Исломда кийиниш маданияти

Исоқжон домла Бегматов 1970 йили Фарғона вилояти Бешариқ туманида туғилган. Имом ал-Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтини тамомлаган (1990-1994). Имом ал-Бухорий халқаро марказида малака оширган. 1994-1997 йилларда Абулқосим мадрасасида, 1997-2002 йилларда Тошкент Ислом институтида мударрислик қилган. 2002 йилдан Тошкент шаҳри, Олмазор туманидаги «Тўхтабой» жомеъ масжидида имом-хатиб, 2011 йилдан  Тошкент Ислом институтида мударрис лавозимида меҳнат қилади. «Илм олиш одоблари» номли китоби нашр этилган.

— Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога ҳамду санолар, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга салавоту саломлар бўлсин.
Ислом шариати бутун инсоният учун барча соҳаларда икки дунё бахту саодатига эриштирадиган қонун-қоидаларни жорий қилган. Инсоннинг ҳаётидаги энг муҳим ишлардан бири бўлганлиги учун шариатимизда кийиниш одоблари ва либосларга тегишли бўлган алоҳида ҳукмлар жорий қилинган. Айниқса, ҳадис, тасаввуф ва фиқҳий китобларимизда бу мавзуга алоҳида эътибор берилган. Зотан кийим ўз ўрнида инсоннинг ички маънавий дунёсини акс эттирувчи воситадир. Агар инсон иймон-эътиқодли, ор-номусли бўлса, унинг киядиган кийими ҳам шунга муносиб бўлади. Аксинча бўлса кийими унинг беҳаё ва беандиша эканлигидан ҳабар бериб туради.
Кийимга бўлган эътибор барча миллат ва элат ҳамда дин вакилларида ўзига хос аҳамият касб этади. Шундан келиб чиқиб айтишимиз мумкинки, ҳар бир миллат ва элатни ҳамда дин вакилларининг ўзларига хос ва муносиб кийимлари борки, бу кийимлар уларнинг миллий ёки диний кийимларига айланиб улгурган. Уларни миллатлари ва динларини ана шу кийимларсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Бизларнинг ҳам ўзимизга хос ва шариатимиз аҳкомларига мувофиқ келадиган миллий кийимларимиз албатта бор. Лекин ҳозирги кунимизда дунё миқёсида барча миллатларда ўзининг миллийлиги ва маънавиятини унутишлик ёки уларга эътибор бермаслик, тўғрироғи оёқ ости қилишлик иллати кучайиб, кенг тарқалиб бораётгани каби бизларнинг миллатимиз вакилларида ҳам (асосан ёшларларда) ҳудди шундай иллат кенг ёйилмоқмоқда.
Либос ғарб миллатларида инсоннинг қадр қиймати, обрў-эътибори, бой ёки камбағаллиги, аслзода ва ёки оддийлиги, юқори ёки қуйи табақа вакили эканлигини, оддийгина қилиб айтганда кибру ҳаво ва манманликни кўрсатишликнинг воситаси ўлароқ танилса-да, биз мусулмонларда, шариат аҳкомларига мувофиқ келадиган либос – бу оддий кийиниш эмас, балки ҳар бир мўмин-мусулмоннинг зиммасидаги фарз даражасига кўтарилган. Бошқалар учун ўзларининг турли дунёвий ғаразларини амалга ошириш воситаси бўлган кийим бизлар учун Аллоҳнинг розилигига эришиш воситаларидан биридир.
Аллоҳ таоло кийиниш тўғрисида Аъроф сурасининг 31-оятида қуйидагича марҳамат қилади:
“Эй Одам болалари, ҳар бир ибодат чоғида ўз зийнатингизни олинг”. Яъни, “Кийимингизни кийинг, авратларингизни тўсинг”.
Эркак кишининг аврати киндиги остидан то икки тиззаси остигачадир. Аёлларнинг эса, юзи, икки кафти (ва баъзи бир ривоятлдарда икки аёғининг тўпиғидан пасти)дан ташқари бутун бадани авратдир. Нур сурасининг 31-ояти бунга далил бўла олади:
“...зийнатларини кўрсатмасинлар, магар зоҳир бўлган зийнатлар бўлса (майли). Рўмолларини кўксилари узра тушириб олсинлар”.
Ушбу ояти карималарга мувофиқ эркагу аёлларга баданидаги аврат жойларини тўсадиган кийим кийишлиги фарздир. Барча ибодатларни қандай амалга ошириш, қай миқдорда, қандай кўринишда бўлишлигини Аллоҳ таоло Қуръони каримда умумий тарзда баён этган бўлса, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ана шу умумий ҳукмларни ўз ҳадиси шарифларида тўлиқ тафсилотлари билан амалда қандай қўлланишлигини кўрсатиб таълим берганлар ва либосга оид ҳукмларни ҳам батафсил тушунтириб берганлар.

