Мажбурликми ёки баҳона?

“Мажбурликдан шундай қилдим”, “Мажбурликдан бундай дедим”, каби сўзлар тез-тез қулоққа чалиниб туради. Келинг ўзимизни оқлашга баҳона бўлаётган ушбу сўз ҳақида мулоҳаза юритамиз.

Биринчи ҳолат.

 “Эшик тақиллайди.

– Ким бу?

– Мен, ойи, қизингиз... Ассалому алайкум, яхши ўтирибсизми?

– Ва алайкум ассалом. Бу вақтда нима қилиб юрибсан, қизим, ўқишда бўлишинг керак-ку?!

– Э, бугун ўқишга бормадим, қайнонамга, куёвизга ҳам ўқишга кетдим дедиму сизни кўришга келдим.

– Уйдагиларга ёлғон гапирдингми?

– Нима қипти, ойи, уйга бориб келай, деб сўрагим келмайди, доим бир баҳоналар билан рухсат беришмайди. Тўғрироғи, уларга ҳисоб беришни ёқтирмайман, шунинг учун ёлғон гапиришга “мажбур бўлдим”.

Иккинчи ҳолат.

– Ўғирлик қилишга уялмайсанми, ейишга овқатинг, кийишга кийиминг, яшашга бошпананг бор!

– Тўғри, лекин атрофимдагилар, ўртоқларим энг қиммат кийимлар кияди, энг янги русумдаги мошиналар минади. Уларга ҳавасим келади, мени эса ҳеч ким назарга илмаётгандай. Ишлаб топган пулим билан қорнимни тўйдираман, кийинишимга ҳам етади, лекин бу пулга икки дунёда ҳам уларга ўхшаб яшолмайман. Шунинг учун ўғирлик қилишга “мажбур бўлдим”.

Учинчи ҳолат.

– Нима учун бундай иш билан шуғулланасиз? Ахир, бу – гуноҳи кабира, буни касб қилиб олиш эса ундан ҳам ёмон!

– Эрим иккита ёш болам билан ташлаб кетган. Менда нима гуноҳ. Болаларимни боқишим, боғча, мактабга юборишим, рўзғор қилишим керак.

– Отангиз, акаларингиз бор экан, улар ҳам қараб туришмасди, ёрдам беришарди-ку?!

– Бировдан ёрдам кутишни ёқтирмайман, ғурурим йўл қўймайди, шунинг учун қандай бўлса ҳам ўз кунимни ўзим кўришга “мажбурман”.

Юқоридаги каби ҳолатлар тез-тез учраб туради. Сабаб эса мусулмонларнинг ўз динларини билмасликларида, деб айта оламиз. Алдамчи мажбурликлар келтириб чиқараётган гуноҳлар эса босқичма-босқич ортиб бораверади. “Мажбур бўлдим” дегувчилар олдин, кичик, яъни фақат ўзига зарар келтириши мумкин бўлган гуноҳларни қилади (вазиятдан чиқиб кетиш учун кичик баҳоналар, ҳийлалар ўйлаб топиш каби). Бора-бора ёлғонлар “пухталашиб” боради. Кейинчалик гуноҳ ортидан гуноҳ келаверади.

Шу тарзда шариатимиз бўйича сақланиш лозим бўлган нарсалар – инсон ҳаёти, ақли, шаъни, дини ва мол-мулкига тажовуз қилиш бошланади. Шунча гуноҳларни қилиб бўлиб, энди Аллоҳ омонат берган жонларига нисбатан ҳам жиноят қилиш “мажбурият”ига навбат келади. Одамнинг ўғилларидан бири Қобил укасини ўлдириб қўйиб, виждони билан ёлғиз қолади ва марҳумнинг яхши тарафларини эсга олади. Ниҳоят, виждони билан бўлган бу суҳбати “Ҳобилнинг “ўзи ўлдиришга” мажбур қилди, уни огоҳлантирган эдим, ўзидан кўрсин”, деган сўз билан якун топади.

Худди шу каби ҳар ким гуноҳларини оқлаш учун етарлича баҳона топишга уринади. Уларнинг ёмон амалларини шайтон ўзларига зийнатли қилиб кўрсатиб туради, “жўяли” важлар топишда кўмакчи бўлади.

Ваҳоланки, мажбурман дегувчиларнинг тўқсон фоизи ҳақиқий мажбурлик нима эканини билишмайди. Бу масала фиқҳ китобларида кенг баён этилган (Убайдуллоҳ ибн Масъуд, “Ниҳоя мухтасарул виқоя”).

