Фарзандингизга дўст бўлинг

Дунёда фарзанди одобли бўлишини истамаган ота-она йўқ. Хўш, болани қандай одобли қиламиз? Бунинг учун энг олдин ота-онанинг ўзи тарбияли бўлиши керак. Ахир, инсон ўзида йўқ нарсани бировга беролмайди-ку.

Қуйидаги тавсияларга эътибор бериш ва амал қилиш мақсадга мувофиқ:

– ота-она салоҳиятли, болаларига ибрат бўлиши керак. Китоб ўқимаган киши фарзандининг қўлига яхши китоб тутолмайди;

– болани мустақил фикрлашга ўргатиш жуда муҳим. Воқеа-ҳодисаларга қандай муносабат билдиришига ота-она қизиқиши, уни тинглаши, саволларига эринмай жавоб бериши керак. Бундай йўл боланинг мустақил фикр юритишига ёрдам беради, унда фикрини ифодалаш шижоатини шакллантиради;

– муносабатлар икки томонлама бўлсин. Шундай йўл тутинг, у сизга яқин дўстидек ишонсин. Шунда унга насиҳат қилсангиз, оғир олмайди. Ҳазрат Али : “Фарзанд билан етти ёшгача ўйна ва унга фикри қабул қилингани ҳамда инобатга олинганини билдириб қўй, бу услубнинг яхши самараси кўп”, деганлар. Фарзанд билан дўстларча муносабатда бўлиш уни ёмонлар билан дўстлашишдан, бузғунчи ахборотларга эргашишдан сақлайди;

– фарзанд оиласида алоҳида ўринга эгалигини, қадрли эканини ҳис этиши зарур;

– бола уй ишларини бажаришда ҳамма билан аҳил-иноқ бўлиши, оила муаммоларини беркитиши, жипсликни сақлашни ўрганиши лозим. Ота-она фарзандига иш ва масъулият юклаб, сўнгра натижасига эътибор қаратса, бола бурчига садоқатли бўлади;

– ота-она уйдаги нарса-буюмларни бир кишига хосламасин. Аксинча, улар ҳаммага тегишли эканини айтсин. Масалан, уйдаги улов фақат отаники деб қаралса, ўғил фарзанд ўзини отасига нисбатан ғариб санаши ва бу ҳол унга салбий таъсир қилиши мумкин;

– боланинг истаган нарсасига эришавериши яхши эмас. Маҳрум бўлиш аччиғини тотиб кўриши, нафсининг хоҳишларини қайтаришни ўрганиши керак;

– ота-она фарзандларининг ёши, ақли, зийраклиги, ривожланиши, таъсирчанлиги ҳамда дунёқарашига эътибор қилиши зарур;

– болалар ёшлигидан бир-бирига гина-адоватли бўлмаслиги учун барчаларига бирдек муносабат кўрсатиш муҳим.

Кўпинча йўл қўйиладиган хатолар:

– ота-онанинг болага: “лапашанг”, “аҳмоқ”, “одобсиз” сингари нохуш сўзлар билан мурожаат қилиши. Хато, камчилик фарзанднинг ўзида эмас, ишидадир;

– уриб-сўкиб тарбиялаш. Фарзанд хато иш қилганида танбеҳ бериш ва тергаш учун уни уриш-сўкишдан кўра, яхши кўрган нарсаларидан маҳрум қилиш, гапирмаслик, қовоқ уйиш, дакки бериш самарали бўлади;

– нотўғри рағбатлантириш. Ота-она ўн ёшга тўлмаган болалаларининг яхши ишларини мукофотлашда ширинлик ёки пул бериш билан бирга савоб бўлишини, эвазига жаннатга эришувини ҳам уқтиришсин;

– болаларни бир-бирига қарама-қарши ўстириш. Бир оилада туғилиб ўсган болаларнинг ҳам шахсияти турлича бўлади. Уларни зеҳни, қобилияти ва дунёқарашининг пасту баландига қараб йўналтириш лозим. Бир-бирига солиштириш билан уларнинг ораси бузилиши мумкин;

– ёмон дуо қилиш. Фарзанди жаҳлини чиқарса, айрим оналар дарров қарғашга тушади. Бу одатнинг оқибати жуда ёмон;

– ваъда бериб бажармаслик. Ота-она ваъдасида турмаса, ишончини йўқотади. Масалан, “Кел, урмайман”, дейди. Аммо келганида уради. “Бундай қилсанг, уни олиб бераман”, дейди, лекин сўзида турмайди.

– фарзандини ёмон ҳолатларга гувоҳ қилиши. Шаънини юксалтириш, ботирликка ўргатиш ўрнига таҳқирлайдиган манзараларни кўрсатиш бола қалбини синдиради;

– ёқтирмаган нарсасини совға қилиш;

– ёлғон гапириш: одатларнинг энг ёмони ёлғон сўзлашдир. Бола ўрнак оладиган кишилар ёлғон гапириб турса, у ҳам шунга одатланади.

Тошкент Ислом институти мударрисиИмоммуҳаммадхон Убайдуллаев тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 4-сонидан олинди.