— Либосланишнинг ҳикматлари ҳақида сўзлаб берсангиз.
— Бу ҳақда Аллоҳ таоло Аъроф сурасининг 26-оятида қуйидагича марҳамат қилади:
“Эй Одам болалари! Батаҳқиқ, сизларга авратингизни тўсадиган либос ва зийнат либосини туширдик. Тақво либоси – ана ўша яхшидир. Ана ўшалар Аллоҳнинг оят(белги)ларидандир. Шоядки, эслатма олсалар» (Аъроф, 26-оят).
Инсонни ҳайвондан ажратиб турадиган аломатлардан бири ҳам либосдир. Одамнинг аврати – айбини беркитиб туриши учун Аллоҳ таоло унга либос ато қилган. Либоснинг зарурати киши авратини ўзгалардан пинҳон тутишидадир. Лекин Аллоҳ инсоннинг авратдан бошқа аъзоларини ҳам тўсиш эҳтиёжи борлигини инобатга олиб, либосни зийнат тарзида нозил қилди. Шу боис либосни шариатга мувофиқ кийган инсонгина зийнатли ҳисобланади. Аммо энг асосий либос, асл либос тақво либосидир. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло оятда:
«Тақво либоси — ана ўша яхшидир», демоқда. Агар оддий либос баданнинг аврат жойларини тўсиб, жисмни зийнатласа, тақво либоси маънавий авратларни тўсиб, инсон қалбини зийнатлайди. Агар инсоннинг кийим-боши жисмидаги авратларини пинҳон тутиб, унга зийнат бағишласа-ю, тақво либоси йиртилиб, маънавий авратлари очилиб турса, бундан ёмони йўқ. Ҳозирги кунда кўпчилик “тақво либоси” башанглигини даъво килиб, устки авратларини очиб, қолганига эътибор бермасликка чақиради. Бу жоҳилликдан ўзга нарса эмас. Агар кимнинг тақво либоси ўрнида бўлса, албатта, жисмоний либоси ҳам дуруст бўлади.

— Ҳар соҳада тараққиёт бўлганидек, либосланиш маданияти «ривожланиб» кетди. «Оммавий маданият» дея аталиб, тарғиб этилаётган «кийим эркинлиги» тушунчаси қанчалик хатарли?
— Бу дардга бутун дунёдаги ёшлар гирифтор бўлаётгани бор гап. Бизнинг ёшларимиз ҳам ушбу иллатга чалинаётгани хавотирли ҳолатдир. Кўпинча бундай тоифадаги айрим ёшлар ўзимизнинг миллий ва диний қадриятларимизни ифода этадиган либосларимиздан юз ўгирмоқдалар.
Тўғри, ҳар доим ҳам дунёда бўлаётган тараққиёт, ривожланишдан орқада қолиб кетмаслик талаб этилади. Лекин мазкур даъво билан ҳар қандай янгиланишни, ўзгаришларни таг-тубини суриштирмасдан, улардан кўзланган ғоя ва мақсадларни билмасдан туриб, кўр-кўрона тақлид қилиб эргашиб кетавериш доимо ёмонликка бошлайди.
Зотан “оммавий маданият” ташвиқотчиларининг бу қилаётган ишларидан қанчалик моддий ва ғоявий фойдалар кўраётганликларини кўпчилик тушуниб етмайди. Хоссатан енгил-елпи ҳаёт тарзини ўзларига фахр деб билаётган ёшлар бу дардга кўпроқ чалинадилар, чунки уларда бу касалликларга қарши курашадиган иммунитет, яъни маънавият ва тарбия етишмайди.