Яқинда кўрмаганимга анча бўлган бир дугонамни учратиб қолдим. У билан тўрт йил бирга ўқиганмиз. Жуда ўзгариб кетган, шундай бачкана кийинган, кўриниши ўзбекчиликка ҳам, мусулмончиликка ҳам тўғри келмайди. Олдин яқин бўлганимиз учун бемалол сўрадим: “Бу нима юриш, сенга нима бўлди?” “Э, нимасини айтасан, – ёзғиргандек гап бошлади у, – турмушга чиқдим, эримга шундай кийинишим ёқар экан, мени шунга мажбур қиляпти...” Ичимдага қайғуни билдирмай маъюс жилмайдим. Эрингга ёқадими ёки ўзинггами? “Шу кийимни киймасанг, кўчага чиқмайсан” ёки “мана шуни кийиб тезда кўчага чиқ” деб мажбурладими? “Киймасанг, оёқларингни синдираман, жонингни оламан”, деб таҳдид қилдими? Ўзингга ёқмайдиган масалаларда эрингга умуман итоат этмай, нафсингга хуш келадиганларида унга итоатни ўйлаб қолдингми?

Баъзилар китоб ўқишга вақтим йўқ деб баҳона қилади.

Чора: Ҳам диний, ҳам дунёвий тарафдан тақиқланган китобларни топиб, ўқишни эплаётганлар, ножоиз нарсаларни интернет орқали бўлса ҳам томоша қилаётганлар қанча. Дунё ва охиратимиз учун фойдали бўлган биргина Китобни топиб ўқишга шунчалар ожизмисиз?

Бундай саволларни бераверсак, ҳеч тугамайди. Яхшиси, ҳаммамиз ўзимизни тафтиш қилайлик. Бир гуноҳни қилишга мажбур бўлаётганимизда, бу мажбурият ҳақиқийми ёки йўқ, яхшилаб ўрганайлик, шариат ҳукмларига солиштириб, Аллоҳ ва Расули нимани буюрган бўлса, шуни бажарайлик. Қийин бўлиб туюлса ҳам, тўғри ишни қилайлик, иншааллоҳ, охири яхшилик билан тугайди.

Сурайё Муроджон қизи,

“Хадичаи Кубро” Ислом ўрта-махсус билим юрти мударрисаси

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 8-сонидан олинди.

* * *

“Majburlikdan shunday qildim”, “Majburlikdan bunday dedim”, kabi so‘zlar tez-tez quloqqa chalinib turadi. Keling o‘zimizni oqlashga bahona bo‘layotgan ushbu so‘z haqida mulohaza yuritamiz.

Birinchi holat.

 “Eshik taqillaydi.

– Kim bu?

– Men, oyi, qizingiz... Assalomu alaykum, yaxshi o‘tiribsizmi?

– Va alaykum assalom. Bu vaqtda nima qilib yuribsan, qizim, o‘qishda bo‘lishing kerak-ku?!

– E, bugun o‘qishga bormadim, qaynonamga, kuyovizga ham o‘qishga ketdim dedimu sizni ko‘rishga keldim.

– Uydagilarga yolg‘on gapirdingmi?

– Nima qipti, oyi, uyga borib kelay, deb so‘ragim kelmaydi, doim bir bahonalar bilan ruxsat berishmaydi. To‘g‘rirog‘i, ularga hisob berishni yoqtirmayman, shuning uchun yolg‘on gapirishga “majbur bo‘ldim”.

Ikkinchi holat.

– O‘g‘irlik qilishga uyalmaysanmi, yeyishga ovqating, kiyishga kiyiming, yashashga boshpanang bor!

– To‘g‘ri, lekin atrofimdagilar, o‘rtoqlarim eng qimmat kiyimlar kiyadi, eng yangi rusumdagi moshinalar minadi. Ularga havasim keladi, meni esa hech kim nazarga ilmayotganday. Ishlab topgan pulim bilan qornimni to‘ydiraman, kiyinishimga ham yetadi, lekin bu pulga ikki dunyoda ham ularga o‘xshab yasholmayman. Shuning uchun o‘g‘irlik qilishga “majbur bo‘ldim”.

Uchinchi holat.

– Nima uchun bunday ish bilan shug‘ullanasiz? Axir, bu – gunohi kabira, buni kasb qilib olish esa undan ham yomon!

– Erim ikkita yosh bolam bilan tashlab ketgan. Menda nima gunoh. Bolalarimni boqishim, bog‘cha, maktabga yuborishim, ro‘zg‘or qilishim kerak.

– Otangiz, akalaringiz bor ekan, ular ham qarab turishmasdi, yordam berishardi-ku?!

– Birovdan yordam kutishni yoqtirmayman, g‘ururim yo‘l qo‘ymaydi, shuning uchun qanday bo‘lsa ham o‘z kunimni o‘zim ko‘rishga “majburman”.

