кутиб олиш шарафига муяссар бўлган Шифо бинти Авфни Аллоҳ таоло кейинчалик ҳам кўп яхшиликлар ила сийлади. Шифо ҳақ дин келганида уни қабул этди, истиқоматда собит бўлди, Расулуллоҳ ҳаётлик даврларида вафот этди ва ўғли Абдураҳмоннинг жаннати экани башоратини олди.

Илоҳий ироданинг рўёби

Расулуллоҳ дунёга келганларидан сўнг Омина онамиз қайноталари Абдулмутталибга одам жўнатиб, набирали бўлгани хабарини етказади. Абдулмутталиб беҳад қувонади, чақалоқни олиб, Каъбанинг ичига киради, Аллоҳга дуолар қилиб, шукроналар айтади ва шу ерда муборак набирасига “Муҳаммад” деб исм қўяди. Қизиқ, Абдулмутталиб нимага асосланиб ота-боболарининг урфида бўлмаган бу исмни қўйди?

Бу борада икки асос бор:

1. Абдулмутталиб Расулуллоҳ туғилишларидан бир оз олдин белидан бир учи осмонда, бир учи ерда, яна бир учи шарқда ва бир учи ғарбда бўлган кумуш занжир чиққанини туш кўради. Кейин ҳалиги занжир улкан бир дарахтга айланади. Ҳар бир япроғида нур бўлиб, машриқу мағриб аҳолиси унга осилаётган ва уни тинмай мақтаётган эди. Тушини таъбирчиларга айтганида, улар зурриётлари орасида бир фарзанд дунёга келишини, бутун машриғу мағриб аҳолиси унга эргашиши, еру осмон аҳли уни мақташини айтади. Абдулмутталиб мана шу тушга асосланиб, “Муҳаммад” деб исм қўйган[9].

2. Омина онамиз ҳам ҳомиладорлик пайтида бир туш кўради. Тушида муборак ўғил кўриши башорат қилинади ва унга “Муҳаммад”[10] деб исм қўйиши буюрилади. Вақт-соати келиб, Омина онамиз муборак ўғилни дунёга келтирганида, тушини қайнотасига айтади. Абдулмутталиб тушларнинг бежиз эмаслигини тушунади[11]. Дарвоқе, Замзам қудуғининг қаерга кўмилгани ҳам, уни очиш ҳам Абдулмутталибга тушида билдирилган эди.

Абдуллоҳ ибн Аббосдан ривоят қилинади: «Пайғамбаримиз туғилганларининг еттинчи куни Абдулмутталиб муборак набираси номидан, ўша пайтдаги арабларнинг одатига кўра, қўчқор сўйиб, Қурайш аҳлига зиёфат беради. Меҳмонлар зиёфат сўнгида: “Бу набиранг шарофати билан бизни жуда сийладинг, унга қандай исм қўйдинг?” деб сўрашади. У: “Муҳаммад деб исм қўйдим”, дейди. Улар: “Ота-боболарингда бунақа исм йўқ-ку?” деб ажабланишганида, у: “Мен бу набирамнинг ерда ҳам, осмонда ҳам доимо мақталишини хоҳладим», дейди”[12].

Аслида эса, Аллоҳ таоло сўнгги пайғамбарининг исми “Муҳаммад” бўлишини ирода этган ва бу илоҳий ироданинг рўёбини Абдулмутталиб билан Омина онамизга туш орқали илҳом қилиб, юзага чиқарди. Чунки асл Тавротда “Муҳаммад” деб, асл Инжилда “Аҳмад” деб хабар берилгани маълум[13].

Абдул Азим Зиёвуддин ўғли,

Тошкент Ислом институти ўқитувчиси

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 5-сонидан олинди.

* * *

Rasululloh (s.a.v.): “Men bobom Ibrohimning duosiman, Iso ibn Maryamning bashoratiman va onamning tushiman”, deganlar.[14]

Payg‘ambarimizning “Men bobom Ibrohimning duosiman” deganlaridan murod Hazrat Ibrohimning Ismoil bilan birga Ka’bani qurayotganlarida: “Ey Rabbimiz, ularga o‘zlaridan bo‘lgan, ularga oyatlaringni tilovat qilib beradigan, kitob va hikmat (Qur’on va hadis)ni o‘rgatadigan va ularni (kufr va gunohlardan) poklaydigan bir payg‘ambarni yubor! Albatta, Sen O‘zing Aziz va Hakimsan”[15], deb duo qilganlaridir.

Payg‘ambarimizning  “Iso ibn Maryamning bashoratiman” deganlaridan murod Hazrat Isoning: “Ey Isroil avlodi, albatta, men Allohning sizlarga (yuborgan) Payg‘ambariman. (Men) o‘zimdan oldin berilgan Tavrotni tasdiqlovchi va mendan keyin keladigan “Ahmad” ismli Payg‘ambar haqida bashorat beruvchiman”[16], deganlaridir.