— Ёшларнинг кийинишда дидсизланиб кетишига ким айбдор?
— Бу иллатларни юртимизда кенг миқёсда оммалашиб бораётганлигига техника тараққиёти ва оммавий алоқа воситаларини  асосий сабаб қилиб кўрсатишимиз мумкин. Тўғри бундай тараққиётдан воз кеча олмаймиз, аммо жимгина бу ҳолатни томошабини бўлиб ҳам тура олмаймиз. Бунга қарши курашишда асосан ёши улуғлар, ота-оналар ва устоз ва мураббийлар тирик намуна бўлишлари керак. Лекин жамиятдаги мазкур шахсларнинг ўзларида “оммавий маданият” тушунчасига бепарволик, балки бу ҳам ривожланишнинг ижобий бир кўриниши-да деган фикр билан қарашлари бу дардни янада ривожланишлигига ёрдам беради.
Кўпинча мазкур тарбияга жавобгар бўлган шахслар тарафидан “ҳа энди ёшларда, замонига қараб кийинади-да, ҳозирги ёшлар панду насиҳатга қулоқ солармиди” деган сўзлар билан бу иллатнинг янада газак олдираётганликларини билишармикан. Мазкур ҳолатлар ўзимизнинг миллий ва диний қадриятларимизни оёқ ости қилиш ва уларни қолоқликда, эскиликда айблаш эмасми, аслида ўзимизнинг миллий кийимларимиз ҳар тарафлама гўзал ва қулай ҳамда динимиз аҳкомларига мос келади-ку, бу кийимларда эркакларга хос бўлган барча жиҳатлар эътиборга олинган, аёлларда эса уларнинг иффати, ҳаёси, назокат ва латофатини ғаразли назарлардан ҳимоялаган. Қисқаси эркакларга ўзларига хос, аёлларга ҳам ўзларига ҳар тарафлама мос бўлган либослар бизнинг миллий либосларимиздир. Зотан ҳар бир жинс ўзларининг жинсига ҳар тарафлама мувофиқ келадиган кийим киймоқликлари уларнинг маданиятининг кўзгусидир.

— Кийинишдаги чегаралар нафақат динимизда, балки миллий қадриятларимизда ҳам белгилаб қўйилган. Мана шу чегараларни бузиш қандай оқибатларга олиб келади?
— Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзини аёлларга ўхшатиб юрувчи  эркакларни ва ўзини эркакларга ўхшатиб юрувчи  аёлларни лаънатладилар” (Бухорий, Абу Довуд, Термизий, Насаий ривоят қилганлар).
Бундан ташқари барча соҳалардаги каби кийиниш борасида ҳам банданинг ўзига мутлақо эркинлик бериб қўйилса, у нафсининг айтганини ёки шайтоннинг васвасасини ёки бошқаларга кўр-кўрона тақлид қилишни ихтиёр этади. Бунинг яққол исботи ўлароқ ҳозирги кундаги нафақат ёш қизларнинг, балки йигитларнинг ҳам кийинишларини мисол қилиб келтириш мумкин. Бундан эллик, юз йил олдин халқимизнинг қизлари учун мутлақо ор ва уят ҳисобланган билаклари ва тиззаларини очиб юришлик ҳозирги кунда ор-номусни ва миллийликни даъво қилаётган кўплаб қизларимизга фахр бўлиб қолди. Уларнинг тушунчаси бўйича миллийлик сочни қирқ кокил қилиб бошига дўппи кийиб олишликдадир. Баданнинг ярмидан кўп жойи очилиб туриши гўёки миллийликка мутлақо хилоф эмасдек. Қани, айтингчи тарихда момолариздан бирорталари енги ва этаги калта кийимларда, ҳатто бошида рўмоли йўқ бўлган ҳолда юрганларини кўрганлар борми? Албатта йўқ! Нафақат аёллар балки эркакларга ҳам тарихимизда калта-култа кийиниш, ҳатто бошяланг юришлик одат бўлмаган. Шунинг учун ҳам халқимизда “Белингда белбоғинг, бошингда дўппинг борми?” деган нақл пайдо бўлган бўлса ажаб эмас. Зотан эркакларнинг ор номуси уларнинг лафзи ҳалоллиги ва мардликлари мазкур нақл билан ифодаланган.
Мана энди ҳозирги кундаги йигитларимизни ҳам кияётган кийимларига бир назар солинг-да ўзингиз баҳо бераверинг. Юқорида кийимни зийнат деб ўтилди. Бу дегани кийимни зийнат учунгина кийсин дегани эмас. Мана шу тушунчани суистеъмол қилганлар, хоссатан тарбиясиз аёллар либосни ўзларининг бутун таналарини, қад-қоматларини бегона эркакларга фахрланиб кўрсатиш учун восита қилиб олдилар. Бошқалари эса, кийимбошнинг қимматбаҳолиги билан фахрланиб ва ғурурланиб юришни ҳаётнинг асосий мақсади қилиб олдилар.

