Тараққиёт омили

Рукн: Жамият Чоп этилган: 10.12.2014

Бутун дунёдаги тараққиёт ва ривожланишни илм-фансиз тасаввур қилиб бўлмайди. Бирор соҳа йўқки, у илмсиз равнақ топган, юксалган бўлсин. Шу боис Аллоҳ таоло илм ўрганишга интилишни ҳар бир мўмин-мусулмон зиммасидаги фарз қилиб қўйган. Қуръони каримнинг илк нозил бўлган ояти ҳам "Ўқи!" деган амр билан бошланган. Аллоҳ таоло илм аҳлларини фаришталарига тенглаб бундай хабар беради:

«Аллоҳ адолат ўрнатиб, гувоҳлик берди: "Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқдир" фаришталар ва илм эгалари ҳам гувоҳлик бердилар (Албатта), Ундан ўзга илоҳ йўқ. У Азиз (қудратли) ва Ҳаким (ҳикматли)дир» (Оли Имрон, 18).

Қуръони каримнинг бир неча оятларида илм-маърифат ато этилган кишиларгина Аллоҳнинг яратиш ҳикматини яхшироқ англашлари, Уни бошқаларга қараганда яхшироқ танишлари зикр этилади:

"У зот инсонни яратиб, унга баённи (нутқни) таълим берди" (Ар-раҳмон, 3,4).

"…Агар (бу ҳақда) билмайдиган бўлсангиз, аҳли зикрлардан (яъни, Таврот ва Инжилни биладиганлардан) сўрангиз!" (Анбиё, 7).

Пайғамбаримиз Муҳаммаддан (алайҳиссалом) илм ва илм аҳлларининг фазилати ҳақида кўплаб ҳадиси шарифлар ривоят қилинган. Пайғамбар (алайҳиссалом): "Бешикдан қабр­гача илм изла", "Илмни Чинда (Хитойда)бўлса ҳам ўрганинг­лар", деб таълим берганлар.

Имом Бухорий ва Муслимларнинг "Саҳиҳ"ларида қуйидаги ҳадис Муовия ибн Абу Суфёндан (розияллоҳу анҳу) ривоят этилган бўлиб, унда Муовия айтадилар: «Мен Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам):

"Аллоҳ кимга яхшиликни ирода этса, уни дин ишида фақиҳ (теран англовчи) қилиб қўяди", деганларини эшитдим».

Абу Умомадан (розияллоҳу анҳу) ривоят этилади. У зот айтадилар: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларида бири обид ва бири олим бўлган икки киши зикр этилди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): "Олим кишининг обидга нисбатан фазли менинг ораларингиздаги энг қуйи табақа вакилига нисбатан фазлим кабидир", деб марҳамат этдилар».

Сўнг яна у зот (алайҳиссалом): "Дарҳақиқат, Аллоҳ, Унинг малоикалари, осмон ва ер аҳллари, ҳатто инидаги чумоли ва денгиздаги кит ҳам одамларга яхшилик ўргатувчи олимларни дуо қилишади", дедилар.

Яна бошқа бир ҳадисда қуйи­дагича ривоят этилган: "Олимнинг обидга нисбатан фазли (яъни, ортиқлиги) ойдин кечада ойнинг бошқа юлдузлардан ортиқлигига ўхшайди. Дарҳақиқат, уламолар Пайғамбаримиз Муҳаммад (алайҳиссалом) мерос­хўрларидир. Пайғамбарлар динор ҳам, дирҳам ҳам мерос қолдирмаган, улар фақат ўзларидан илмни мерос қилиб қолдирган. Ким бу илмни олган бўлса, у қандайин катта бахтни қўлга киритибди!" (Имом Термизий, Абу Довуд, Ибн Можа).

"Илм олиш ҳар бир мусулмонга фарздир" деган ҳадиси шарифга амал қилинган юртимиздан довруғи дунёни тутган улуғ олимлар, фан дарғалари, атоқли имомлар етишиб чиқишди. Имом Бухорий, Имом Термизий, Абу Ҳафс Насафий, Абу Али ибн Сино, Аҳмад Фар­ғоний, Абу Райҳон Беруний, Бурҳониддин Марғиноний, Абу Мансур Мотуридий каби буюк олимлар ва мутафаккирларнинг бой илмий мероси жаҳон маданияти ва тамаддунига бебаҳо хазина бўлиб қўшилган.

Биз шундай илм-фан ватанининг фарзанди эканимиздан фахрланишга ҳақли ва ўтган аждодларимизга ҳурмат-эҳтиром кўрсатишга бурчлимиз. Бунга эса улар қолдирган бой меросни чуқур ўрганиш, инсонларга фойда келтирувчи барча илмларни пухта ўрганиш ва уни фарзандларимизга ҳам ўргатиш орқали эришилади.