Payg‘ambarimizning “onamning tushiman” deganlari esa, “Onam o‘zlaridan nur chiqqanini ko‘rganlar va bu nur tufayli Shom qasrlari yorishib ketgan” mazmunli hadisi sharifga ishoradir.

Ushbu xabarni Imom Buxoriy “At-tarixul kabir” va “At-tarixus sag‘ir”da, Abu Dovud, Ahmad ibn Hanbal, Abu Bakr Bazzor, Abu Ya’lo Muvsiliy va Ibn Rohavayh “Musnad”larida, Ibn Hibbon “As-siqot”da, Dorimiy “Sunan”da, Tabaroniy “Al-mu’jamul kabir”da, Bayhaqiy “Shu’abul imon”, “Daloilun nubuvvah”da, Abu Nuaym “Al-huliya”da, Bag‘aviy “Sharhus sunna”da, Ibn Adiy “Al-komil”da, Imom Tabriziy “Mishkotul masobih”da, Ibn Sa’d “At-tabaqotul kubro”da, Ibn Ishoq, Ibn Hishom va Ibn Asokirlar “As-siyratun nabaviya” kitoblarida, Abdulloh ibn Muborak va Abu Bakr ibn Mardavayh ham rivoyat qilgan.

Hokim “Al-mustadrak ‘alas sahihayn” kitobida bu hadisni: “Imom Muslimning shartiga ko‘ra sahihdir”, degan. Imom Zahabiy “At-talxis”da va Ibn Hajar Asqaloniy “Fathul Boriy”da “Sahih” deyishgan. Shuayb Arnaut “Musnadi Ahmad” va “Sahihi ibn Hibbon” taxrijida: “Sahihun li g‘oyrih”, deydi. Hofiz Nuriddin Haysamiy “Majma’uz zavoid”da va Ahmad ibn Abu Bakr Busoyriy “Ithoful xiyaratil mahara” kitobida: “Isnodi hasan”, deyishgan. Hofiz Zayniddin ibn Abdurahmon ibn Ahmad ibn Rajab Dimashqiy[17]: “Rasululloh tug‘ilayotganlarida bu muborak nurning chiqishi insoniyatni to‘g‘ri yo‘lga boshlagan va shirk zulmatini yo‘q qilgan hidoyat nuriga ishoradir”, degan[18].

Alloma Ibn Kasir: “Bu muborak nur chiqib, Shom diyoridagi qasrlarni yoritib yuborgani Islom dinining Shom diyoriga o‘rnashib, mustahkam bo‘lishiga ishora. Shuning uchun ham oxirzamonda Shom diyori Islom dini va musulmonlar uchun mustahkam qal’aga aylanadi. Iso Shom diyoriga, aniqrog‘i, Damashqning sharqiy oq minorasi joylashgan yerga tushadilar”, degan.[19]

Omina onamizning doyasi

Payg‘ambarimizga muhabbatimiz tufayli atroflarida bo‘lgan har bir kishini bilgimiz, tanigimiz keladi. Xo‘sh, Rasululloh tug‘ilayotganlarida Omina onamizga kim doyalik qilgan edi?

Ayrim rivoyatlarda Isoning onalari pokdomon Maryam bilan Musoni ulg‘aytirgan hazrat Osiyodek mukarrama zotlar hozir bo‘lishgani aytilgan. Ammo “Maryam va Osiyo onalarimiz Rasululloh tug‘ilayotgan paytda hozir bo‘lganlari” haqidagi rivoyatni imom Suyutiy “Al-xasoisul kubro” kitobida (1/47): “Juda ham munkar”, degan.

Haq gap esa Omina onamizga Shifo doyalik qilganlaridir[20]. Shifoning onasi Salmo, eri Avf, o‘g‘illari Abdurahmon va Asvad, qizi Otikadir[21].

Olamlar sarvarining yorug‘ dunyoga tashrifida istiqbollariga chiqqan, bo‘lajak payg‘ambarni ilk kutib olish sharafiga muyassar bo‘lgan Shifo binti Avfni Alloh taolo keyinchalik ham ko‘p yaxshiliklar ila siyladi. Shifo haq din kelganida uni qabul etdi, istiqomatda sobit bo‘ldi, Rasululloh hayotlik davrlarida vafot etdi va o‘g‘li Abdurahmonning jannati ekani bashoratini oldi.