— Динимизда кийиниш борасида қандай тавсиялар берилган?
— Барча соҳалардаги каби кийиниш борасида ҳам ўртачалик ва мўътадиллик мақбулдир. Бу борада ҳаддан ошиб кетмаслик ёки тақво ва парҳезкорликни даъво қилиб ўта хароба ҳолатда кийиниш ҳам тўғри эмас.
Ривоят қилинишича, бир куни саҳобийлар жангдан сўнг дам олиш учун бир дарахт остига тўпланиб, тамадди қилишга киришишди. Уларнинг орасида Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳам бор эдилар. Шу пайт туясини боқиб юрган бир саҳобий уларнинг олдига келиб қолди. У эскириб, тўзиб кетган либосда эди. Пайғамбармиз алайҳиссалом унинг аҳволини кўриб, Жобир ибн Абдуллоҳдан: «Унинг бошқа кийими йўқми?» деб сўрадилар. У киши: «Тўрвасида яна иккита кийими бор», дедилар. Фахри коинот: «Уларни кийса бўлмайдими?» дедилар. Жобир бояги кишини чақириб, у зотнинг гапларини етказдилар. У дарров кийимларини алмаштириб олди ва нари кетди. Шунда Пайғамбаримиз алайҳиссалом: «Мана шуниси яхши эмасми?» дедилар.
Шайх Шаъбий айтади: «Аҳмоқлар устингдан кулмайдиган ва фақиҳлар (шариат билимдонлари) айбламайдиган кийимни кий».
Муҳаммад ибн Сирийн: «Шуҳрат олдин кийимни узун кийишда эди, сўнг уни янгилашга ўтди», деган.
Алишер Навоий «Маҳбубул-қулуб» асарида бундай ёзган: «Эркакларнинг ўзини кўз-кўз қилиш учун ясаниши хотинларнинг оройиш учун безанишлари кабидир. Аммо бу каби безанмоқ ҳар иккаласи учун ҳам номуносиб, хусусан, эркаклар учун кўпроқ шармандаликдир».

— Баъзи ёшлар масжидларга шортик, енгсиз кўйлакларда киришади. Уларга бундай ҳолатда масжидга кирма, деб танбеҳ берсангиз, авратим ёпиқ бўлса бўлди-да, дейишади.  
— Ҳар бир ибодатнинг фарзу вожиби бўлгани каби суннат, мустаҳаб амаллари ва одоблари бор. Суннат ва мустаҳаб амаллар фарзни қувватлаб туриш учундир. Суннат тарк этилгани сари фарз ҳам емирилиб бораверади. Худди шунингдек авратни ёпиш фарз бўлса, Расулуллоҳ с.а.в. таълим берганларидек кийиниш суннатдир. Русуллуллоҳ с.а.в. узрли сабаб бўлмаса, ҳеч қачон фақатгина авратни ёпадиган кийим билан намоз ўқимаганлар. Шароит бўлатуриб шортик ёки калта кўйлакда намоз ўқиш беадабликдир. Ундан ташқари бундай кийимлар қиёмда авратни беркитиши мумкин, лекин руку, сажда ва қаъдада тиззалар ва беллар очилиб қолади. Бу бошқаларнинг ҳам намозига зарар етказади. Шунингдек турли ҳайвон ёки инсонларнинг сурати бор кийимлар ҳам ибодат либосига тўғри келмайди.

— Эркаклар учун ўта тор, юпқа ва калта кийимлар кийиш ҳукми қандай?
— Аввало тиббий тарафдан бундай кийимлар инсонга зарар эканлигини тиб олимлари исботлашди. Бу ҳолатдаги кийимда риё, мақтанчоқлик ҳам бор, ўзини, баданини кўз-кўз қилиш бор. Шунингдек бундай кийимларда намоз ўқиш ноқулай. Расуллуллоҳ с.а.в. айтганларидек, «Кимки бир қавмга ўзини ўхшатаверса, у ўша қавмдан бўлади». Демак, мусулмон инсон ҳар кимга кўр-кўрона тақлид  қилавермаслиги керак. Ўта тор, юпқа, ҳарир, гулли, ялтир-юлтир либослар йигитларнинг эркаклик ғурурига ҳам таъсир ўтказади. Муттасил мана шундай либос кийган йигитларда аёлсифатлик белгилари намоён бўла бошлайди.

— Эркаклар ва аёллар учун кийимнинг рангида чеклов борми?
— Эркаклар учун қип-қизил ва сап-сариқ либос кийиш макрухдир. Балки оқ, оч либослар кийиш суннатдир. Аёллар учун эса эътиборни тортадиган либослар кийиш тавсия этилмайди.
Барча соҳаларда икки дунё бахту саодатига эришиш учун шариат аҳкомларига амал қилиш талаб этилганидек, кийиниш борасида ҳам ҳар хил ғоялар, маданиятлар ёки кўр-кўрона тақлидлар, ўзим ҳал қиламан деган тушунчаларни бир четга қўйиб, бизни яратган ва бизга нима яхшию нима ёмон эканлигини, нима фойдаю нима зарар эканлигини яхшироқ билувчи Аллоҳ таолонинг шариатига итоат этиш улкан ютуғимиздир.

