Мақтанчоқлик, кибр ва ҳасадни тарк қилиш

Ҳомиджон Ишматбеков 1970 йили Тошкент шаҳрида туғилган. 1991-1997 йилда Имом ал-Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтини, 1992-1996 йилда Мадина Ислом университетини тамомлаган. 1996-1999 йиллари Тошкент Халқаро исломий тадқиқотлар марказида илмий ходим вазифасида ишлаган. 1999 йилдан Ўзбекистон Мусулмонлари идорасида оддий ходим даражасидан бўлим бошлиғи лавозимига қадар меҳнат қилди. 1998 йилдан Юнусобод тумани "Муҳаммад Носир ҳожи" жомеъ масжиди имом-хатиби, 2008 йилдан “Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти мудири. "Имоми Аъзам васиятлари" (Абдурашид қори Баҳромов билан ҳаммуаллифликда) китоби чоп этилган, "Ҳидоя"нинг "Никоҳ китоби"ни таржима қилган. 2003-2007 йиллар давомида "Жума мавъизалари" тўпламини тузган ва нашрдан чиқарган.

— Бухорий ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз с.а.в.: «Ҳар бир қўпол, қуруқ, гердайган, беқаноат ва димоғдор одам аҳли дўзахдир» деган эканлар. Кибрнинг инсонлар ва жамиятга қандай зарарлари бор?
— Маълумки, Аллоҳ таоло Ислом динини инсониятни яхшиликка бошлаш, одам зотини энг гўзал фазилатлар соҳиби этиб тарбиялаш мақсадида нозил қилган. Пайғамбаримиз с.а.в. бу ҳақда шундай марҳамат қилганлар: “Мен гўзал хулқларни камолига етказиш учун юборилганман”. Демак, киши Ислом дини таълимотларига риоя қилиб яшар экан, унда энг гўзал ахлоқ ва фазилатлар намоён бўлиб боради, ўз ўзидан иллатлар, ёмон феъл атворлар йўқолиб боради.
Ўз навбатида Ислом дини таълимотида инсонга номуносиб бўлган, инсонлар ўртасида зиддият ва адоват уруғини сепилишига сабаб бўладиган иллатлар қаттиқ қораланади. Инсонларни бундай салбий феъл атвордан зудлик билан ўзни асраш, акс ҳолда оқибати аянчли бўлиши муқаррар эканлигидан огоҳлантирилади.
Қуръони каримда хабар берилишича одам зоти яратилганда ер юзида биринчи содир бўлган гуноҳ кибрдир. Бақара сурасида бу ҳақда шундай дейилган: “Эсланг, (эй, Муҳаммад!) Биз фаришталарга: “Одамга сажда қилингиз!” деб буюришимиз билан улар сажда қилдилар. Фақат Иблис бош тортиб, такаббурлик қилди ва кофирлардан бўлди” (34-оят). Демак, такаббурлик куфр билан баробар экан. Шунинг учун ҳам Пайғамбаримиз с.а.в.: “Кимнинг қалбида зарра мисқолича кибр бўлса жаннатга кирмайди”, деганлар (Имом Термизий ривояти).
Ҳориса бин Ваҳб разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ с.а.в. саҳобалардан: “Сизларга дўзах аҳллари кимлигини хабарини берайми? — деб сўрадилар. Улар: “Ҳа”, дейишди. У зот: “Қўпол, мутакаббир ва ўзини катта олувчилар” дедилар (Имом Муслим ривояти).
Агар банда мутакаббирлик қилиб, Аллоҳнинг оятларини менсимай тан олмаса, гуноҳга ботади. Гуноҳ эса унинг дилини қорайтиради, ҳакни танишдан тўсади. Кўзини тўғри йўлни кўрмайдиган, қулоғини ҳақиқат гапни эшитмайдиган қилиб қўяди.
Кибрланиш Аллоҳ таолога хос хислат бўлиб, банда зинҳор кибру ҳаво қилишга муносиб эмас. Ҳадиси қудсийда Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Азизлик изорим, кибриё эса ридоимдир. Ким менинг бу хусусиятларимда менга шерик бўлмоқ истаса, мен уни азоблайман”.
Қуръони каримда Аллоҳ таоло мақтанчоқ ва мутакаббир кимсани ёқтирмаслигини шундай баён қилган:
“Одамларга (кибрланиб) юзингни буриштирмагин ва ерда керилиб юрмагин! Чунки, Аллоҳ барча кибрли, мақтанчоқ кимсаларни суймас” (Луқмон, 18).
Кибр шунчалик улкан гуноҳ экан, биз мўмин мусулмонлар кибрланишга мутлақо йўл қўймаслигимиз, ўзимизни хамиша хоксор, камтар, Аллоҳга куллик, бандаликда тутишимиз, мутакаббир кимсалардан йироқда бўлишимиз, ҳаётимизни Аллоҳга чин бандалик қилишимиз билан безашимиз лозим.
Мақтанчоқлик ҳамда кибр бир бирига жуда яқин, таъбир жоиз бўлса эгизак тушунчалар ҳисобланади. Агар бирор киши мақтанчоқ бўлса, демак унда кибр бор, шунингдек кибрли кимса албатта мақтанчоқ бўлади.

