Ҳусайнхон Яҳё Абдулмажид: “Юртимизда халқаро Қуръони карим илмий марказлари ҳам очилиши керак”

Ҳусайнхон Яҳё Абдулмажид 1981 йил 12 январда Андижон шаҳрида таваллуд топган. 13 ёшида Қуръони Каримни тўла ёд олган.

Ҳусайнхон қори 2001 йил Ўзбекистон Мусулмонлари идораси томонидан ўтказилган 11-Қуръон мусобақасининг Республика босқичида иккинчи ўринни олган. 2005 йил Эронда ўтказилган халқаро Қуръон мусобақасида қатнашган. Ўзбекистон Мусулмонлари идораси томонидан ўтказилган 19-Қуръон мусобақасининг Республика босқичида биринчи ўринни олган (2009).

Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтини тамомлаган (2008-2012).

Ҳусайнхон қори “Навоийдан чу топқайлар навое” (Ҳасанхон қори билан ҳаммуаллифликда) китоби муаллифи. “Олтин силсила” мажмуаси таржимонларидан ва муҳаррирларидан бири. 30 жузлик Қуръони карим қироати аудио диски чиқарилган.

Ҳусайнхон Яҳё Абдулмажид ҳозирда Тошкент шаҳридаги “Хўжа Аламбардор” жомеъ масжиди имом-хатиб ноиби.

— Қори ака, ўтган йили акангиз Ҳасанхон қори билан суҳбатлашганимизда болаларни ёшликдан Қуръони каримга муҳаббатли қилиб тарбиялаш ҳақида фикрлар, шунингдек, фарзандини қори қилмоқчи бўлганларга қандай тавсиялар берган эдилар. Бу борада ота-онангиз қўллаган, айни пайтда сиз ҳам фарзандларингизга қўллаётган усуллар ҳақида сўзлаб берсангиз.

— Ҳа, сиз зикр қилган суҳбат кўпчиликка фойдали бўлган. Албатта, ўша суҳбатда зикр қилинган тавсиялар айнан ота-онамизнинг бизларга берган тарбиялари ҳамда ўзимиз фарзандларда қўллаётган тажрибалар асосида айтилган. Мен ҳам такрордан қочиш маъносида ўша тавсияларни тасдиқлаган ҳолда айрим нуқталарни қўшимча қилишим мумкин. Саволда сўралганидек, ўз оиламиздан, атрофимиздан мисол келтиришимга тўғри келади.

Фарзанд тарбиясида қисқа қилиб айтганда қуйидаги асосий нуқталарни зикр қилишимиз мумкин:

Биринчидан, инсон ўз фарзандига она ёки ота танлаётганда номзоднинг салоҳиятига қараши, фарздандидан олдин ўзини тарбиялаши лозим.

Отамиз гўзал тарбияли ва тарбияси гўзал инсон эдилар. Фарзандларга катта эҳтимом билан муносабат қилардилар. Онамиз ҳам олийжаноб шахсиятга эга эдилар. Иккалалари ҳам илм-маърифатга, Қуръони Каримга муҳаббатлари чексиз эди. Бу гапларни айтишдан мақсад шуки, ота-онадаги руҳият, ихлос-муҳаббат фарзандларга ўтар экан. Фарзанди тарбияли бўлишини истаган инсон тарбияни аввало ўзидан бошлаши керак. Фарзанд дунёни ота-она даргоҳида танийди. У кўз очиб кўрган нарса илм билан шуғулланиш, китоб ўқиш, Қуръон тиловати, эзгулик бўлса, фарзандлар ҳам илмга чанқоқ, мухлис бўлиб тарбия топади. Фарзанди қори бўлишини истаган инсоннинг кундалик Қуръон вазифаси бўлиши, болалар уни эшитишлари керак. Хусусан, бу борада онанинг ўрни катта. Бола онасида тиловат, мутолаа, илм такрорини кўрса, у ўз-ўзидан илмга, Қуръонга муҳаббатли, қобилиятли бўлиб шаклланади. Акс ҳолда, боланинг кўз очиб кўрган олами турли беҳуда нарсалар, мазмунсиз кўрсатувлар ёки гуноҳ ишлар бўлса, албатта, у шунга яраша тарбия олади.

Иккинчидан, фарзанд тарбиясида гўзал услубларни қўллаш лозим.

Отамиз, гўдак бўлишимизга қарамай, биз билан катта инсон билан мулоқот қилгандек гаплашардилар. Ўқишимизга жиддий эътибор берардилар. Бездирадиган таҳдид қилмас, танбеҳлари ҳам лутфли бўлар эди. Шу қадарки, енгил пўписа қилсалар, биз учун катта мусибат, унутилмас зажр бўларди.

Ҳамма ишда бўлганидек, тарбияда ҳам мўътадиллик муҳим. Фарзанд қийналмасин ҳам, талтайиб ҳам кетмасин. Ўйин-кулгу ва маишатга эмас, ўқиш, илм олишга шароит яратиш муҳим. Баъзилар: “Фарзандимга ҳамма нарсани қилиб бердим, барча айтганини муҳайё қилдим, лекин ўқимаяпти”, дейди. Барча истаклари қийинчиликсиз ҳозир бўлган бола бекордан қийналишни албатта истамайди.