Isoqjon domla Begmatov 1970 yili Farg‘ona viloyati Beshariq tumanida tug‘ilgan. Imom al-Buxoriy nomidagi Toshkent Islom institutini tamomlagan (1990-1994). Imom al-Buxoriy xalqaro markazida malaka oshirgan. 1994-1997 yillarda Abulqosim madrasasida, 1997-2002 yillarda Toshkent Islom institutida mudarrislik qilgan. 2002 yildan Toshkent shahri, Olmazor tumanidagi «To‘xtaboy» jome’ masjidida imom-xatib, 2011 yildan  Toshkent Islom institutida mudarris lavozimida mehnat qiladi. «Ilm olish odoblari» nomli kitobi nashr etilgan.

— Islom shariatida kiyinish madaniyatiga qay darajada e’tibor qaratilgan?
— Alloh subhanahu va taologa hamdu sanolar, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga salavotu salomlar bo‘lsin.
Islom shariati butun insoniyat uchun barcha sohalarda ikki dunyo baxtu saodatiga erishtiradigan qonun-qoidalarni joriy qilgan. Insonning hayotidagi eng muhim ishlardan biri bo‘lganligi uchun shariatimizda kiyinish odoblari va liboslarga tegishli bo‘lgan alohida hukmlar joriy qilingan. Ayniqsa, hadis, tasavvuf va fiqhiy kitoblarimizda bu mavzuga alohida e’tibor berilgan. Zotan kiyim o‘z o‘rnida insonning ichki ma’naviy dunyosini aks ettiruvchi vositadir. Agar inson iymon-e’tiqodli, or-nomusli bo‘lsa, uning kiyadigan kiyimi ham shunga munosib bo‘ladi. Aksincha bo‘lsa kiyimi uning behayo va beandisha ekanligidan habar berib turadi.
Kiyimga bo‘lgan e’tibor barcha millat va elat hamda din vakillarida o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi. Shundan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, har bir millat va elatni hamda din vakillarining o‘zlariga xos va munosib kiyimlari borki, bu kiyimlar ularning milliy yoki diniy kiyimlariga aylanib ulgurgan. Ularni millatlari va dinlarini ana shu kiyimlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Bizlarning ham o‘zimizga xos va shariatimiz ahkomlariga muvofiq keladigan milliy kiyimlarimiz albatta bor. Lekin hozirgi kunimizda dunyo miqyosida barcha millatlarda o‘zining milliyligi va ma’naviyatini unutishlik yoki ularga e’tibor bermaslik, to‘g‘rirog‘i oyoq osti qilishlik illati kuchayib, keng tarqalib borayotgani kabi bizlarning millatimiz vakillarida ham (asosan yoshlarlarda) huddi shunday illat keng yoyilmoqmoqda.
Libos g‘arb millatlarida insonning qadr qiymati, obro‘-e’tibori, boy yoki kambag‘alligi, aslzoda va yoki oddiyligi, yuqori yoki quyi tabaqa vakili ekanligini, oddiygina qilib aytganda kibru havo va manmanlikni ko‘rsatishlikning vositasi o‘laroq tanilsa-da, biz musulmonlarda, shariat ahkomlariga muvofiq keladigan libos – bu oddiy kiyinish emas, balki har bir mo‘min-musulmonning zimmasidagi farz darajasiga ko‘tarilgan. Boshqalar uchun o‘zlarining turli dunyoviy g‘arazlarini amalga oshirish vositasi bo‘lgan kiyim bizlar uchun Allohning roziligiga erishish vositalaridan biridir.
Alloh taolo kiyinish to‘g‘risida A’rof surasining 31-oyatida quyidagicha marhamat qiladi:
“Ey Odam bolalari, har bir ibodat chog‘ida o‘z ziynatingizni oling”. Ya’ni, “Kiyimingizni kiying, avratlaringizni to‘sing”.
Erkak kishining avrati kindigi ostidan to ikki tizzasi ostigachadir. Ayollarning esa, yuzi, ikki kafti (va ba’zi bir rivoyatldarda ikki ayog‘ining to‘pig‘idan pasti)dan tashqari butun badani avratdir. Nur surasining 31-oyati bunga dalil bo‘la oladi:
“...ziynatlarini ko‘rsatmasinlar, magar zohir bo‘lgan ziynatlar bo‘lsa (mayli). Ro‘mollarini ko‘ksilari uzra tushirib olsinlar”.
Ushbu oyati karimalarga muvofiq erkagu ayollarga badanidagi avrat joylarini to‘sadigan kiyim kiyishligi farzdir. Barcha ibodatlarni qanday amalga oshirish, qay miqdorda, qanday ko‘rinishda bo‘lishligini Alloh taolo Qur’oni karimda umumiy tarzda bayon etgan bo‘lsa, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ana shu umumiy hukmlarni o‘z hadisi shariflarida to‘liq tafsilotlari bilan amalda qanday qo‘llanishligini ko‘rsatib ta’lim berganlar va libosga oid hukmlarni ham batafsil tushuntirib berganlar.