Аллоҳ таоло илмни қиёматгача бандалар учун Аллоҳ маърифатига эришиш, ҳақиқатни топиш, икки дунё саодатига эришиш воситаси қилди. Инсонларни илм олишга ва бу орқали Парвардигорларини танишга буюрди. "Илм" сўзи Қуръони каримнинг саккиз юз ўн бир жойи­да турли маънолари билан келган. Қуръон ва Суннатда илм инсониятни турли ахлоқсизликлар, ҳаром, ёмон йўл ва амаллардан қайтариши зикр этилган, зеро дунёнинг ободлиги, бардавомлиги ва бахт саодати ҳам илм, маърифат билан чамбарчас боғлиқлиги ҳаммамизга яхши маълум.

Бугунги кунда илм олиш учун ҳеч қандай монелик йўқ, аксинча, чорлов бор, имконият бор. Юзлаб олий ўқув юртлари, коллеж ва лицейлар очиб қўйилган. Динимизни ўргатадиган олий ва ўрта махсус ўқув юртлари ишлаб турибди. Китоб-дарсликлар пайдар-пай чоп этилиб турибди. Жаҳондаги жамики илмларни жамлаган бепоён Интернет тизимига кириш имконияти бор.

Аммо баъзида бизда рағбат кам, ихлос суст, ғайрат-ҳаракат етишмаяпти. Вақтимизни беҳуда амалларга сарфлаб юбор­япмиз. Ўтмишда оила дастурхони устида хонадон улуғининг ахлоқий мавзуларда суҳбат уюштиргани, тожир, ҳунарманд ва зироатчилар узоқ қиш оқшомларида бир устоз этагини тутиб, илм ҳақида баҳс юритишгани каби ҳолатлар бугун бизга худди эртаклардагидай туюлади.

Агар ёшлар ҳамма соҳада устувор бўлиб, ҳеч кимдан кам бўлмай, Худо берган бутун куч-ғайратим, ақл-заковатим ва истеъдодимни эл-юрт манфаати учун сарф қиламан, деб ғурур ва ифтихор билан яшаса, бу замин ривожига ўз ҳиссасини қўшадиган бўлса, иншоаллоҳ, халқимиз улардан рози бўлади.

Абдулҳамид Турсунов

“Ислом нури” газетасининг 2012 йил, 13-сонидан олинди.

* * *

Taraqqiyot omili

Butun dunyodagi taraqqiyot va rivojlanishni ilm-fansiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Biror soha yo‘qki, u ilmsiz ravnaq topgan, yuksalgan bo‘lsin. Shu bois Alloh taolo ilm o‘rganishga intilishni har bir mo‘min-musulmon zimmasidagi farz qilib qo‘ygan. Qur’oni karimning ilk nozil bo‘lgan oyati ham "O‘qi!" degan amr bilan boshlangan. Alloh taolo ilm ahllarini farishtalariga tenglab bunday xabar beradi:

«Alloh adolat o‘rnatib, guvohlik berdi: "Allohdan o‘zga iloh yo‘qdir" farishtalar va ilm egalari ham guvohlik berdilar (Albatta), Undan o‘zga iloh yo‘q. U Aziz (qudratli) va Hakim (hikmatli)dir» (Oli Imron, 18).

Qur’oni karimning bir necha oyatlarida ilm-ma’rifat ato etilgan kishilargina Allohning yaratish hikmatini yaxshiroq anglashlari, Uni boshqalarga qaraganda yaxshiroq tanishlari zikr etiladi:

"U zot insonni yaratib, unga bayonni (nutqni) ta’lim berdi" (Ar-rahmon, 3,4).

"…Agar (bu haqda) bilmaydigan bo‘lsangiz, ahli zikrlardan (ya’ni, Tavrot va Injilni biladiganlardan) so‘rangiz!" (Anbiyo, 7).

Payg‘ambarimiz Muhammaddan (alayhissalom) ilm va ilm ahllarining fazilati haqida ko‘plab hadisi shariflar rivoyat qilingan. Payg‘ambar (alayhissalom): "Beshikdan qabr­gacha ilm izla", "Ilmni Chinda (Xitoyda)bo‘lsa ham o‘rganing­lar", deb ta’lim berganlar.

Imom Buxoriy va Muslimlarning "Sahih"larida quyidagi hadis Muoviya ibn Abu Sufyondan (roziyallohu anhu) rivoyat etilgan bo‘lib, unda Muoviya aytadilar: «Men Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam):

"Alloh kimga yaxshilikni iroda etsa, uni din ishida faqih (teran anglovchi) qilib qo‘yadi", deganlarini eshitdim».