— Кибр ва мақтанчоқликни тарк қилиш учун қандай тадбирларни қўллаш зарур?
— Албатта, мусулмон киши кибру ҳаво ҳамда мақтанчоқликдан сақланмоғи ва ўзи учун камтарлик фазилатини касб қилмоғи лозим бўлади. Пайғамбаримиз с.а.в. ҳадисларининг бирида: «Ким Аллоҳ учун камтарлик қилса, Аллоҳ унинг даражасини юқори кўтаради», деб марҳамат қилганлар. Инсон такаббурликдан қутилиш учун аввало, Аллоҳнинг буюклигини эсга олмоғи лозим бўлади. Зеро, унга кибру ҳаво қилишига сабаб бўлаётган барча нарсани ҳам Аллоҳ таоло ато этган. У нарса мол-дунёми, обрў-мансабми ёки бошқами, ҳаммаси Аллоҳ таолонинг мулки, ҳатто ўша кишининг ўзи ҳам Аллоҳ таолонинг ҳузурида ожиз ва нотавон кимса эканлиги маълум. Шундай экан, у такаббурликни тарк қилиши, аксинча Аллоҳнинг берган бу неъматларига тавозелик билан шукрона қилмоғи лозимдир. Ўзгаларни ўздан ортиқ билмоқлик, бошқаларга паст назар билан боқмаслик кибру ҳавони даф қилади. Такаббурлик ўзгаларга нисбатан инсоф қилмаслик, сўзда ва амалда зулм қилишга ундайди. Инсофсизлик ва зулмкорликнинг оқибати эса дунё ва охиратда хорликка сабаб бўлади. Такаббур кимса мана шуларнинг оқибатини мулоҳаза қилса кибру ҳаводан қутилиши осон бўлади.

