Инсонийлик кушандаси

Ер юзида тахминан 1,1 миллиард нафар аҳоли кашанда кишилар ҳисобланади. Инкор этиб бўлмайдиган илмий маълумотларга кўра, тамаки чекиш ва ундан чиқадиган тутун оқибатида юрак-қон томир, саратон ва бошқа турли касалликлар, шунингдек, ўлим ва ногиронлик келиб чиқади. Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти ҳисоб-китобига кўра, тамаки чекиш оқибатида келиб чиқадиган касалликлар туфайли жаҳонда ҳар йили 4 миллион киши нобуд бўлади. Бордию аҳвол шу даражада ривожланса, ушбу рақам 2030 йилга бориб, йилига 10 миллион нафарга етиши ҳам мумкин.

Ҳар нарсанинг кушандаси бор. Инсонийликнинг ҳам. Хамр, фол, қимор, зино... Улар Қуръон ва ҳадисда очиқ лафз билан ҳаром қилинган.
Аммо инсон доимо тараққий этишда, изланишда. У топган бу қулайликлар, янгиликлар ва кашфиётлар орасида ёмонроғи ҳам бор. Сигарет ва нос инсоният «улғайиб» кашф этган ана шу ёмонликлардандир.
Набий (с.а.в.) даврларида ҳам, саҳобалар ва тобеъинлар даврида ҳам сигарет ва нос йўқ эди. Шунинг учун ҳам Китоб ва суннатда улар ҳақида ҳеч нарса дейилмаган. Аммо Қуръон ва ҳадис қиёматгача инсониятга ҳодий экан, бундай бир салбий моддалар ҳақида ҳеч гап айтмаган дейиш унчалик тўғри эмас. Бошқа кўпгина хусусларда бўлгани каби, тутун ва нос тўғрисида ҳам ҳар иккала манбада ишора-лар бор.
Умму Салама онамиз: «Жаноби Расулуллоҳ (с.а.в.) ҳар қандай маст қилувчи ва баданни бўшаштирувчи, заифлаштирувчи нарсаларни истеъмол қилишдан қайтарар эдилар», дейдилар.
Нос ва тамаки соғлом одамни касал қилишини, кучлини заифлаштиришини ҳамма, ҳатто уларни чекаётганлар ҳам билишади, тан олишади. Имом Аҳмад ва Ибн Можжалар ривоят қилишган бошқа бир ҳадисда: «Исломда ўзига ҳам, ўзгага ҳам зарар етказиш йўқ», дейилган.
Кашандаликнинг эса бир қанча зарарлари бор. Аввало, юқорида айтилганидек, чекувчининг ўзига зарар. Тамаки тутунининг таркибида тўрт мингга яқин модда бўлиб, ҳаммаси инсон саломатлигини емирувчи экани тиббий тажрибаларда собит бўлган.
Инсон танасидаги қон томирлари узунлиги бир юз эллик минг километрни ташкил этади. Аллоҳ таоло шундай мукаммал тарзда яратган санъатга сигарет халал беради: қон таркибини ва айланишини бузади, томирларни қотиради. Носнинг зарари ҳам тутунникидан кам эмас.
Шунингдек, кашанда соғлиги билан бирга вақтини ҳам йўқотади. Ҳар куни ўртача бир қути тамаки чекиш бир ярим соат умрни шамолга совурди деган гап. Бу ҳисоб умумийлаштирилса, бир йилда йигирма уч кунни, ўн олти йилда эса, тўлиқ бир санани ташкил этади. Оила муҳитига зарар. Аёллар, болалар, кексалар кашандадан кўра кўпроқ азият топади. Чунки тутуннинг чекувчидам кўра чекмайдиган одамга ёмонроқ таъсир кўрсатиши ҳам илмий тажрибаларда исботини топгандир.
Кашанда ота билан куннинг маълум бир қисмини ўтказган бола бир йилда саксон-тўқсон қути сигарет чеккандек заҳарланади.
Чекувчи оилада ўсган боланинг тамакига ўрганиши чекмайдиган оилада ўсган болага нисбатан уч-тўрт баробар ортиқ бўлади.
Иқтисодий зарар. Ўртача нарҳдаги сигарет чекувчи кашанда бир йилда юз минг сўмдан ошиқ пулини тутунга айлантиради. (2000 йил)
Ижтимоий зарар. Ёнверидаги ўртоқлари, ҳамкасблари тутунидан ёки ҳидидан азият чекади. Яна қайсидир бири унга эргашиши мумкин.
Бир марта тутун уфлаш атрофни етмиш миллиграм кукун, йигирма беш миллиграм карбон-моноксит билан заҳарлайди.
Шунингдек, чекувчилар учун қанчадан-қанча далалар, одамлар, техника, улов ва заводлар банд. (Тамаки майдонларига қанд лавлаги ёки ҳеч бўлмаганда маккажўхори экиш мумкин.) Энг сифатли сувқоғозлар тамаки ўраш учун ишлатилади. Агар бу қоғозлар китоб босиш учун ишлатилса борми... Оддий бир қиёс: битта кашанданинг умр бўйи чеккан тамакисининг қоғозига беш минг нусхада «Ҳидоят» журналини босиш мумкин.
Мана шунча зарарларини билиб туриб ҳам сигарет ва нос чекиш учун алоҳида «мардлик» керак! Эзгулик дини бўлган Ислом бундайин зараркунандаларга бепарво қараши мумкин эмас. Хулласи калом шуки, носнинг ҳам, сигаретнинг ҳам истеъмоли уламоларимиз ижмосига кўра, манъ қилинган.
Аллома Абдураҳмон ибн Носир Саъдий «ҳукму шурбид-духон» («Тамаки чекишнинг ҳукми») асарида «Ўзингизни ҳалокатга ташламанг» (Бақара, 195); «Ўзингизни ўзингиз ўлдирманг. Албатта, Аллоҳ, сизларга раҳмлидир» (Нисо, 29); «Бугун сизлар учун барча покиза нарсалар ҳалол қилинди» (Моида, 5) оятларига суяниб сигарет чекишни ҳаром деганлар. Бундай ҳукмни бошқа фатво китобларидан ҳам топиш мумкин. (Айрим фатво китобларида макруҳ дейилган.) «Фатовои Татархония», «Фикҳу Кайдоний» асарларида нос, «Ажоибул муҳиммат» китобида эса, сигарет ҳам таҳоратни кетказиши баён қилинган. Хуллас, тамаки ва нос ҳар қандай миллатда қоралангандир. Уларни истеъмол қилиш ҳеч кимга - динсизга ҳам, мажусийга ҳам, яҳудийгаҳам, масиҳийга ҳам фазилат бўлган эмас. Демак, мўминларга ҳеч қачон!