Abu Umomadan (roziyallohu anhu) rivoyat etiladi. U zot aytadilar: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) huzurlarida biri obid va biri olim bo‘lgan ikki kishi zikr etildi. Shunda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): "Olim kishining obidga nisbatan fazli mening oralaringizdagi eng quyi tabaqa vakiliga nisbatan fazlim kabidir", deb marhamat etdilar».

So‘ng yana u zot (alayhissalom): "Darhaqiqat, Alloh, Uning maloikalari, osmon va yer ahllari, hatto inidagi chumoli va dengizdagi kit ham odamlarga yaxshilik o‘rgatuvchi olimlarni duo qilishadi", dedilar.

Yana boshqa bir hadisda quyi­dagicha rivoyat etilgan: "Olimning obidga nisbatan fazli (ya’ni, ortiqligi) oydin kechada oyning boshqa yulduzlardan ortiqligiga o‘xshaydi. Darhaqiqat, ulamolar Payg‘ambarimiz Muhammad (alayhissalom) meros­xo‘rlaridir. Payg‘ambarlar dinor ham, dirham ham meros qoldirmagan, ular faqat o‘zlaridan ilmni meros qilib qoldirgan. Kim bu ilmni olgan bo‘lsa, u qandayin katta baxtni qo‘lga kiritibdi!" (Imom Termiziy, Abu Dovud, Ibn Moja).

"Ilm olish har bir musulmonga farzdir" degan hadisi sharifga amal qilingan yurtimizdan dovrug‘i dunyoni tutgan ulug‘ olimlar, fan darg‘alari, atoqli imomlar yetishib chiqishdi. Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Abu Hafs Nasafiy, Abu Ali ibn Sino, Ahmad Far­g‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Burhoniddin Marg‘inoniy, Abu Mansur Moturidiy kabi buyuk olimlar va mutafakkirlarning boy ilmiy merosi jahon madaniyati va tamadduniga bebaho xazina bo‘lib qo‘shilgan.

Biz shunday ilm-fan vatanining farzandi ekanimizdan faxrlanishga haqli va o‘tgan ajdodlarimizga hurmat-ehtirom ko‘rsatishga burchlimiz. Bunga esa ular qoldirgan boy merosni chuqur o‘rganish, insonlarga foyda keltiruvchi barcha ilmlarni puxta o‘rganish va uni farzandlarimizga ham o‘rgatish orqali erishiladi.

Alloh taolo ilmni qiyomatgacha bandalar uchun Alloh ma’rifatiga erishish, haqiqatni topish, ikki dunyo saodatiga erishish vositasi qildi. Insonlarni ilm olishga va bu orqali Parvardigorlarini tanishga buyurdi. "Ilm" so‘zi Qur’oni karimning sakkiz yuz o‘n bir joyi­da turli ma’nolari bilan kelgan. Qur’on va Sunnatda ilm insoniyatni turli axloqsizliklar, harom, yomon yo‘l va amallardan qaytarishi zikr etilgan, zero dunyoning obodligi, bardavomligi va baxt saodati ham ilm, ma’rifat bilan chambarchas bog‘liqligi hammamizga yaxshi ma’lum.

Bugungi kunda ilm olish uchun hech qanday monelik yo‘q, aksincha, chorlov bor, imkoniyat bor. Yuzlab oliy o‘quv yurtlari, kollej va litseylar ochib qo‘yilgan. Dinimizni o‘rgatadigan oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari ishlab turibdi. Kitob-darsliklar paydar-pay chop etilib turibdi. Jahondagi jamiki ilmlarni jamlagan bepoyon Internet tizimiga kirish imkoniyati bor.

Ammo ba’zida bizda rag‘bat kam, ixlos sust, g‘ayrat-harakat yetishmayapti. Vaqtimizni behuda amallarga sarflab yubor­yapmiz. O‘tmishda oila dasturxoni ustida xonadon ulug‘ining axloqiy mavzularda suhbat uyushtirgani, tojir, hunarmand va ziroatchilar uzoq qish oqshomlarida bir ustoz etagini tutib, ilm haqida bahs yuritishgani kabi holatlar bugun bizga xuddi ertaklardagiday tuyuladi.

Agar yoshlar hamma sohada ustuvor bo‘lib, hech kimdan kam bo‘lmay, Xudo bergan butun kuch-g‘ayratim, aql-zakovatim va iste’dodimni el-yurt manfaati uchun sarf qilaman, deb g‘urur va iftixor bilan yashasa, bu zamin rivojiga o‘z hissasini qo‘shadigan bo‘lsa, inshoalloh, xalqimiz ulardan rozi bo‘ladi.

Abdulhamid Tursunov

“Islom nuri”gazetasining 2012 yil, 13-sonidan olindi.