Отамиз дастурхонимизни жуда ҳам тўкин тутганлар. Шунга қарамай, баъзан бир маҳалги овқатланишимиз қайноқ сувга ивитилган қаттиқ нон бўларди. У киши бу ишни атай қилардилар ва “Қаноатни ўрганасизлар-да”, деб қўярдилар. Ҳатто чой ёки шакар ҳам қўштирмасдилар. Яна: “Зеҳнни ўткир қилади бу”, деб қизиқтириб ҳам қўяр эдилар.

Учинчидан, Аллоҳ таолодан бу борада тинимсиз ёрдам сўраши, илтижо қилиши даркор.

Мисрда эканимда ҳозирда интернетда машҳур бўлиб кетган тожик бола Айёмиддин қори ва отаси билан кўришдим. Бола 15 ёшда. Қуръони Каримни тўла ёд олган. Ҳар бир оятнинг қайси сура, қайси саҳифада, нечанчи рақамда келганини айтиб бера олади. Мисрдаги халқаро мусобақада иккинчи ўринни олди. Айёмиддиннинг отаси фарзанди учун ҳар куни соатлаб вақт ажратар экан. Шу билан бирга, ҳар куни таҳажжудда дуо қиларкан. У киши айнан таҳажжуддаги дуоларининг самарасини кўрганини алоҳида таъкидлади.

Тўртинчидан, дуогўй инсонлардан фарзанд ҳақига дуо олмоқ лозим. Олимлар, кексалар, қийналган кишиларга ёрдам кўрсатиб, бирор ҳожатини раво қилиб дуо олинса, янада афзал. Бу энг кўп тажрибадан ўтган самарали иш.

Падари бузрукворимизнинг катта оталари Абдулмажид қози домла деган буюк аллома бўлганлар. Ўз даврида мисли кўрилмаган, Марказий Осиёда саноқли олимлардан бўлганлар. Ёшлигидан беназир қобилият эгаси сифатида танилиб, ўз замондошлари орасида “ладуний илм соҳиби” дея эътироф этилганлар. У кишининг шундай етук даража топишида отаси Абдуллоҳ қорининг хизмати катта бўлган. У киши ўзи аҳли илм ва аҳли Қуръон бўлиши билан бирга деҳқончилик билан шуғулланган. Ўғли Абдулмажид ўқийдиган мадрасага ҳар ҳафта турли озиқ-овқат ва харажатлар қилиб келар, устозу талабаларга ҳадялар тарқатаркан. Аммо ҳаммага ҳадя, тилла тангалар улашиб, фақат ўғлига бермас экан. Ёш Абдулмажид: “Отажон, менга ҳам бир оз пул беринг, ҳаммага бердингиз-ку”, деса, у киши: “Ўғлим, мана шу тарқатаётганларимнинг ҳаммасини сизга беряпман. Мен сочиб қўйяпман, сиз йиғиб оласиз”, дер экан. Топган бор будини шу фарзанднинг олим бўлиши учун сарф қилар экан. Ҳақиқатда Абдулмажид қози домла 97 ёшгача айтганимиздек беназир аллома бўлиб етишганлар, илм ва дин хизматида, эл ардоғида, маърифат аҳлининг тўрида яшаб ўтганлар.

Яна ҳам яқин бир мисол. Миллат устози Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратларининг қиблагоҳлари Муҳаммад Юсуф ҳожи дада ҳам фарзандларига кўп дуо олганлар. Устозларининг, илм аҳлининг хизматини кўп қилганлар. Биз у киши билан кўп ҳамсуҳбат бўлганмиз. Ўзлари айтиб берган эдилар. Бухорода ўқиб юрган кезлари ҳар куни бомдодга устозларнинг эшиклари олдига обдастада сув иситиб қўйиб қўярканлар. Кечасида шаҳарнинг бир ерига бориб, қопда кесак тайёрлаб келиб, ҳожатхоналарни тозалаб, тозалагичларини янгилаб қўяр эканлар. Ўша пайтда Муҳаммад Содиқ ўғиллари гўдак бўлган экан. Устозлар у кишининг ҳамда фарзандларининг ҳақларига кўп дуо қилишаркан. Ҳожи онамнинг айтишларича, ҳожи дада бир умр фарзандларининг ҳақларига дуо олганлар. Бор-будларини уларни тарбия қилиш ва ҳақларига дуо олиш учун сарфлаб юборганлар.

Баъзилар аҳли фазл кишини кўрганда “менинг ҳам фарзандим шундай бўлсайди” дейдию, унинг ота-онаси қилган ҳиммат ва меҳнатни қилмайди. Бу эса бир вақтнинг ўзида ҳам тирик қолиб, ҳам шаҳид бўлишни орзу қилгандек гап.

— Оилада ака-укалар доим бир-бирига тақлид қилади. Айниқса иккаласи тенгдош ва сабоқдош бўлса, ўзаро мусобақалашув бўлиши табиий. Ҳасанхон қори билан Қуръони карим ва бошқа илмларни эгаллашда беллашармидингиз?