— Нима учун Аллоҳ таоло Қуръони каримда бандаларига ҳасадчининг ёмонлигидан паноҳ сўраш лозимлигини таълим берган?
— Ҳасад ҳам энг ёмон хулқлардан биридир. Ҳасад савобларни еб битирадиган, бандани Аллоҳнинг ҳузурига қуруқ қўл, қаро юз билан боришига сабаб бўладиган иллатдир. Ҳасад қилувчи кишида гина, душманлик, ичиқоралик, тақдирга рози бўлмаслик, жосуслик, васвос каби ёмон иллатлар юзага келади.
Динимиз мусулмон кишини ҳасаддан сақланишга чорлайди. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу айтади: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламдан: “Инсонларнинг қайси бири афзалроқ?” деб сўрашди. У зот алайҳиссалом: “Махмумул қалб ҳамда ростгўй киши”, деб жавоб бердилар. Саҳобалар сўрашди: “Ростгўй кишини биламиз. “Махмумул қалб” ким?” Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “У ўта пок, тақводор, гуноҳи, хиёнати, алдови, ҳасади йўқ кишидир”, дедилар” (Ибн Можа ривояти).
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларга кетма-кет уч кун: “Ҳозир сизларнинг олдингизга жаннат аҳлидан бўлган киши келади”, дедилар. Уч кун фақат бир киши келди. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу унинг уйида уч кун меҳмон бўлдилар. Лекин мезбоннинг бирор кеча ҳам туриб ибодат қилганини кўрмади. У кишининг амалини оз санаб, кетмоқчи бўлганида, Расулуллоҳнинг соллаллоҳу алайҳи ва саллам сўзларидан уни хабардор қилди ва бошқалардан амали оз бўлатуриб, бу мартабага қандай эришганидан ажабланди. Шунда ҳалиги киши: “Сиз кўрган амалларимдан бошқа амалим йўқ”, деди. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу кетаётганида ҳалиги киши у зотни чақириб: “Яна менинг қалбимда бирор-бир мусулмонга нисбатан ҳасад йўқ. Мен ҳеч кимга Аллоҳ ато этган неъмати борасида ҳасад қилмайман”, деб айтди. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу: “Мана шу хислат сизни шу мартабага етказган”, деди.

— Банда Ислом ман этган ҳасаддан қутулиши учун нима қилмоғи лозим?
— Ҳасад иллатидан қутулиш учун бир қанча даволар тавсия килинган. Улар қуйидагилар: Аллоҳнинг қазои қадарига рози бўлиш, нафсни маломат қилиш, ўзи учун яхши кўрган нарсани ўзгаларга ҳам раво кўриш, охиратдаги азобдан қўрқиш, Аллоҳ таолони доимо зикр килиш. Шунда, иншааллоҳ, Ҳақ таоло киши қалбини ҳасад зулматидан бандаларга яхшилик илинишдек ёруғлик сари олиб чиқади.

Homidjon Ishmatbekov 1970 yili Toshkent shahrida tug‘ilgan. 1991-1997 yilda Imom al-Buxoriy nomidagi Toshkent Islom institutini, 1992-1996 yilda Madina Islom universitetini tamomlagan. 1996-1999 yillari Toshkent Xalqaro islomiy tadqiqotlar markazida ilmiy xodim vazifasida ishlagan. 1999 yildan O‘zbekiston Musulmonlari idorasida oddiy xodim darajasidan bo‘lim boshlig‘i lavozimiga qadar mehnat qildi. 1998 yildan Yunusobod tumani "Muhammad Nosir hoji" jome’ masjidi imom-xatibi, 2008 yildan “Ko‘kaldosh” o‘rta maxsus islom bilim yurti mudiri. "Imomi A’zam vasiyatlari" (Abdurashid qori Bahromov bilan hammualliflikda) kitobi chop etilgan, "Hidoya"ning "Nikoh kitobi"ni tarjima qilgan. 2003-2007 yillar davomida "Juma mav’izalari" to‘plamini tuzgan va nashrdan chiqargan.