— Liboslanishning hikmatlari haqida so‘zlab bersangiz.
— Bu haqda Alloh taolo A’rof surasining 26-oyatida quyidagicha marhamat qiladi:
“Ey Odam bolalari! Batahqiq, sizlarga avratingizni to‘sadigan libos va ziynat libosini tushirdik. Taqvo libosi – ana o‘sha yaxshidir. Ana o‘shalar Allohning oyat(belgi)laridandir. Shoyadki, eslatma olsalar» (A’rof, 26-oyat).
Insonni hayvondan ajratib turadigan alomatlardan biri ham libosdir. Odamning avrati – aybini berkitib turishi uchun Alloh taolo unga libos ato qilgan. Libosning zarurati kishi avratini o‘zgalardan pinhon tutishidadir. Lekin Alloh insonning avratdan boshqa a’zolarini ham to‘sish ehtiyoji borligini inobatga olib, libosni ziynat tarzida nozil qildi. Shu bois libosni shariatga muvofiq kiygan insongina ziynatli hisoblanadi. Ammo eng asosiy libos, asl libos taqvo libosidir. Shuning uchun ham Alloh taolo oyatda:
«Taqvo libosi — ana o‘sha yaxshidir», demoqda. Agar oddiy libos badanning avrat joylarini to‘sib, jismni ziynatlasa, taqvo libosi ma’naviy avratlarni to‘sib, inson qalbini ziynatlaydi. Agar insonning kiyim-boshi jismidagi avratlarini pinhon tutib, unga ziynat bag‘ishlasa-yu, taqvo libosi yirtilib, ma’naviy avratlari ochilib tursa, bundan yomoni yo‘q. Hozirgi kunda ko‘pchilik “taqvo libosi” bashangligini da’vo kilib, ustki avratlarini ochib, qolganiga e’tibor bermaslikka chaqiradi. Bu johillikdan o‘zga narsa emas. Agar kimning taqvo libosi o‘rnida bo‘lsa, albatta, jismoniy libosi ham durust bo‘ladi.

— Har sohada taraqqiyot bo‘lganidek, liboslanish madaniyati «rivojlanib» ketdi. «Ommaviy madaniyat» deya atalib, targ‘ib etilayotgan «kiyim erkinligi» tushunchasi qanchalik xatarli?
— Bu dardga butun dunyodagi yoshlar giriftor bo‘layotgani bor gap. Bizning yoshlarimiz ham ushbu illatga chalinayotgani xavotirli holatdir. Ko‘pincha bunday toifadagi ayrim yoshlar o‘zimizning milliy va diniy qadriyatlarimizni ifoda etadigan liboslarimizdan yuz o‘girmoqdalar.
To‘g‘ri, har doim ham dunyoda bo‘layotgan taraqqiyot, rivojlanishdan orqada qolib ketmaslik talab etiladi. Lekin mazkur da’vo bilan har qanday yangilanishni, o‘zgarishlarni tag-tubini surishtirmasdan, ulardan ko‘zlangan g‘oya va maqsadlarni bilmasdan turib, ko‘r-ko‘rona taqlid qilib ergashib ketaverish doimo yomonlikka boshlaydi.
Zotan “ommaviy madaniyat” tashviqotchilarining bu qilayotgan ishlaridan qanchalik moddiy va g‘oyaviy foydalar ko‘rayotganliklarini ko‘pchilik tushunib yetmaydi. Xossatan yengil-elpi hayot tarzini o‘zlariga faxr deb bilayotgan yoshlar bu dardga ko‘proq chalinadilar, chunki ularda bu kasalliklarga qarshi kurashadigan immunitet, ya’ni ma’naviyat va tarbiya yetishmaydi.

— Yoshlarning kiyinishda didsizlanib ketishiga kim aybdor?
— Bu illatlarni yurtimizda keng miqyosda ommalashib borayotganligiga texnika taraqqiyoti va ommaviy aloqa vositalarini  asosiy sabab qilib ko‘rsatishimiz mumkin. To‘g‘ri bunday taraqqiyotdan voz kecha olmaymiz, ammo jimgina bu holatni tomoshabini bo‘lib ham tura olmaymiz. Bunga qarshi kurashishda asosan yoshi ulug‘lar, ota-onalar va ustoz va murabbiylar tirik namuna bo‘lishlari kerak. Lekin jamiyatdagi mazkur shaxslarning o‘zlarida “ommaviy madaniyat” tushunchasiga beparvolik, balki bu ham rivojlanishning ijobiy bir ko‘rinishi-da degan fikr bilan qarashlari bu dardni yanada rivojlanishligiga yordam beradi.
Ko‘pincha mazkur tarbiyaga javobgar bo‘lgan shaxslar tarafidan “ha endi yoshlarda, zamoniga qarab kiyinadi-da, hozirgi yoshlar pandu nasihatga quloq solarmidi” degan so‘zlar bilan bu illatning yanada gazak oldirayotganliklarini bilisharmikan. Mazkur holatlar o‘zimizning milliy va diniy qadriyatlarimizni oyoq osti qilish va ularni qoloqlikda, eskilikda ayblash emasmi, aslida o‘zimizning milliy kiyimlarimiz har taraflama go‘zal va qulay hamda dinimiz ahkomlariga mos keladi-ku, bu kiyimlarda erkaklarga xos bo‘lgan barcha jihatlar e’tiborga olingan, ayollarda esa ularning iffati, hayosi, nazokat va latofatini g‘arazli nazarlardan himoyalagan. Qisqasi erkaklarga o‘zlariga xos, ayollarga ham o‘zlariga har taraflama mos bo‘lgan liboslar bizning milliy liboslarimizdir. Zotan har bir jins o‘zlarining jinsiga har taraflama muvofiq keladigan kiyim kiymoqliklari ularning madaniyatining ko‘zgusidir.