— Ёшликда бўлган. Отам ёшликларидаги ўз ака-укалари билан қилган мусобақалашувларини бизга айтиб берардилар. Биз ҳам баъзи усулларни қўллардик. Масалан, баъзан кимдир тунда яширинча уйғониб, бошқа хонага кириб дарс қилар, сездирмаслик учун чироқ ёқмай, шамдан фойдаланар эди. Ҳатто ёпинчиқ ичида одам бордек шаклда қолдириларди. Лекин устозга борганимиздан кейин доим бирга қатнаганмиз. Биримизнинг дарсимиз етмаса, иккинчимиз кутиб турарди.

Баъзан ёшлик қилиб ўйинга қизиқиб кетсак, дарс етмай бурун ўртоқлар ўйинга чақирганда улар томон ошиқиб қолсак, опаларимизга айтардик, улар бизни устунга боғлаб қўяр ва сабоқ етганда ечиб қўйишар эди.

— “Токи ўқиётганларига қорининг ўзи амал қилмас экан, унинг жамоатга таъсири бўлмайди” дейишади олимларимиз. Бу қориларга катта масъулият юклайди. Шунингдек, жамоатдагиларнинг ҳолати ҳам қорининг қироатига таъсир қилар экан. Шундайми?

— Албатта. Қорининг руҳияти жамоатга таъсир қилганидек, жамоатнинг руҳияти ҳам қорига таъсир қилади. Ихлосли қалбларга овоз ҳам юракдан келади. Шунингдек, овоз қулоқдан киради, аммо уни руҳ тинглайди. Машҳур Шайх Абдулбосит қоридан бир суҳбатда шу ҳақда сўралганда у киши: “Қироатнинг таъсири тақвога боғлиқ”, деган эди. Шунингдек, қорининг қироат асносидаги кечинмалари ҳам жамоатга ўтади. Шунинг учун ҳам Шайх Абдулбосит қори қироатга чиқишдан олдин ўзи ўқимоқчи бўлган оятларнинг тафсирларини мутолаа қилар, тиловатдан олдин бир неча дақиқа ёлғиз ўтириб зикр қилар, ундан кейин тиловатга чиқар экан. Қуръонни тўғри ўқий олган киши “қори”, уни тўла ёд олган “ҳофиз” ёки “ҳофизи Қуръон”, бу икки сифатга қўшимча равишда Қуръонни ўз ҳаётига сингдирган ва уни ўзидан кейингиларга етказувчи киши “ҳомили Қуръон” дейилади. Ҳомили Қуръон киши Қуръонни ўқиш ва ёдлаш билан бирга уни яшагани учун унинг қироати таъсирли бўлади, у ўқиганда худди оятлар айни дамда нозил бўлаётгандай бўлади. Аллоҳ таоло биз қориларга шундай “ҳомил” бўлишни насиб этсин!

Шу билан бирга, жамоатнинг ихлоси, муҳаббати ва тушунчаси, ҳатто маънавий ҳолати ҳам қорининг қироатига таъсир қилади. Ибн Касир раҳимуҳуллоҳнинг тафсирида бир ҳадис келади. Расулимиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир сафар намозда қироат асносида адашиб қолган эканлар. Шунда намоздан кейин: “Бирортангиз таҳоратни чала қилиб келганми дейман”, деган мазмунда сўз айтган эканлар.

— Алҳамдулиллоҳ, юртимизда қорилар сони ва сифати йилдан йилга ошиб бормоқда. Янги диний марказлар очилаётгани ҳам қувончли. Юртимиз қорилари Россия, Украина, АҚШдаги таровеҳларда хатмга ўтишмоқда. Бир неча йиллардан бери Республика қорилар мусобақаси ҳам ўтказиб келинади. Ҳар йили қориларимиз халқаро Қуръони карим мусобақаларида иштирок этишади... Лекин халқаро мусобақаларда бирон марта ўрин ололмаганимиз сабаби нимада деб ўйлайсиз?

— Ҳа, минг шукрлар бўлсинки, қориларимиз йиллардан буён турли халқаро мусобақаларда қатнашиб келмоқдалар. Аммо айтганингиздек, ғолиб бўлганларини кўрмадик ҳануз. Бунинг сабаби ­– бизда ўша мусобақаларга тайёргарлик йўқ. Ички мусобақамиз халқаро меъёрга жавоб бера олмайди. Одатда ҳар қандай мусобақа ва беллашувнинг шарт-шароити, қонун-қоидаси бўлади. Иштирокчилар ўша қоида ва шартлар асосида тайёргарлик кўрадилар. Ҳар ким ўз билимича, ўз одатича тайёрланса, албатта, беллашувда ютқазади. Масалан, бокс бизнинг миллий курашдан кескин фарқ қилади. Боксчиларимиз ўша бокс беллашувларида ютиши учун ўз юртларида бокс мактабларига қатнаганлар, йиллар мобайнида шуғулланганлар ва шунинг учун жаҳон миқёсида ўз ўринларига эга бўлганлар. Агар улар халқаро бокс мусобақасига борсаю, “ўзимизнинг миллий курашга нима етсин”, деб рингда курашга тушиб кетса, қандай бўлади? Бинобарин, бизда ҳам қориларни ўша халқаро Қуръон мусобақаларига тайёрлайдиган илмий марказлар очилиши керак. Ўша ерда тайёргарликдан ўтган ва дарсдошлари орасида ғолиб бўлганлари халқаро мусобақаларга чиқарилса, иншоаллоҳ, Ўзбекистон қорилари ҳам жаҳон қориларининг ғолибларига айланадилар. Шахсан ўзимда кечган ҳолатни эслайман. Эронга борганимда қўлимизга мусобақанинг шартлари топширилди. Не ажабки, биз у шартларни, балки у ерда ишлатилган илмий атмаларни илк бор кўриб турган эдик.