Мўмин Муҳаммад

 * * *

Yer yuzida taxminan 1,1 milliard nafar aholi kashanda kishilar hisoblanadi. Inkor etib bo‘lmaydigan ilmiy ma’lumotlarga ko‘ra, tamaki chekish va undan chiqadigan tutun oqibatida yurak-qon tomir, saraton va boshqa turli kasalliklar, shuningdek, o‘lim va nogironlik kelib chiqadi. Butunjahon sog‘liqni saqlash tashkiloti hisob-kitobiga ko‘ra, tamaki chekish oqibatida kelib chiqadigan kasalliklar tufayli jahonda har yili 4 million kishi nobud bo‘ladi. Bordiyu ahvol shu darajada rivojlansa, ushbu raqam 2030 yilga borib, yiliga 10 million nafarga yetishi ham mumkin.

Har narsaning kushandasi bor. Insoniylikning ham. Xamr, fol, qimor, zino... Ular Qur’on va hadisda ochiq lafz bilan harom qilingan.
Ammo inson doimo taraqqiy etishda, izlanishda. U topgan bu qulayliklar, yangiliklar va kashfiyotlar orasida yomonrog‘i ham bor. Sigaret va nos insoniyat «ulg‘ayib» kashf etgan ana shu yomonliklardandir.
Nabiy (s.a.v.) davrlarida ham, sahobalar va tobe’inlar davrida ham sigaret va nos yo‘q edi. Shuning uchun ham Kitob va sunnatda ular haqida hech narsa deyilmagan. Ammo Qur’on va hadis qiyomatgacha insoniyatga hodiy ekan, bunday bir salbiy moddalar haqida hech gap aytmagan deyish unchalik to‘g‘ri emas. Boshqa ko‘pgina xususlarda bo‘lgani kabi, tutun va nos to‘g‘risida ham har ikkala manbada ishora-lar bor.
Ummu Salama onamiz: «Janobi Rasululloh (s.a.v.) har qanday mast qiluvchi va badanni bo‘shashtiruvchi, zaiflashtiruvchi narsalarni iste’mol qilishdan qaytarar edilar», deydilar.
Nos va tamaki sog‘lom odamni kasal qilishini, kuchlini zaiflashtirishini hamma, hatto ularni chekayotganlar ham bilishadi, tan olishadi. Imom Ahmad va Ibn Mojjalar rivoyat qilishgan boshqa bir hadisda: «Islomda o‘ziga ham, o‘zgaga ham zarar yetkazish yo‘q», deyilgan.
Kashandalikning esa bir qancha zararlari bor. Avvalo, yuqorida aytilganidek, chekuvchining o‘ziga zarar. Tamaki tutunining tarkibida to‘rt mingga yaqin modda bo‘lib, hammasi inson salomatligini yemiruvchi ekani tibbiy tajribalarda sobit bo‘lgan.
Inson tanasidagi qon tomirlari uzunligi bir yuz ellik ming kilometrni tashkil etadi. Alloh taolo shunday mukammal tarzda yaratgan san’atga sigaret xalal beradi: qon tarkibini va aylanishini buzadi, tomirlarni qotiradi. Nosning zarari ham tutunnikidan kam emas.