Yuqoridagi kabi holatlar tez-tez uchrab turadi. Sabab esa musulmonlarning o‘z dinlarini bilmasliklarida, deb ayta olamiz. Aldamchi majburliklar keltirib chiqarayotgan gunohlar esa bosqichma-bosqich ortib boraveradi. “Majbur bo‘ldim” deguvchilar oldin, kichik, ya’ni faqat o‘ziga zarar keltirishi mumkin bo‘lgan gunohlarni qiladi (vaziyatdan chiqib ketish uchun kichik bahonalar, hiylalar o‘ylab topish kabi). Bora-bora yolg‘onlar “puxtalashib” boradi. Keyinchalik gunoh ortidan gunoh kelaveradi.

Shu tarzda shariatimiz bo‘yicha saqlanish lozim bo‘lgan narsalar – inson hayoti, aqli, sha’ni, dini va mol-mulkiga tajovuz qilish boshlanadi. Shuncha gunohlarni qilib bo‘lib, endi Alloh omonat bergan jonlariga nisbatan ham jinoyat qilish “majburiyat”iga navbat keladi. Odamning o‘g‘illaridan biri Qobil ukasini o‘ldirib qo‘yib, vijdoni bilan yolg‘iz qoladi va marhumning yaxshi taraflarini esga oladi. Nihoyat, vijdoni bilan bo‘lgan bu suhbati “Hobilning “o‘zi o‘ldirishga” majbur qildi, uni ogohlantirgan edim, o‘zidan ko‘rsin”, degan so‘z bilan yakun topadi.

Xuddi shu kabi har kim gunohlarini oqlash uchun yetarlicha bahona topishga urinadi. Ularning yomon amallarini shayton o‘zlariga ziynatli qilib ko‘rsatib turadi, “jo‘yali” vajlar topishda ko‘makchi bo‘ladi.

Vaholanki, majburman deguvchilarning to‘qson foizi haqiqiy majburlik nima ekanini bilishmaydi. Bu masala fiqh kitoblarida keng bayon etilgan (Ubaydulloh ibn Mas’ud, “Nihoya muxtasarul viqoya”).

Yaqinda ko‘rmaganimga ancha bo‘lgan bir dugonamni uchratib qoldim. U bilan to‘rt yil birga o‘qiganmiz. Juda o‘zgarib ketgan, shunday bachkana kiyingan, ko‘rinishi o‘zbekchilikka ham, musulmonchilikka ham to‘g‘ri kelmaydi. Oldin yaqin bo‘lganimiz uchun bemalol so‘radim: “Bu nima yurish, senga nima bo‘ldi?” “E, nimasini aytasan, – yozg‘irgandek gap boshladi u, – turmushga chiqdim, erimga shunday kiyinishim yoqar ekan, meni shunga majbur qilyapti...” Ichimdaga qayg‘uni bildirmay ma’yus jilmaydim. Eringga yoqadimi yoki o‘zinggami? “Shu kiyimni kiymasang, ko‘chaga chiqmaysan” yoki “mana shuni kiyib tezda ko‘chaga chiq” deb majburladimi? “Kiymasang, oyoqlaringni sindiraman, joningni olaman”, deb tahdid qildimi? O‘zingga yoqmaydigan masalalarda eringga umuman itoat etmay, nafsingga xush keladiganlarida unga itoatni o‘ylab qoldingmi?

Ba’zilar kitob o‘qishga vaqtim yo‘q deb bahona qiladi.

Chora: Ham diniy, ham dunyoviy tarafdan taqiqlangan kitoblarni topib, o‘qishni eplayotganlar, nojoiz narsalarni internet orqali bo‘lsa ham tomosha qilayotganlar qancha. Dunyo va oxiratimiz uchun foydali bo‘lgan birgina Kitobni topib o‘qishga shunchalar ojizmisiz?

Bunday savollarni beraversak, hech tugamaydi. Yaxshisi, hammamiz o‘zimizni taftish qilaylik. Bir gunohni qilishga majbur bo‘layotganimizda, bu majburiyat haqiqiymi yoki yo‘q, yaxshilab o‘rganaylik, shariat hukmlariga solishtirib, Alloh va Rasuli nimani buyurgan bo‘lsa, shuni bajaraylik. Qiyin bo‘lib tuyulsa ham, to‘g‘ri ishni qilaylik, inshaalloh, oxiri yaxshilik bilan tugaydi.

Surayyo Murodjon qizi,

“Xadichai Kubro” Islom o‘rta-maxsus bilim yurti mudarrisasi

“Hidoyat” jurnalining 2012 yil, 8-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги