Ваъда вафоси билан гўзал

Рукн: Жамият Чоп этилган: 10.12.2014

Мусулмон одамнинг гўзал фазилатларидан бири берган ваъдаси устидан чиқишидир. Лафзида туриш имоннинг бир бўлаги саналади. Вафодор инсон эл орасида обрў, эътибор топади.

Ваъда ҳар хил бўлади. Баъзилари ёмонликка хизмат қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким бир ишга қасам ичса, кейин у ишда яхшилик йўқлигини билса, дарҳол қасамига каффорат бериб, яхши ишни қилсин”, дедилар (Имом Муслим). Демак, ёмонликка хизмат қилувчи ваъдани бузиш гуноҳ эмас, балки савобдир.

Ваъдага вафо қилиш ҳар доим ҳам енгил кечмайди. Чунки аҳдлашиш молни совуриш, яхши кўрган нарсадан айрилишга олиб келиши мумкин. Лекин бу йўқотиш эвазига инсон дунё ва охиратда саодат топади, Аллоҳ розилигига эришади.

Ваъдаларнинг энг улуғи банда билан Аллоҳ ўртасидаги аҳддир. Зеро, Аллоҳ таоло одамни яратди, турли неъматлар берди ва бу ҳақиқатни банда билиши ва эътироф этишини, Аллоҳнинг меҳрибонлигидан хабарсиз бўлмаслигини, инкор этмаслигини хоҳлади.

“Мен сизларга тавсия қилиб: “Эй, Одам болалари, шайтонга ибодат (итоат) қилмангиз, чунки, у сизларга очиқ душмандир. Менгагина ибодат қилинглар! Мана шу Тўғри йўлдир”, демаганмидим?!” (Ёсин, 60-61).

Инсоннинг бу аҳдга вафо қилиши дунёда улуғлик топишига, охиратда мағфират ва марҳаматга эришишига асос бўлиши ҳақида Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “...сизларга инъом этган неъматимни эслангиз, аҳдимга вафо қилингиз, токи Мен ҳам сизларнинг аҳдингизга вафо қилай ва Мендангина қўрқингиз!” (Бақара, 40).

Мусулмон киши мақтовли вафо соҳиби бўлиш учун ўтмишига назар солиши, олдин муҳтож бўлган, энди эса мол-мулк эгаси, олдин бемор бўлган, энди тан-жони соғ-саломат эканини тўлиқ ва тўғри англаши, шукр қилиши зарур. Ўтмишини унутиши, олдиндан шундай ҳолатда эдим, деб шукрдан юз ўгириши неъматга хиёнат ҳисобланади. Шифо берсанг, бой қилсанг, сени унутмайман, деган ваъдасига хилофдир. Ваъдани бажармаслик эса навбатдаги яхшилик ва неъматнинг заволи бўлади. Мадина аҳлидан Саълаба деган киши ансорийлар билан суҳбатлашиб ўтирганида: “Агар Аллоҳ таоло менга ўз фазлидан мол-дунё ато этса эди, ҳар бир ҳақдорнинг насибасини ўрнига қўярдим, муҳтожларга садақалар берардим, қариндошларим ҳолидан хабар олардим”, деб ваъда берди. Оз фурсатда амакиваччаси оламдан ўтиб, катта меросга эга чиқди. Аммо берган ваъдаларидан бирортасини бажармади. Унга танбеҳ учун ушбу ояти карима нозил бўлди:

“Улар орасида: “Агарда бизга (Ал­лоҳ) фазли (бойлиги)дан берса, албатта, садақа қилурмиз ва солиҳ (киши)лардан бўлурмиз”, деб Аллоҳ билан аҳдлашадиганлар ҳам бор. Аллоҳ уларга фазлидан берганида эса, (улар) унга бахиллик қилдилар ва юз ўгириб кетдилар” (Тавба, 75-76).

Динимизда инсонларни аҳдни бажаришга, ваъдага вафо қилишга ундалар экан. Хусусан, тижоратчилар орасида ва турли иқтисодий муносабатларда энг муҳим асос ваъдани вақтида бажариш бўлиши кераклиги алоҳида таъкидланади. Бу масала ҳақида Аллоҳ таолонинг бир неча буйруқлари бор: “...Аҳдга вафо қилинглар! Зеро, аҳд (Қиёмат куни) сўраладиган ишдир” (Исро, 34).