— Kiyinishdagi chegaralar nafaqat dinimizda, balki milliy qadriyatlarimizda ham belgilab qo‘yilgan. Mana shu chegaralarni buzish qanday oqibatlarga olib keladi?
— Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam o‘zini ayollarga o‘xshatib yuruvchi  erkaklarni va o‘zini erkaklarga o‘xshatib yuruvchi  ayollarni la’natladilar” (Buxoriy, Abu Dovud, Termiziy, Nasaiy rivoyat qilganlar).
Bundan tashqari barcha sohalardagi kabi kiyinish borasida ham bandaning o‘ziga mutlaqo erkinlik berib qo‘yilsa, u nafsining aytganini yoki shaytonning vasvasasini yoki boshqalarga ko‘r-ko‘rona taqlid qilishni ixtiyor etadi. Buning yaqqol isboti o‘laroq hozirgi kundagi nafaqat yosh qizlarning, balki yigitlarning ham kiyinishlarini misol qilib keltirish mumkin. Bundan ellik, yuz yil oldin xalqimizning qizlari uchun mutlaqo or va uyat hisoblangan bilaklari va tizzalarini ochib yurishlik hozirgi kunda or-nomusni va milliylikni da’vo qilayotgan ko‘plab qizlarimizga faxr bo‘lib qoldi. Ularning tushunchasi bo‘yicha milliylik sochni qirq kokil qilib boshiga do‘ppi kiyib olishlikdadir. Badanning yarmidan ko‘p joyi ochilib turishi go‘yoki milliylikka mutlaqo xilof emasdek. Qani, aytingchi tarixda momolarizdan birortalari yengi va etagi kalta kiyimlarda, hatto boshida ro‘moli yo‘q bo‘lgan holda yurganlarini ko‘rganlar bormi? Albatta yo‘q! Nafaqat ayollar balki erkaklarga ham tariximizda kalta-kulta kiyinish, hatto boshyalang yurishlik odat bo‘lmagan. Shuning uchun ham xalqimizda “Belingda belbog‘ing, boshingda do‘pping bormi?” degan naql paydo bo‘lgan bo‘lsa ajab emas. Zotan erkaklarning or nomusi ularning lafzi halolligi va mardliklari mazkur naql bilan ifodalangan.
Mana endi hozirgi kundagi yigitlarimizni ham kiyayotgan kiyimlariga bir nazar soling-da o‘zingiz baho beravering. Yuqorida kiyimni ziynat deb o‘tildi. Bu degani kiyimni ziynat uchungina kiysin degani emas. Mana shu tushunchani suiste’mol qilganlar, xossatan tarbiyasiz ayollar libosni o‘zlarining butun tanalarini, qad-qomatlarini begona erkaklarga faxrlanib ko‘rsatish uchun vosita qilib oldilar. Boshqalari esa, kiyimboshning qimmatbaholigi bilan faxrlanib va g‘ururlanib yurishni hayotning asosiy maqsadi qilib oldilar.