Қисқа қилиб айтсак, қироат уч жабҳадан таркиб топади: овоз, оҳанг, талаффуз. Қорилар аввало бизда “вокал” деб аталувчи овозшунос мутахассисларнинг қўлида овозни очиб, шакллантириб, тўғри йўлга қўйиб олишлари керак. Кейин тажвид устозларидан талаффуз ҳамда вақф-ибтидо қоидаларини ўзлаштирадилар. Ундан кейин эса Қуръони карим тиловатида қўлланадиган арабча оҳангларни, илмий тилда айтганда “мақом илми”ни эгаллайдилар. Шулар тўла ўзлаштирилганда қироат мукаммал қироат бўлиши мумкин. Шунингдек, дунё тан олган устоз қориларнинг тиловатларини кўп тинглаш лозим.

Шу ўринда бир масалага эътибор қаратиш керак. Мутахассисларнинг таъкидлашича, инсон боласи қайси бегона тилни 12-13 ёшгача ўзлаштирса, у ўша тилни ўз она тилидек бехато, нуқсонсиз ўзлаштиради ва нутқ қилади. Ёши катта бўлганда ўрганган тилида ҳар қанча билимдон бўлса ҳам, нутқда тил бегоналиги тепчиб туради. Шунинг учун шаҳарларимизда инглиз ва рус тилларига ихтисослашган боғча, мактаблар бўлганидек, араб тилига ихтисослашган боғча, мактаблар ҳам бўлиши даркор. Бу мактабларда ҳамма дарс араб тилида олиб борилади. Бола 12-13 ёшга бормай ҳофизи Қуръон бўлади. Ўзим гувоҳ бўлганим ихтисослашган мактаблардан бирида болалар инглиз тилини соф ўзлаштиришлари учун Америкадан ўқитувчи ёлланган экан. Биз айтган мактабларда ҳам айнан араб қориларини олиб келиб дарс ўтказиш мумкин. Шундагина қориларимизнинг талаффузи тўла арабий, ажамлик аралашмаган соф нутқ бўлиб, қироатлари арабларникидан қолишмайдиган бўлади, балки энг буюк устоз қорилар даражасига чиқади. Бу арабпарастлик эмас. Футболда ҳам, бошқа соҳаларда ҳам ўша соҳанинг энг етакчи мураббийсини ҳар қанча катта маблағ ҳисобига бўлса ҳам ташқаридан олиб келиб, ундан фойдаланиш амалдаги тажрибадир.  Зотан, улуғ аждодларимиз айнан шундай йўл тутганлар. Шундагина авлодларимиздан яна бухорийлар, насафийлар етишиб чиқиши мумкин.

Имом Бухорийнинг замонларида 5 ёшли болалар ёппасига Қуръонни ёзиб, ўқий олиш малакасига эга бўлган. Имом Бухорий, Ибн Сино, Беруний, Навоий каби алломаларимизнинг ҳаммалари 10 ёш атрофида ҳофизи Қуръон бўлишган. Улар ўз асарларини араб тилида ёзганлар. Имом Замахшарийдек бобокалонларимизнинг араб тили ва балоғатида ёзган асарларини ҳозиргача арабу ажам ўқиб, ўрганмоқда.

—  Қори ака, ўзингиз ўзбек қориларидан кимларга мухлислик қиласиз? Қайси қориларнинг қироати сизга маъқул?

— Мен барча қорига мухлисман. Қориларимизнинг қироатлари бир-биридан ажойиб. Ҳар бир қорининг ўз хоссаси бор. Кимнингдир қироатида маъно қалбга чуқурроқ етиб боради, кимнингдир овоздаги маҳорати, кимнингдир талаффуздаги фасоҳати кишини ром қилади. Бирларини бир хоссаси учун, бошқасини яни бошқа хоссаси учун ёқтираман. Қориларимизнинг халқаро Қуръон мусобақаларидаги иштирокларини кузатар эканман, улар ҳам жаҳон миқёсида яхши ўринга эга эканларини кўраман. Агарчи юқори даражада бўлмасалар-да, қуйи ҳам эмаслар.

Давронбек Тожиалиев суҳбатлашди.

* * *

Husaynxon Yahyo Abdulmajid 1981 yil 12 yanvarda Andijon shahrida tavallud topgan. 13 yoshida Qur’oni Karimni to‘la yod olgan.

Husaynxon qori 2001 yil O‘zbekiston Musulmonlari idorasi tomonidan o‘tkazilgan 11-Qur’on musobaqasining Respublika bosqichida ikkinchi o‘rinni olgan. 2005 yil Eronda o‘tkazilgan xalqaro Qur’on musobaqasida qatnashgan. O‘zbekiston Musulmonlari idorasi tomonidan o‘tkazilgan 19-Qur’on musobaqasining Respublika bosqichida birinchi o‘rinni olgan (2009).

Imom Buxoriy nomidagi Toshkent Islom institutini tamomlagan (2008-2012).

Husaynxon qori “Navoiydan chu topqaylar navoe” (Hasanxon qori bilan hammualliflikda) kitobi muallifi. “Oltin silsila” majmuasi tarjimonlaridan va muharrirlaridan biri. 30 juzlik Qur’oni karim qiroati audio diski chiqarilgan.

Husaynxon Yahyo Abdulmajid hozirda Toshkent shahridagi “Xo‘ja Alambardor” jome’ masjidi imom-xatib noibi.

— Qori aka, o‘tgan yili akangiz Hasanxon qori bilan suhbatlashganimizda bolalarni yoshlikdan Qur’oni karimga muhabbatli qilib tarbiyalash haqida fikrlar, shuningdek, farzandini qori qilmoqchi bo‘lganlarga qanday tavsiyalar bergan edilar. Bu borada ota-onangiz qo‘llagan, ayni paytda siz ham farzandlaringizga qo‘llayotgan usullar haqida so‘zlab bersangiz.

— Ha, siz zikr qilgan suhbat ko‘pchilikka foydali bo‘lgan. Albatta, o‘sha suhbatda zikr qilingan tavsiyalar aynan ota-onamizning bizlarga bergan tarbiyalari hamda o‘zimiz farzandlarda qo‘llayotgan tajribalar asosida aytilgan. Men ham takrordan qochish ma’nosida o‘sha tavsiyalarni tasdiqlagan holda ayrim nuqtalarni qo‘shimcha qilishim mumkin. Savolda so‘ralganidek, o‘z oilamizdan, atrofimizdan misol keltirishimga to‘g‘ri keladi.

Farzand tarbiyasida qisqa qilib aytganda quyidagi asosiy nuqtalarni zikr qilishimiz mumkin:

Birinchidan, inson o‘z farzandiga ona yoki ota tanlayotganda nomzodning salohiyatiga qarashi, farzdandidan oldin o‘zini tarbiyalashi lozim.

Otamiz go‘zal tarbiyali va tarbiyasi go‘zal inson edilar. Farzandlarga katta ehtimom bilan munosabat qilardilar. Onamiz ham oliyjanob shaxsiyatga ega edilar. Ikkalalari ham ilm-ma’rifatga, Qur’oni Karimga muhabbatlari cheksiz edi. Bu gaplarni aytishdan maqsad shuki, ota-onadagi ruhiyat, ixlos-muhabbat farzandlarga o‘tar ekan. Farzandi tarbiyali bo‘lishini istagan inson tarbiyani avvalo o‘zidan boshlashi kerak. Farzand dunyoni ota-ona dargohida taniydi. U ko‘z ochib ko‘rgan narsa ilm bilan shug‘ullanish, kitob o‘qish, Qur’on tilovati, ezgulik bo‘lsa, farzandlar ham ilmga chanqoq, muxlis bo‘lib tarbiya topadi. Farzandi qori bo‘lishini istagan insonning kundalik Qur’on vazifasi bo‘lishi, bolalar uni eshitishlari kerak. Xususan, bu borada onaning o‘rni katta. Bola onasida tilovat, mutolaa, ilm takrorini ko‘rsa, u o‘z-o‘zidan ilmga, Qur’onga muhabbatli, qobiliyatli bo‘lib shakllanadi. Aks holda, bolaning ko‘z ochib ko‘rgan olami turli behuda narsalar, mazmunsiz ko‘rsatuvlar yoki gunoh ishlar bo‘lsa, albatta, u shunga yarasha tarbiya oladi.

Ikkinchidan, farzand tarbiyasida go‘zal uslublarni qo‘llash lozim.

Otamiz, go‘dak bo‘lishimizga qaramay, biz bilan katta inson bilan muloqot qilgandek gaplashardilar. O‘qishimizga jiddiy e’tibor berardilar. Bezdiradigan tahdid qilmas, tanbehlari ham lutfli bo‘lar edi. Shu qadarki, yengil po‘pisa qilsalar, biz uchun katta musibat, unutilmas zajr bo‘lardi.

Hamma ishda bo‘lganidek, tarbiyada ham mo‘‘tadillik muhim. Farzand qiynalmasin ham, taltayib ham ketmasin. O‘yin-kulgu va maishatga emas, o‘qish, ilm olishga sharoit yaratish muhim. Ba’zilar: “Farzandimga hamma narsani qilib berdim, barcha aytganini muhayyo qildim, lekin o‘qimayapti”, deydi. Barcha istaklari qiyinchiliksiz hozir bo‘lgan bola bekordan qiynalishni albatta istamaydi.

Otamiz dasturxonimizni juda ham to‘kin tutganlar. Shunga qaramay, ba’zan bir mahalgi ovqatlanishimiz qaynoq suvga ivitilgan qattiq non bo‘lardi. U kishi bu ishni atay qilardilar va “Qanoatni o‘rganasizlar-da”, deb qo‘yardilar. Hatto choy yoki shakar ham qo‘shtirmasdilar. Yana: “Zehnni o‘tkir qiladi bu”, deb qiziqtirib ham qo‘yar edilar.

Uchinchidan, Alloh taolodan bu borada tinimsiz yordam so‘rashi, iltijo qilishi darkor.

Misrda ekanimda hozirda internetda mashhur bo‘lib ketgan tojik bola Ayyomiddin qori va otasi bilan ko‘rishdim. Bola 15 yoshda. Qur’oni Karimni to‘la yod olgan. Har bir oyatning qaysi sura, qaysi sahifada, nechanchi raqamda kelganini aytib bera oladi. Misrdagi xalqaro musobaqada ikkinchi o‘rinni oldi. Ayyomiddinning otasi farzandi uchun har kuni soatlab vaqt ajratar ekan. Shu bilan birga, har kuni tahajjudda duo qilarkan. U kishi aynan tahajjuddagi duolarining samarasini ko‘rganini alohida ta’kidladi.

To‘rtinchidan, duogo‘y insonlardan farzand haqiga duo olmoq lozim. Olimlar, keksalar, qiynalgan kishilarga yordam ko‘rsatib, biror hojatini ravo qilib duo olinsa, yanada afzal. Bu eng ko‘p tajribadan o‘tgan samarali ish.

Padari buzrukvorimizning katta otalari Abdulmajid qozi domla degan buyuk alloma bo‘lganlar. O‘z davrida misli ko‘rilmagan, Markaziy Osiyoda sanoqli olimlardan bo‘lganlar. Yoshligidan benazir qobiliyat egasi sifatida tanilib, o‘z zamondoshlari orasida “laduniy ilm sohibi” deya e’tirof etilganlar. U kishining shunday yetuk daraja topishida otasi Abdulloh qorining xizmati katta bo‘lgan. U kishi o‘zi ahli ilm va ahli Qur’on bo‘lishi bilan birga dehqonchilik bilan shug‘ullangan. O‘g‘li Abdulmajid o‘qiydigan madrasaga har hafta turli oziq-ovqat va xarajatlar qilib kelar, ustozu talabalarga hadyalar tarqatarkan. Ammo hammaga hadya, tilla tangalar ulashib, faqat o‘g‘liga bermas ekan. Yosh Abdulmajid: “Otajon, menga ham bir oz pul bering, hammaga berdingiz-ku”, desa, u kishi: “O‘g‘lim, mana shu tarqatayotganlarimning hammasini sizga beryapman. Men sochib qo‘yyapman, siz yig‘ib olasiz”, der ekan. Topgan bor budini shu farzandning olim bo‘lishi uchun sarf qilar ekan. Haqiqatda Abdulmajid qozi domla 97 yoshgacha aytganimizdek benazir alloma bo‘lib yetishganlar, ilm va din xizmatida, el ardog‘ida, ma’rifat ahlining to‘rida yashab o‘tganlar.

Yana ham yaqin bir misol. Millat ustozi Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining qiblagohlari Muhammad Yusuf hoji dada ham farzandlariga ko‘p duo olganlar. Ustozlarining, ilm ahlining xizmatini ko‘p qilganlar. Biz u kishi bilan ko‘p hamsuhbat bo‘lganmiz. O‘zlari aytib bergan edilar. Buxoroda o‘qib yurgan kezlari har kuni bomdodga ustozlarning eshiklari oldiga obdastada suv isitib qo‘yib qo‘yarkanlar. Kechasida shaharning bir yeriga borib, qopda kesak tayyorlab kelib, hojatxonalarni tozalab, tozalagichlarini yangilab qo‘yar ekanlar. O‘sha paytda Muhammad Sodiq o‘g‘illari go‘dak bo‘lgan ekan. Ustozlar u kishining hamda farzandlarining haqlariga ko‘p duo qilisharkan. Hoji onamning aytishlaricha, hoji dada bir umr farzandlarining haqlariga duo olganlar. Bor-budlarini ularni tarbiya qilish va haqlariga duo olish uchun sarflab yuborganlar.

Ba’zilar ahli fazl kishini ko‘rganda “mening ham farzandim shunday bo‘lsaydi” deydiyu, uning ota-onasi qilgan himmat va mehnatni qilmaydi. Bu esa bir vaqtning o‘zida ham tirik qolib, ham shahid bo‘lishni orzu qilgandek gap.

— Oilada aka-ukalar doim bir-biriga taqlid qiladi. Ayniqsa ikkalasi tengdosh va saboqdosh bo‘lsa, o‘zaro musobaqalashuv bo‘lishi tabiiy. Hasanxon qori bilan Qur’oni karim va boshqa ilmlarni egallashda bellasharmidingiz?