— Buxoriy rivoyat qilgan hadisi sharifda Payg‘ambarimiz s.a.v.: «Har bir qo‘pol, quruq, gerdaygan, beqanoat va dimog‘dor odam ahli do‘zaxdir» degan ekanlar. Kibrning insonlar va jamiyatga qanday zararlari bor?
— Ma’lumki, Alloh taolo Islom dinini insoniyatni yaxshilikka boshlash, odam zotini eng go‘zal fazilatlar sohibi etib tarbiyalash maqsadida nozil qilgan. Payg‘ambarimiz s.a.v. bu haqda shunday marhamat qilganlar: “Men go‘zal xulqlarni kamoliga yetkazish uchun yuborilganman”. Demak, kishi Islom dini ta’limotlariga rioya qilib yashar ekan, unda eng go‘zal axloq va fazilatlar namoyon bo‘lib boradi, o‘z o‘zidan illatlar, yomon fe’l atvorlar yo‘qolib boradi.
O‘z navbatida Islom dini ta’limotida insonga nomunosib bo‘lgan, insonlar o‘rtasida ziddiyat va adovat urug‘ini sepilishiga sabab bo‘ladigan illatlar qattiq qoralanadi. Insonlarni bunday salbiy fe’l atvordan zudlik bilan o‘zni asrash, aks holda oqibati ayanchli bo‘lishi muqarrar ekanligidan ogohlantiriladi.
Qur’oni karimda xabar berilishicha odam zoti yaratilganda yer yuzida birinchi sodir bo‘lgan gunoh kibrdir. Baqara surasida bu haqda shunday deyilgan: “Eslang, (ey, Muhammad!) Biz farishtalarga: “Odamga sajda qilingiz!” deb buyurishimiz bilan ular sajda qildilar. Faqat Iblis bosh tortib, takabburlik qildi va kofirlardan bo‘ldi” (34-oyat). Demak, takabburlik kufr bilan barobar ekan. Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz s.a.v.: “Kimning qalbida zarra misqolicha kibr bo‘lsa jannatga kirmaydi”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
Horisa bin Vahb raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh s.a.v. sahobalardan: “Sizlarga do‘zax ahllari kimligini xabarini beraymi? — deb so‘radilar. Ular: “Ha”, deyishdi. U zot: “Qo‘pol, mutakabbir va o‘zini katta oluvchilar” dedilar (Imom Muslim rivoyati).
Agar banda mutakabbirlik qilib, Allohning oyatlarini mensimay tan olmasa, gunohga botadi. Gunoh esa uning dilini qoraytiradi, hakni tanishdan to‘sadi. Ko‘zini to‘g‘ri yo‘lni ko‘rmaydigan, qulog‘ini haqiqat gapni eshitmaydigan qilib qo‘yadi.
Kibrlanish Alloh taologa xos xislat bo‘lib, banda zinhor kibru havo qilishga munosib emas. Hadisi qudsiyda Alloh taolo marhamat qiladi: “Azizlik izorim, kibriyo esa ridoimdir. Kim mening bu xususiyatlarimda menga sherik bo‘lmoq istasa, men uni azoblayman”.
Qur’oni karimda Alloh taolo maqtanchoq va mutakabbir kimsani yoqtirmasligini shunday bayon qilgan:
“Odamlarga (kibrlanib) yuzingni burishtirmagin va yerda kerilib yurmagin! Chunki, Alloh barcha kibrli, maqtanchoq kimsalarni suymas” (Luqmon, 18).
Kibr shunchalik ulkan gunoh ekan, biz mo‘min musulmonlar kibrlanishga mutlaqo yo‘l qo‘ymasligimiz, o‘zimizni xamisha xoksor, kamtar, Allohga kullik, bandalikda tutishimiz, mutakabbir kimsalardan yiroqda bo‘lishimiz, hayotimizni Allohga chin bandalik qilishimiz bilan bezashimiz lozim.
Maqtanchoqlik hamda kibr bir biriga juda yaqin, ta’bir joiz bo‘lsa egizak tushunchalar hisoblanadi. Agar biror kishi maqtanchoq bo‘lsa, demak unda kibr bor, shuningdek kibrli kimsa albatta maqtanchoq bo‘ladi.