— Dinimizda kiyinish borasida qanday tavsiyalar berilgan?
— Barcha sohalardagi kabi kiyinish borasida ham o‘rtachalik va mo‘‘tadillik maqbuldir. Bu borada haddan oshib ketmaslik yoki taqvo va parhezkorlikni da’vo qilib o‘ta xaroba holatda kiyinish ham to‘g‘ri emas.
Rivoyat qilinishicha, bir kuni sahobiylar jangdan so‘ng dam olish uchun bir daraxt ostiga to‘planib, tamaddi qilishga kirishishdi. Ularning orasida Payg‘ambarimiz alayhissalom ham bor edilar. Shu payt tuyasini boqib yurgan bir sahobiy ularning oldiga kelib qoldi. U eskirib, to‘zib ketgan libosda edi. Payg‘ambarmiz alayhissalom uning ahvolini ko‘rib, Jobir ibn Abdullohdan: «Uning boshqa kiyimi yo‘qmi?» deb so‘radilar. U kishi: «To‘rvasida yana ikkita kiyimi bor», dedilar. Faxri koinot: «Ularni kiysa bo‘lmaydimi?» dedilar. Jobir boyagi kishini chaqirib, u zotning gaplarini yetkazdilar. U darrov kiyimlarini almashtirib oldi va nari ketdi. Shunda Payg‘ambarimiz alayhissalom: «Mana shunisi yaxshi emasmi?» dedilar.
Shayx Sha’biy aytadi: «Ahmoqlar ustingdan kulmaydigan va faqihlar (shariat bilimdonlari) ayblamaydigan kiyimni kiy».
Muhammad ibn Siriyn: «Shuhrat oldin kiyimni uzun kiyishda edi, so‘ng uni yangilashga o‘tdi», degan.
Alisher Navoiy «Mahbubul-qulub» asarida bunday yozgan: «Erkaklarning o‘zini ko‘z-ko‘z qilish uchun yasanishi xotinlarning oroyish uchun bezanishlari kabidir. Ammo bu kabi bezanmoq har ikkalasi uchun ham nomunosib, xususan, erkaklar uchun ko‘proq sharmandalikdir».

— Ba’zi yoshlar masjidlarga shortik, yengsiz ko‘ylaklarda kirishadi. Ularga bunday holatda masjidga kirma, deb tanbeh bersangiz, avratim yopiq bo‘lsa bo‘ldi-da, deyishadi.  
— Har bir ibodatning farzu vojibi bo‘lgani kabi sunnat, mustahab amallari va odoblari bor. Sunnat va mustahab amallar farzni quvvatlab turish uchundir. Sunnat tark etilgani sari farz ham yemirilib boraveradi. Xuddi shuningdek avratni yopish farz bo‘lsa, Rasululloh s.a.v. ta’lim berganlaridek kiyinish sunnatdir. Rusullulloh s.a.v. uzrli sabab bo‘lmasa, hech qachon faqatgina avratni yopadigan kiyim bilan namoz o‘qimaganlar. Sharoit bo‘laturib shortik yoki kalta ko‘ylakda namoz o‘qish beadablikdir. Undan tashqari bunday kiyimlar qiyomda avratni berkitishi mumkin, lekin ruku, sajda va qa’dada tizzalar va bellar ochilib qoladi. Bu boshqalarning ham namoziga zarar yetkazadi. Shuningdek turli hayvon yoki insonlarning surati bor kiyimlar ham ibodat libosiga to‘g‘ri kelmaydi.

— Erkaklar uchun o‘ta tor, yupqa va kalta kiyimlar kiyish hukmi qanday?
— Avvalo tibbiy tarafdan bunday kiyimlar insonga zarar ekanligini tib olimlari isbotlashdi. Bu holatdagi kiyimda riyo, maqtanchoqlik ham bor, o‘zini, badanini ko‘z-ko‘z qilish bor. Shuningdek bunday kiyimlarda namoz o‘qish noqulay. Rasullulloh s.a.v. aytganlaridek, «Kimki bir qavmga o‘zini o‘xshataversa, u o‘sha qavmdan bo‘ladi». Demak, musulmon inson har kimga ko‘r-ko‘rona taqlid  qilavermasligi kerak. O‘ta tor, yupqa, harir, gulli, yaltir-yultir liboslar yigitlarning erkaklik g‘ururiga ham ta’sir o‘tkazadi. Muttasil mana shunday libos kiygan yigitlarda ayolsifatlik belgilari namoyon bo‘la boshlaydi.

— Erkaklar va ayollar uchun kiyimning rangida cheklov bormi?
— Erkaklar uchun qip-qizil va sap-sariq libos kiyish makruxdir. Balki oq, och liboslar kiyish sunnatdir. Ayollar uchun esa e’tiborni tortadigan liboslar kiyish tavsiya etilmaydi.
Barcha sohalarda ikki dunyo baxtu saodatiga erishish uchun shariat ahkomlariga amal qilish talab etilganidek, kiyinish borasida ham har xil g‘oyalar, madaniyatlar yoki ko‘r-ko‘rona taqlidlar, o‘zim hal qilaman degan tushunchalarni bir chetga qo‘yib, bizni yaratgan va bizga nima yaxshiyu nima yomon ekanligini, nima foydayu nima zarar ekanligini yaxshiroq biluvchi Alloh taoloning shariatiga itoat etish ulkan yutug‘imizdir.

Davronbek Tojialiyev suhbatlashdi.

• Олдинги
• Кейинги