“Аҳдлашганингизда, Аллоҳга берган аҳдингизга вафо қилингиз! Аллоҳни кафил қилиб ичган қасамларингизни (Аллоҳ номи билан) мустаҳкам қилганингиздан кейин бузма­нгиз! Албатта, Аллоҳ қилаётган ишларингизни билур” (Наҳл, 91).

Бировнинг ҳақига вафо қилиш дейилганида, мусулмоннинг ҳақи ҳам ва бошқа ҳар қандай дин, миллат вакилининг ҳақи ҳам тенг тушунилади. Чунки яхшилик тил, дин ва миллат ажратмайди. Агар ажратса, яхшилик қилувчи одам бир қавмга сахийлик, бошқа қавмга эса бахиллик қилган бўларди.

Ислом аҳамият берган ва вафо қилиш лозим бўлган Аллоҳ наздидаги ҳақлардан яна бири қарз олиш ва уни вақтида қайтаришдир. Аввало, ўта зарурат бўлмаганида қарз сўралиши ҳаром қилинди. Зеро, қарз қиёматда қасос олинишига сабаб бўлиши мумкин.

Муҳтожлик кучайиб, бошқа иложи топилмаганида қарз сўраш, уни биринчи ўринда узишни ният қилиш ва адо этиш зарур. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким одамларнинг молини қарз олаётганда уни тезда қайтаришни ният қилса, унинг номидан Аллоҳ адо қилади (яъни, адо этилишини Аллоҳ осонлаштиради). Агар қарз олган киши уни қайтармай, йўқ этишни ният қилса, Аллоҳ уни талафотга учратади” дедилар (Имом Бухорий).

Кўпчилик одамлар қарзни енгил санашади, қарзларини нафс ва шаҳват йўлида охирини ўйламай, сарф қилиб юборишади. Баъзилар қарзни Аллоҳ ҳаром қилган йўл билан судхўрлардан олади ва мол-мулкидан ажралади. Дунё роҳатидан ҳам, охират саодатидан ҳам маҳрум бўлади. Уларнинг бундай номақбул ишлари авлодларига ҳам катта таъсир ўтказади. Узилмаган қарзнинг фақат дунё машаққатига эмас, балки инсон охиратига ҳам жуда катта зарари бор.

Раҳматуллоҳ ОБИДОВ,

 

Тошкент шаҳридаги “Жўрабек” жоме масжиди имом-хатиби

 

“Ҳидоят” журналининг 2011 йил, 9-сонидан олинди.

* * *

Musulmon odamning go‘zal fazilatlaridan biri bergan va’dasi ustidan chiqishidir. Lafzida turish imonning bir bo‘lagi sanaladi. Vafodor inson el orasida obro‘, e’tibor topadi.

Va’da har xil bo‘ladi. Ba’zilari yomonlikka xizmat qiladi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Kim bir ishga qasam ichsa, keyin u ishda yaxshilik yo‘qligini bilsa, darhol qasamiga kafforat berib, yaxshi ishni qilsin”, dedilar (Imom Muslim). Demak, yomonlikka xizmat qiluvchi va’dani buzish gunoh emas, balki savobdir.

Va’daga vafo qilish har doim ham yengil kechmaydi. Chunki ahdlashish molni sovurish, yaxshi ko‘rgan narsadan ayrilishga olib kelishi mumkin. Lekin bu yo‘qotish evaziga inson dunyo va oxiratda saodat topadi, Alloh roziligiga erishadi.

Va’dalarning eng ulug‘i banda bilan Alloh o‘rtasidagi ahddir. Zero, Alloh taolo odamni yaratdi, turli ne’matlar berdi va bu haqiqatni banda bilishi va e’tirof etishini, Allohning mehribonligidan xabarsiz bo‘lmasligini, inkor etmasligini xohladi.

“Men sizlarga tavsiya qilib: “Ey, Odam bolalari, shaytonga ibodat (itoat) qilmangiz, chunki, u sizlarga ochiq dushmandir. Mengagina ibodat qilinglar! Mana shu To‘g‘ri yo‘ldir”, demaganmidim?!” (Yosin, 60-61).

Insonning bu ahdga vafo qilishi dunyoda ulug‘lik topishiga, oxiratda mag‘firat va marhamatga erishishiga asos bo‘lishi haqida Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “...sizlarga in’om etgan ne’matimni eslangiz, ahdimga vafo qilingiz, toki Men ham sizlarning ahdingizga vafo qilay va Mendangina qo‘rqingiz!” (Baqara, 40).