— Kibr va maqtanchoqlikni tark qilish uchun qanday tadbirlarni qo‘llash zarur?
— Albatta, musulmon kishi kibru havo hamda maqtanchoqlikdan saqlanmog‘i va o‘zi uchun kamtarlik fazilatini kasb qilmog‘i lozim bo‘ladi. Payg‘ambarimiz s.a.v. hadislarining birida: «Kim Alloh uchun kamtarlik qilsa, Alloh uning darajasini yuqori ko‘taradi», deb marhamat qilganlar. Inson takabburlikdan qutilish uchun avvalo, Allohning buyukligini esga olmog‘i lozim bo‘ladi. Zero, unga kibru havo qilishiga sabab bo‘layotgan barcha narsani ham Alloh taolo ato etgan. U narsa mol-dunyomi, obro‘-mansabmi yoki boshqami, hammasi Alloh taoloning mulki, hatto o‘sha kishining o‘zi ham Alloh taoloning huzurida ojiz va notavon kimsa ekanligi ma’lum. Shunday ekan, u takabburlikni tark qilishi, aksincha Allohning bergan bu ne’matlariga tavozelik bilan shukrona qilmog‘i lozimdir. O‘zgalarni o‘zdan ortiq bilmoqlik, boshqalarga past nazar bilan boqmaslik kibru havoni daf qiladi. Takabburlik o‘zgalarga nisbatan insof qilmaslik, so‘zda va amalda zulm qilishga undaydi. Insofsizlik va zulmkorlikning oqibati esa dunyo va oxiratda xorlikka sabab bo‘ladi. Takabbur kimsa mana shularning oqibatini mulohaza qilsa kibru havodan qutilishi oson bo‘ladi.

— Nima uchun Alloh taolo Qur’oni karimda bandalariga hasadchining yomonligidan panoh so‘rash lozimligini ta’lim bergan?
— Hasad ham eng yomon xulqlardan biridir. Hasad savoblarni yeb bitiradigan, bandani Allohning huzuriga quruq qo‘l, qaro yuz bilan borishiga sabab bo‘ladigan illatdir. Hasad qiluvchi kishida gina, dushmanlik, ichiqoralik, taqdirga rozi bo‘lmaslik, josuslik, vasvos kabi yomon illatlar yuzaga keladi.
Dinimiz musulmon kishini hasaddan saqlanishga chorlaydi. Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu aytadi: Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamdan: “Insonlarning qaysi biri afzalroq?” deb so‘rashdi. U zot alayhissalom: “Maxmumul qalb hamda rostgo‘y kishi”, deb javob berdilar. Sahobalar so‘rashdi: “Rostgo‘y kishini bilamiz. “Maxmumul qalb” kim?” Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “U o‘ta pok, taqvodor, gunohi, xiyonati, aldovi, hasadi yo‘q kishidir”, dedilar” (Ibn Moja rivoyati).
Nabiy sollallohu alayhi va sallam sahobalarga ketma-ket uch kun: “Hozir sizlarning oldingizga jannat ahlidan bo‘lgan kishi keladi”, dedilar. Uch kun faqat bir kishi keldi. Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu uning uyida uch kun mehmon bo‘ldilar. Lekin mezbonning biror kecha ham turib ibodat qilganini ko‘rmadi. U kishining amalini oz sanab, ketmoqchi bo‘lganida, Rasulullohning sollallohu alayhi va sallam so‘zlaridan uni xabardor qildi va boshqalardan amali oz bo‘laturib, bu martabaga qanday erishganidan ajablandi. Shunda haligi kishi: “Siz ko‘rgan amallarimdan boshqa amalim yo‘q”, dedi. Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu ketayotganida haligi kishi u zotni chaqirib: “Yana mening qalbimda biror-bir musulmonga nisbatan hasad yo‘q. Men hech kimga Alloh ato etgan ne’mati borasida hasad qilmayman”, deb aytdi. Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhu: “Mana shu xislat sizni shu martabaga yetkazgan”, dedi.

— Banda Islom man etgan hasaddan qutulishi uchun nima qilmog‘i lozim?
— Hasad illatidan qutulish uchun bir qancha davolar tavsiya kilingan. Ular quyidagilar: Allohning qazoi qadariga rozi bo‘lish, nafsni malomat qilish, o‘zi uchun yaxshi ko‘rgan narsani o‘zgalarga ham ravo ko‘rish, oxiratdagi azobdan qo‘rqish, Alloh taoloni doimo zikr kilish. Shunda, inshaalloh, Haq taolo kishi qalbini hasad zulmatidan bandalarga yaxshilik ilinishdek yorug‘lik sari olib chiqadi

• Олдинги
• Кейинги