— Yoshlikda bo‘lgan. Otam yoshliklaridagi o‘z aka-ukalari bilan qilgan musobaqalashuvlarini bizga aytib berardilar. Biz ham ba’zi usullarni qo‘llardik. Masalan, ba’zan kimdir tunda yashirincha uyg‘onib, boshqa xonaga kirib dars qilar, sezdirmaslik uchun chiroq yoqmay, shamdan foydalanar edi. Hatto yopinchiq ichida odam bordek shaklda qoldirilardi. Lekin ustozga borganimizdan keyin doim birga qatnaganmiz. Birimizning darsimiz yetmasa, ikkinchimiz kutib turardi.

Ba’zan yoshlik qilib o‘yinga qiziqib ketsak, dars yetmay burun o‘rtoqlar o‘yinga chaqirganda ular tomon oshiqib qolsak, opalarimizga aytardik, ular bizni ustunga bog‘lab qo‘yar va saboq yetganda yechib qo‘yishar edi.

— “Toki o‘qiyotganlariga qorining o‘zi amal qilmas ekan, uning jamoatga ta’siri bo‘lmaydi” deyishadi olimlarimiz. Bu qorilarga katta mas’uliyat yuklaydi. Shuningdek, jamoatdagilarning holati ham qorining qiroatiga ta’sir qilar ekan. Shundaymi?

— Albatta. Qorining ruhiyati jamoatga ta’sir qilganidek, jamoatning ruhiyati ham qoriga ta’sir qiladi. Ixlosli qalblarga ovoz ham yurakdan keladi. Shuningdek, ovoz quloqdan kiradi, ammo uni ruh tinglaydi. Mashhur Shayx Abdulbosit qoridan bir suhbatda shu haqda so‘ralganda u kishi: “Qiroatning ta’siri taqvoga bog‘liq”, degan edi. Shuningdek, qorining qiroat asnosidagi kechinmalari ham jamoatga o‘tadi. Shuning uchun ham Shayx Abdulbosit qori qiroatga chiqishdan oldin o‘zi o‘qimoqchi bo‘lgan oyatlarning tafsirlarini mutolaa qilar, tilovatdan oldin bir necha daqiqa yolg‘iz o‘tirib zikr qilar, undan keyin tilovatga chiqar ekan. Qur’onni to‘g‘ri o‘qiy olgan kishi “qori”, uni to‘la yod olgan “hofiz” yoki “hofizi Qur’on”, bu ikki sifatga qo‘shimcha ravishda Qur’onni o‘z hayotiga singdirgan va uni o‘zidan keyingilarga yetkazuvchi kishi “homili Qur’on” deyiladi. Homili Qur’on kishi Qur’onni o‘qish va yodlash bilan birga uni yashagani uchun uning qiroati ta’sirli bo‘ladi, u o‘qiganda xuddi oyatlar ayni damda nozil bo‘layotganday bo‘ladi. Alloh taolo biz qorilarga shunday “homil” bo‘lishni nasib etsin!

Shu bilan birga, jamoatning ixlosi, muhabbati va tushunchasi, hatto ma’naviy holati ham qorining qiroatiga ta’sir qiladi. Ibn Kasir rahimuhullohning tafsirida bir hadis keladi. Rasulimiz sollallohu alayhi va sallam bir safar namozda qiroat asnosida adashib qolgan ekanlar. Shunda namozdan keyin: “Birortangiz tahoratni chala qilib kelganmi deyman”, degan mazmunda so‘z aytgan ekanlar.

— Alhamdulilloh, yurtimizda qorilar soni va sifati yildan yilga oshib bormoqda. Yangi diniy markazlar ochilayotgani ham quvonchli. Yurtimiz qorilari Rossiya, Ukraina, AQShdagi tarovehlarda xatmga o‘tishmoqda. Bir necha yillardan beri Respublika qorilar musobaqasi ham o‘tkazib kelinadi. Har yili qorilarimiz xalqaro Qur’oni karim musobaqalarida ishtirok etishadi... Lekin xalqaro musobaqalarda biron marta o‘rin ololmaganimiz sababi nimada deb o‘ylaysiz?

— Ha, ming shukrlar bo‘lsinki, qorilarimiz yillardan buyon turli xalqaro musobaqalarda qatnashib kelmoqdalar. Ammo aytganingizdek, g‘olib bo‘lganlarini ko‘rmadik hanuz. Buning sababi ­– bizda o‘sha musobaqalarga tayyorgarlik yo‘q. Ichki musobaqamiz xalqaro me’yorga javob bera olmaydi. Odatda har qanday musobaqa va bellashuvning shart-sharoiti, qonun-qoidasi bo‘ladi. Ishtirokchilar o‘sha qoida va shartlar asosida tayyorgarlik ko‘radilar. Har kim o‘z bilimicha, o‘z odaticha tayyorlansa, albatta, bellashuvda yutqazadi. Masalan, boks bizning milliy kurashdan keskin farq qiladi. Bokschilarimiz o‘sha boks bellashuvlarida yutishi uchun o‘z yurtlarida boks maktablariga qatnaganlar, yillar mobaynida shug‘ullanganlar va shuning uchun jahon miqyosida o‘z o‘rinlariga ega bo‘lganlar. Agar ular xalqaro boks musobaqasiga borsayu, “o‘zimizning milliy kurashga nima yetsin”, deb ringda kurashga tushib ketsa, qanday bo‘ladi? Binobarin, bizda ham qorilarni o‘sha xalqaro Qur’on musobaqalariga tayyorlaydigan ilmiy markazlar ochilishi kerak. O‘sha yerda tayyorgarlikdan o‘tgan va darsdoshlari orasida g‘olib bo‘lganlari xalqaro musobaqalarga chiqarilsa, inshoalloh, O‘zbekiston qorilari ham jahon qorilarining g‘oliblariga aylanadilar. Shaxsan o‘zimda kechgan holatni eslayman. Eronga borganimda qo‘limizga musobaqaning shartlari topshirildi. Ne ajabki, biz u shartlarni, balki u yerda ishlatilgan ilmiy atmalarni ilk bor ko‘rib turgan edik.