Ilohiy irodaning ro‘yobi

Rasululloh dunyoga kelganlaridan so‘ng Omina onamiz qaynotalari Abdulmuttalibga odam jo‘natib, nabirali bo‘lgani xabarini yetkazadi. Abdulmuttalib behad quvonadi, chaqaloqni olib, Ka’baning ichiga kiradi, Allohga duolar qilib, shukronalar aytadi va shu yerda muborak nabirasiga “Muhammad” deb ism qo‘yadi. Qiziq, Abdulmuttalib nimaga asoslanib ota-bobolarining urfida bo‘lmagan bu ismni qo‘ydi?

Bu borada ikki asos bor:

1. Abdulmuttalib Rasululloh tug‘ilishlaridan bir oz oldin belidan bir uchi osmonda, bir uchi yerda, yana bir uchi sharqda va bir uchi g‘arbda bo‘lgan kumush zanjir chiqqanini tush ko‘radi. Keyin haligi zanjir ulkan bir daraxtga aylanadi. Har bir yaprog‘ida nur bo‘lib, mashriqu mag‘rib aholisi unga osilayotgan va uni tinmay maqtayotgan edi. Tushini ta’birchilarga aytganida, ular zurriyotlari orasida bir farzand dunyoga kelishini, butun mashrig‘u mag‘rib aholisi unga ergashishi, yeru osmon ahli uni maqtashini aytadi. Abdulmuttalib mana shu tushga asoslanib, “Muhammad” deb ism qo‘ygan[22].

2. Omina onamiz ham homiladorlik paytida bir tush ko‘radi. Tushida muborak o‘g‘il ko‘rishi bashorat qilinadi va unga “Muhammad”[23] deb ism qo‘yishi buyuriladi. Vaqt-soati kelib, Omina onamiz muborak o‘g‘ilni dunyoga keltirganida, tushini qaynotasiga aytadi. Abdulmuttalib tushlarning bejiz emasligini tushunadi[24]. Darvoqe, Zamzam qudug‘ining qaerga ko‘milgani ham, uni ochish ham Abdulmuttalibga tushida bildirilgan edi.

Abdulloh ibn Abbosdan rivoyat qilinadi: «Payg‘ambarimiz tug‘ilganlarining yettinchi kuni Abdulmuttalib muborak nabirasi nomidan, o‘sha paytdagi arablarning odatiga ko‘ra, qo‘chqor so‘yib, Quraysh ahliga ziyofat beradi. Mehmonlar ziyofat so‘ngida: “Bu nabirang sharofati bilan bizni juda siylading, unga qanday ism qo‘yding?” deb so‘rashadi. U: “Muhammad deb ism qo‘ydim”, deydi. Ular: “Ota-bobolaringda bunaqa ism yo‘q-ku?” deb ajablanishganida, u: “Men bu nabiramning yerda ham, osmonda ham doimo maqtalishini xohladim», deydi”[25].

Aslida esa, Alloh taolo so‘nggi payg‘ambarining ismi “Muhammad” bo‘lishini iroda etgan va bu ilohiy irodaning ro‘yobini Abdulmuttalib bilan Omina onamizga tush orqali ilhom qilib, yuzaga chiqardi. Chunki asl Tavrotda “Muhammad” deb, asl Injilda “Ahmad” deb xabar berilgani ma’lum[26].

Abdul Azim Ziyovuddin o‘g‘li,

Toshkent Islom instituti o‘qituvchisi

“Hidoyat”jurnalining 2012 yil, 5-sonidan olindi.

 ___________

[1] Ҳоким “Ал-мустадрак ъалас саҳиҳайн”да ривоят қилган, Имом Заҳабий саҳиҳ деган.

[2] Бақара сураси 129-оят.

[3] Саф сураси 6-оят.

[4] Ҳижрий 736 йил туғилиб, 795 йил вафот этган.

[5]“Латоифул маъориф”.

[6] Бақара сураси 129-оят тафсири.

[7] Ибн Касир, “Ал-бидоя ван ниҳоя” (2/264), “Ас-сийратун набавия”(1/207); Шайх Муҳаммад Хузарий, “Нурул яқин фи сийрати саййидил мурсалин” (1/5); Шайх Али ибн Нойиф Шаҳҳуд, “Мавсуъатул хутабил минбария” (2/107); Муаррих Ҳасан ибн Умар, “Ал-муқтафо мин сийратил мустафо” (1/3); Муҳаммад ибн Юсуф Шомий, “Субулул худо вар рашод фи сийрати хойрил ъибод” (1/341); Саййид Маҳмуд Тарозий (Олтинхонтўра), “Нурул басар”; Ҳасан ибн Муҳаммад Машшот, “Иноратуд дужо фи мағозий хойрил варо” (2/75); Иброҳим Ибёрий, “Ал-мавсуъатул Қуръония” (1/25).

[8] Муҳаммад ибн Саъд, “ат-Табақотул-кубро” (8/248).