* * *

Farzandingizga do‘st bo‘ling

Dunyoda farzandi odobli bo‘lishini istamagan ota-ona yo‘q. Xo‘sh, bolani qanday odobli qilamiz? Buning uchun eng oldin ota-onaning o‘zi tarbiyali bo‘lishi kerak. Axir, inson o‘zida yo‘q narsani birovga berolmaydi-ku.

Quyidagi tavsiyalarga e’tibor berish va amal qilish maqsadga muvofiq:

– ota-ona salohiyatli, bolalariga ibrat bo‘lishi kerak. Kitob o‘qimagan kishi farzandining qo‘liga yaxshi kitob tutolmaydi;

– bolani mustaqil fikrlashga o‘rgatish juda muhim. Voqea-hodisalarga qanday munosabat bildirishiga ota-ona qiziqishi, uni tinglashi, savollariga erinmay javob berishi kerak. Bunday yo‘l bolaning mustaqil fikr yuritishiga yordam beradi, unda fikrini ifodalash shijoatini shakllantiradi;

– munosabatlar ikki tomonlama bo‘lsin. Shunday yo‘l tuting, u sizga yaqin do‘stidek ishonsin. Shunda unga nasihat qilsangiz, og‘ir olmaydi. Hazrat Ali : “Farzand bilan yetti yoshgacha o‘yna va unga fikri qabul qilingani hamda inobatga olinganini bildirib qo‘y, bu uslubning yaxshi samarasi ko‘p”, deganlar. Farzand bilan do‘stlarcha munosabatda bo‘lish uni yomonlar bilan do‘stlashishdan, buzg‘unchi axborotlarga ergashishdan saqlaydi;

– farzand oilasida alohida o‘ringa egaligini, qadrli ekanini his etishi zarur;

– bola uy ishlarini bajarishda hamma bilan ahil-inoq bo‘lishi, oila muammolarini berkitishi, jipslikni saqlashni o‘rganishi lozim. Ota-ona farzandiga ish va mas’uliyat yuklab, so‘ngra natijasiga e’tibor qaratsa, bola burchiga sadoqatli bo‘ladi;

– ota-ona uydagi narsa-buyumlarni bir kishiga xoslamasin. Aksincha, ular hammaga tegishli ekanini aytsin. Masalan, uydagi ulov faqat otaniki deb qaralsa, o‘g‘il farzand o‘zini otasiga nisbatan g‘arib sanashi va bu hol unga salbiy ta’sir qilishi mumkin;

– bolaning istagan narsasiga erishaverishi yaxshi emas. Mahrum bo‘lish achchig‘ini totib ko‘rishi, nafsining xohishlarini qaytarishni o‘rganishi kerak;

– ota-ona farzandlarining yoshi, aqli, ziyrakligi, rivojlanishi, ta’sirchanligi hamda dunyoqarashiga e’tibor qilishi zarur;

– bolalar yoshligidan bir-biriga gina-adovatli bo‘lmasligi uchun barchalariga birdek munosabat ko‘rsatish muhim.

Ko‘pincha yo‘l qo‘yiladigan xatolar:

– ota-onaning bolaga: “lapashang”, “ahmoq”, “odobsiz” singari noxush so‘zlar bilan murojaat qilishi. Xato, kamchilik farzandning o‘zida emas, ishidadir;

– urib-so‘kib tarbiyalash. Farzand xato ish qilganida tanbeh berish va tergash uchun uni urish-so‘kishdan ko‘ra, yaxshi ko‘rgan narsalaridan mahrum qilish, gapirmaslik, qovoq uyish, dakki berish samarali bo‘ladi;

– noto‘g‘ri rag‘batlantirish. Ota-ona o‘n yoshga to‘lmagan bolalalarining yaxshi ishlarini mukofotlashda shirinlik yoki pul berish bilan birga savob bo‘lishini, evaziga jannatga erishuvini ham uqtirishsin;

– bolalarni bir-biriga qarama-qarshi o‘stirish. Bir oilada tug‘ilib o‘sgan bolalarning ham shaxsiyati turlicha bo‘ladi. Ularni zehni, qobiliyati va dunyoqarashining pastu balandiga qarab yo‘naltirish lozim. Bir-biriga solishtirish bilan ularning orasi buzilishi mumkin;

– yomon duo qilish. Farzandi jahlini chiqarsa, ayrim onalar darrov qarg‘ashga tushadi. Bu odatning oqibati juda yomon;

– va’da berib bajarmaslik. Ota-ona va’dasida turmasa, ishonchini yo‘qotadi. Masalan, “Kel, urmayman”, deydi. Ammo kelganida uradi. “Bunday qilsang, uni olib beraman”, deydi, lekin so‘zida turmaydi.

– farzandini yomon holatlarga guvoh qilishi. Sha’nini yuksaltirish, botirlikka o‘rgatish o‘rniga tahqirlaydigan manzaralarni ko‘rsatish bola qalbini sindiradi;

– yoqtirmagan narsasini sovg‘a qilish;

– yolg‘on gapirish: odatlarning eng yomoni yolg‘on so‘zlashdir. Bola o‘rnak oladigan kishilar yolg‘on gapirib tursa, u ham shunga odatlanadi.

Toshkent Islom instituti mudarrisiImommuhammadxon Ubaydullaev tayyorladi.

• Олдинги
• Кейинги