Qisqa qilib aytsak, qiroat uch jabhadan tarkib topadi: ovoz, ohang, talaffuz. Qorilar avvalo bizda “vokal” deb ataluvchi ovozshunos mutaxassislarning qo‘lida ovozni ochib, shakllantirib, to‘g‘ri yo‘lga qo‘yib olishlari kerak. Keyin tajvid ustozlaridan talaffuz hamda vaqf-ibtido qoidalarini o‘zlashtiradilar. Undan keyin esa Qur’oni karim tilovatida qo‘llanadigan arabcha ohanglarni, ilmiy tilda aytganda “maqom ilmi”ni egallaydilar. Shular to‘la o‘zlashtirilganda qiroat mukammal qiroat bo‘lishi mumkin. Shuningdek, dunyo tan olgan ustoz qorilarning tilovatlarini ko‘p tinglash lozim.

Shu o‘rinda bir masalaga e’tibor qaratish kerak. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, inson bolasi qaysi begona tilni 12-13 yoshgacha o‘zlashtirsa, u o‘sha tilni o‘z ona tilidek bexato, nuqsonsiz o‘zlashtiradi va nutq qiladi. Yoshi katta bo‘lganda o‘rgangan tilida har qancha bilimdon bo‘lsa ham, nutqda til begonaligi tepchib turadi. Shuning uchun shaharlarimizda ingliz va rus tillariga ixtisoslashgan bog‘cha, maktablar bo‘lganidek, arab tiliga ixtisoslashgan bog‘cha, maktablar ham bo‘lishi darkor. Bu maktablarda hamma dars arab tilida olib boriladi. Bola 12-13 yoshga bormay hofizi Qur’on bo‘ladi. O‘zim guvoh bo‘lganim ixtisoslashgan maktablardan birida bolalar ingliz tilini sof o‘zlashtirishlari uchun Amerikadan o‘qituvchi yollangan ekan. Biz aytgan maktablarda ham aynan arab qorilarini olib kelib dars o‘tkazish mumkin. Shundagina qorilarimizning talaffuzi to‘la arabiy, ajamlik aralashmagan sof nutq bo‘lib, qiroatlari arablarnikidan qolishmaydigan bo‘ladi, balki eng buyuk ustoz qorilar darajasiga chiqadi. Bu arabparastlik emas. Futbolda ham, boshqa sohalarda ham o‘sha sohaning eng yetakchi murabbiysini har qancha katta mablag‘ hisobiga bo‘lsa ham tashqaridan olib kelib, undan foydalanish amaldagi tajribadir.  Zotan, ulug‘ ajdodlarimiz aynan shunday yo‘l tutganlar. Shundagina avlodlarimizdan yana buxoriylar, nasafiylar yetishib chiqishi mumkin.

Imom Buxoriyning zamonlarida 5 yoshli bolalar yoppasiga Qur’onni yozib, o‘qiy olish malakasiga ega bo‘lgan. Imom Buxoriy, Ibn Sino, Beruniy, Navoiy kabi allomalarimizning hammalari 10 yosh atrofida hofizi Qur’on bo‘lishgan. Ular o‘z asarlarini arab tilida yozganlar. Imom Zamaxshariydek bobokalonlarimizning arab tili va balog‘atida yozgan asarlarini hozirgacha arabu ajam o‘qib, o‘rganmoqda.

—  Qori aka, o‘zingiz o‘zbek qorilaridan kimlarga muxlislik qilasiz? Qaysi qorilarning qiroati sizga ma’qul?

— Men barcha qoriga muxlisman. Qorilarimizning qiroatlari bir-biridan ajoyib. Har bir qorining o‘z xossasi bor. Kimningdir qiroatida ma’no qalbga chuqurroq yetib boradi, kimningdir ovozdagi mahorati, kimningdir talaffuzdagi fasohati kishini rom qiladi. Birlarini bir xossasi uchun, boshqasini yani boshqa xossasi uchun yoqtiraman. Qorilarimizning xalqaro Qur’on musobaqalaridagi ishtiroklarini kuzatar ekanman, ular ham jahon miqyosida yaxshi o‘ringa ega ekanlarini ko‘raman. Agarchi yuqori darajada bo‘lmasalar-da, quyi ham emaslar.

Davronbek Tojialiyev suhbatlashdi.

• Кейинги