[9] Имом Олусий, “Руҳул маъоний” (4/73); Абду Раҳмон Суҳайлий, “Ар-равзул унф фи шарҳис сийратин набавия ли Ибн Ҳишом” (1/182); Шайх Муҳаммад Тоййиб Нажжор, “Ал-қовлул мубин фи сийрати саййидил мурсалин” (1/84).

[10] Барча ровийлар Омина онамизнинг тушида Пайғамбаримизга “Муҳаммад” деб исм қўйиши буюрилган, деганлар. Фақат Ибн Саъдгина “Муҳаммад”нинг ўрнига “Аҳмад” деб ривоят қилган.

[11] Муаллифлар Ибн Исҳоқ, Ибн Ҳишом ва Воқидий каби сийрат уламоларининг ривоятларига асосланиб, китобларида ушбу маълумотни баён қиладилар.

[12] Бу маълумотни Ҳофиз Абу Бакр Аҳмад Байҳақий “Далоилун нубувваҳ” (1/40) ва Ибн Асокир “Тариху Димашқ” (3/81) китобларида ривоят қилишган бўлиб, барча муаллифлар китобларида мана шунга асосланишади, натижада бу маълумот жуда ҳам машҳур бўлиб кетади.

[13] Муҳаммад ибн Абу Бакр ибн Қаййим Жавзия, “Жалоул афҳом” (4/55); Қози Муҳаммад Сулаймон Мансурфурий “Раҳматун лил оламийн” (1/31); Муҳаммад ибн Юсуф Шомий, “Субулул ҳудо вар рашод фи сийрати хойрил ъибод” (1/418); “Иқоматул ҳужжати ъалал оламийн би нубуввати хотамин набиййин” (2/194).

[14] Hokim “Al-mustadrak ‘alas sahihayn”da rivoyat qilgan, Imom Zahabiy sahih degan.

[15] Baqara surasi 129-oyat.

[16] Saf surasi 6-oyat.

[17] Hijriy 736 yil tug‘ilib, 795 yil vafot etgan.

[18]“Latoiful ma’orif”.

[19] Baqara surasi 129-oyat tafsiri.

[20] Ibn Kasir, “Al-bidoya van nihoya” (2/264), “As-siyratun nabaviya”(1/207); Shayx Muhammad Xuzariy, “Nurul yaqin fi siyrati sayyidil mursalin” (1/5); Shayx Ali ibn Noyif Shahhud, “Mavsu’atul xutabil minbariya” (2/107); Muarrix Hasan ibn Umar, “Al-muqtafo min siyratil mustafo” (1/3); Muhammad ibn Yusuf Shomiy, “Subulul xudo var rashod fi siyrati xoyril ‘ibod” (1/341); Sayyid Mahmud Taroziy (Oltinxonto‘ra), “Nurul basar”; Hasan ibn Muhammad Mashshot, “Inoratud dujo fi mag‘oziy xoyril varo” (2/75); Ibrohim Ibyoriy, “Al-mavsu’atul Qur’oniya” (1/25).

[21] Muhammad ibn Sa’d, “at-Tabaqotul-kubro” (8/248).

[22] Imom Olusiy, “Ruhul ma’oniy” (4/73); Abdu Rahmon Suhayliy, “Ar-ravzul unf fi sharhis siyratin nabaviya li Ibn Hishom” (1/182); Shayx Muhammad Toyyib Najjor, “Al-qovlul mubin fi siyrati sayyidil mursalin” (1/84).

[23] Barcha roviylar Omina onamizning tushida Payg‘ambarimizga “Muhammad” deb ism qo‘yishi buyurilgan, deganlar. Faqat Ibn Sa’dgina “Muhammad”ning o‘rniga “Ahmad” deb rivoyat qilgan.

[24] Mualliflar Ibn Ishoq, Ibn Hishom va Voqidiy kabi siyrat ulamolarining rivoyatlariga asoslanib, kitoblarida ushbu ma’lumotni bayon qiladilar.

[25] Bu ma’lumotni Hofiz Abu Bakr Ahmad Bayhaqiy “Daloilun nubuvvah” (1/40) va Ibn Asokir “Tarixu Dimashq” (3/81) kitoblarida rivoyat qilishgan bo‘lib, barcha mualliflar kitoblarida mana shunga asoslanishadi, natijada bu ma’lumot juda ham mashhur bo‘lib ketadi.

[26] Muhammad ibn Abu Bakr ibn Qayyim Javziya, “Jaloul afhom” (4/55); Qozi Muhammad Sulaymon Mansurfuriy “Rahmatun lil olamiyn” (1/31); Muhammad ibn Yusuf Shomiy, “Subulul hudo var rashod fi siyrati xoyril ‘ibod” (1/418); “Iqomatul hujjati ‘alal olamiyn bi nubuvvati xotamin nabiyyin” (2/194).