Shuningdek, kashanda sog‘ligi bilan birga vaqtini ham yo‘qotadi. Har kuni o‘rtacha bir quti tamaki chekish bir yarim soat umrni shamolga sovurdi degan gap. Bu hisob umumiylashtirilsa, bir yilda yigirma uch kunni, o‘n olti yilda esa, to‘liq bir sanani tashkil etadi. Oila muhitiga zarar. Ayollar, bolalar, keksalar kashandadan ko‘ra ko‘proq aziyat topadi. Chunki tutunning chekuvchidam ko‘ra chekmaydigan odamga yomonroq ta’sir ko‘rsatishi ham ilmiy tajribalarda isbotini topgandir.
Kashanda ota bilan kunning ma’lum bir qismini o‘tkazgan bola bir yilda sakson-to‘qson quti sigaret chekkandek zaharlanadi.
Chekuvchi oilada o‘sgan bolaning tamakiga o‘rganishi chekmaydigan oilada o‘sgan bolaga nisbatan uch-to‘rt barobar ortiq bo‘ladi.
Iqtisodiy zarar. O‘rtacha narhdagi sigaret chekuvchi kashanda bir yilda yuz ming so‘mdan oshiq pulini tutunga aylantiradi. (2000 yil)
Ijtimoiy zarar. Yonveridagi o‘rtoqlari, hamkasblari tutunidan yoki hididan aziyat chekadi. Yana qaysidir biri unga ergashishi mumkin.
Bir marta tutun uflash atrofni yetmish milligram kukun, yigirma besh milligram karbon-monoksit bilan zaharlaydi.
Shuningdek, chekuvchilar uchun qanchadan-qancha dalalar, odamlar, texnika, ulov va zavodlar band. (Tamaki maydonlariga qand lavlagi yoki hech bo‘lmaganda makkajo‘xori ekish mumkin.) Eng sifatli suvqog‘ozlar tamaki o‘rash uchun ishlatiladi. Agar bu qog‘ozlar kitob bosish uchun ishlatilsa bormi... Oddiy bir qiyos: bitta kashandaning umr bo‘yi chekkan tamakisining qog‘oziga besh ming nusxada «Hidoyat» jurnalini bosish mumkin.
Mana shuncha zararlarini bilib turib ham sigaret va nos chekish uchun alohida «mardlik» kerak! Ezgulik dini bo‘lgan Islom bundayin zararkunandalarga beparvo qarashi mumkin emas. Xullasi kalom shuki, nosning ham, sigaretning ham iste’moli ulamolarimiz ijmosiga ko‘ra, man’ qilingan.
Alloma Abdurahmon ibn Nosir Sa’diy «hukmu shurbid-duxon» («Tamaki chekishning hukmi») asarida «O‘zingizni halokatga tashlamang» (Baqara, 195); «O‘zingizni o‘zingiz o‘ldirmang. Albatta, Alloh, sizlarga rahmlidir» (Niso, 29); «Bugun sizlar uchun barcha pokiza narsalar halol qilindi» (Moida, 5) oyatlariga suyanib sigaret chekishni harom deganlar. Bunday hukmni boshqa fatvo kitoblaridan ham topish mumkin. (Ayrim fatvo kitoblarida makruh deyilgan.) «Fatovoi Tatarxoniya», «Fikhu Kaydoniy» asarlarida nos, «Ajoibul muhimmat» kitobida esa, sigaret ham tahoratni ketkazishi bayon qilingan. Xullas, tamaki va nos har qanday millatda qoralangandir. Ularni iste’mol qilish hech kimga - dinsizga ham, majusiyga ham, yahudiygaham, masihiyga ham fazilat bo‘lgan emas. Demak, mo‘minlarga hech qachon!

• Олдинги
• Кейинги