Musulmon kishi maqtovli vafo sohibi bo‘lish uchun o‘tmishiga nazar solishi, oldin muhtoj bo‘lgan, endi esa mol-mulk egasi, oldin bemor bo‘lgan, endi tan-joni sog‘-salomat ekanini to‘liq va to‘g‘ri anglashi, shukr qilishi zarur. O‘tmishini unutishi, oldindan shunday holatda edim, deb shukrdan yuz o‘girishi ne’matga xiyonat hisoblanadi. Shifo bersang, boy qilsang, seni unutmayman, degan va’dasiga xilofdir. Va’dani bajarmaslik esa navbatdagi yaxshilik va ne’matning zavoli bo‘ladi. Madina ahlidan Sa’laba degan kishi ansoriylar bilan suhbatlashib o‘tirganida: “Agar Alloh taolo menga o‘z fazlidan mol-dunyo ato etsa edi, har bir haqdorning nasibasini o‘rniga qo‘yardim, muhtojlarga sadaqalar berardim, qarindoshlarim holidan xabar olardim”, deb va’da berdi. Oz fursatda amakivachchasi olamdan o‘tib, katta merosga ega chiqdi. Ammo bergan va’dalaridan birortasini bajarmadi. Unga tanbeh uchun ushbu oyati karima nozil bo‘ldi:

“Ular orasida: “Agarda bizga (Al­loh) fazli (boyligi)dan bersa, albatta, sadaqa qilurmiz va solih (kishi)lardan bo‘lurmiz”, deb Alloh bilan ahdlashadiganlar ham bor. Alloh ularga fazlidan berganida esa, (ular) unga baxillik qildilar va yuz o‘girib ketdilar” (Tavba, 75-76).

Dinimizda insonlarni ahdni bajarishga, va’daga vafo qilishga undalar ekan. Xususan, tijoratchilar orasida va turli iqtisodiy munosabatlarda eng muhim asos va’dani vaqtida bajarish bo‘lishi kerakligi alohida ta’kidlanadi. Bu masala haqida Alloh taoloning bir necha buyruqlari bor: “...Ahdga vafo qilinglar! Zero, ahd (Qiyomat kuni) so‘raladigan ishdir” (Isro, 34).

“Ahdlashganingizda, Allohga bergan ahdingizga vafo qilingiz! Allohni kafil qilib ichgan qasamlaringizni (Alloh nomi bilan) mustahkam qilganingizdan keyin buzma­ngiz! Albatta, Alloh qilayotgan ishlaringizni bilur” (Nahl, 91).

Birovning haqiga vafo qilish deyilganida, musulmonning haqi ham va boshqa har qanday din, millat vakilining haqi ham teng tushuniladi. Chunki yaxshilik til, din va millat ajratmaydi. Agar ajratsa, yaxshilik qiluvchi odam bir qavmga saxiylik, boshqa qavmga esa baxillik qilgan bo‘lardi.

Islom ahamiyat bergan va vafo qilish lozim bo‘lgan Alloh nazdidagi haqlardan yana biri qarz olish va uni vaqtida qaytarishdir. Avvalo, o‘ta zarurat bo‘lmaganida qarz so‘ralishi harom qilindi. Zero, qarz qiyomatda qasos olinishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Muhtojlik kuchayib, boshqa iloji topilmaganida qarz so‘rash, uni birinchi o‘rinda uzishni niyat qilish va ado etish zarur. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Kim odamlarning molini qarz olayotganda uni tezda qaytarishni niyat qilsa, uning nomidan Alloh ado qiladi (ya’ni, ado etilishini Alloh osonlashtiradi). Agar qarz olgan kishi uni qaytarmay, yo‘q etishni niyat qilsa, Alloh uni talafotga uchratadi” dedilar (Imom Buxoriy).

Ko‘pchilik odamlar qarzni yengil sanashadi, qarzlarini nafs va shahvat yo‘lida oxirini o‘ylamay, sarf qilib yuborishadi. Ba’zilar qarzni Alloh harom qilgan yo‘l bilan sudxo‘rlardan oladi va mol-mulkidan ajraladi. Dunyo rohatidan ham, oxirat saodatidan ham mahrum bo‘ladi. Ularning bunday nomaqbul ishlari avlodlariga ham katta ta’sir o‘tkazadi. Uzilmagan qarzning faqat dunyo mashaqqatiga emas, balki inson oxiratiga ham juda katta zarari bor.

Rahmatulloh OBIDOV,

 

Toshkent shahridagi “Jo‘rabek” jome masjidi imom-xatibi

 

“Hidoyat” jurnalining 2011 yil, 9-sonidan olindi.