Исломга кўра таомланиш одоблари

Маълумки, намоз ўқиш учун аввало, таҳорат қилмоқлик, тоза кийим-бош, покиза жой каби шартлар мавжуд бўлгани каби, мўмин-мусулмон кишининг таом истеъмол қилиши учун ҳам риоя қилиши лозим бўлган баъзи бир одоблар борки, биз қуйида ўша амалларни зикр қилишга ва дастурхон атрофида мусулмон одам ўзини қандай тутишидан бошлаб то туриб кетгунга қадар қилиниши лозим бўлган амаллар тўғрисида қисқача маълумот беришга ҳаракат қиламиз.

Биринчидан, мусулмон киши ота-онаси, ўзи, аҳли аёли ва фарзандларини ҳалол ризқ билан таомлантиришга эътибор бериши зарур. Зеро, Аллох таоло Қуръони каримда:

 وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ

 (سورة ﺍلمائدة/88)

яъни: “Аллоҳ сизларга ризқ қилиб берган нарсаларнинг ҳалол ва покларини тановул қилингиз ва ўзларингиз имон келтирган Аллоҳдан қўрқингиз!” – деб марҳамат қилади.

Демак, бировни алдаб ёки хиёнат қилиб ё зулм қилган ҳолда бойлик орттирманг, дейилмоқда.

Ҳақиқатан, ҳаёт тажрибаси ҳам яққол кўрсатаётирки, мана шундай йўллар билан бойлик орттирган кимсалар, шу дунёнинг ўзидаёқ жазосини олаётганини кўрамиз. Аниқроқ қилиб айтадиган бўлсак, уларнинг на оиласида ҳаловат бор ва на боқиб вояга етказган фарзандларидан рўшнолик кўраётир. Пешона тери ва ҳалол йўллар билан бойлик орттириш эса шаръан рухсат этилган ишлардан ҳисобланади.

Иккинчиси. Таомдан олдин қўлини ювмоқлик. Расули акрам (с.а.в.) марҳамат қиладиларки:

" اَلْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ حَسَنَةٌ وَ بَعْدَ الطَّعَامِ حَسَنَتَانِ "

(رواه الحاكم)

яъни: “Таомланишдан олдин қўлни ювмоқликда бир савоб бўлса, таомланиб бўлгач ювмоқликда, икки ҳисса савоб бор”.

Шу мазмундаги бошқа бир ҳадисда эса:

" اَلْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ يَنْفىِ الْفَقْرَ وَهُوَ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِينَ "

(رواه الطبرانى)

яъни: “Таомланишдан олдин ва ундан кейин қўл ювишлик фақирликни кетказади ва бу амал пайғамбарларнинг суннатидир”.

Учинчиси. Дастурхон атрофида қулай ҳолатда ўтириб олиб, то туриб кетгунга қадар бир аснода, яъни ётиб олмай ёки ёнбошлаб овқатланиш каби ишларни қилмаслик.

Зеро, пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) бундай ишларни қатъиян ман қилганлар. Абу Жуҳайфа (рз.)дан ривоят қилинади, Расул Акрам (с.а.в.): “Мен ёнбошлаган ҳолимда таом емайман” – дедилар (Бухорий ва Термизий ривояти).

Бундай ҳолатлар нафақат беодобчилик кўриниши билан, балки, соғлиққа зарари борлигини ҳозирги тиббий олимларнинг чуқур изланишларидан сўнг маълум бўлмоқда.

Мисол учун, япон олимлари инсон тик турган ҳолда овқатланишга ёки суюқлик ичишга одат қилган бўлса, у албатта, ҳаёти давомида кўр ичак касалига мубтало бўлиши аниқ, деб хулоса беришган. Чунки, инсон тик турган ҳолатида кўр ичак оғзи тепага, яъни, овқат келиш йўлига қараб очилиб турса, ўтирган ҳолатда ичаклар тўпланиб, кўр ичак пастга қараб турар экан ва натижада унга ҳеч нарса тушмай, инсон у касалдан ўзини-ўзи сақлар экан.

Ҳадиси шарифда Сарвари олам:

" إِنَّمَا أَناَ عَبْدٌ آكُلُ كَماَ يَأْكُلُ الْعَبْدُ ، وَ أَجْلِسُ كَماَ يَجْلِسُ الْعَبْدُ "

(الجامع الكبير للسيوطى)

яъни: “Албатта, мен ҳам оддий бир бандаман. Бандадек овқатланаман ва бандадек ўтираман” – деб марҳамат қиладилар.

Тўртинчиси. Овқатланиш экан деб томоғига етгунча тўйиб ейиш ҳам хунук одат ҳисобланади. Зеро, инсон қанча тўқ бўлса, уни дангасалиги кучаяди. Хоҳ ибодат масаласида бўлсин, хоҳ риёзат иши бўлсин. Ваҳоланки, қориннинг учдан бир қисми овқат учун, бир қисми суюқлик учун ва яна бир қисми нафас олиш учун керак, шу қоидага амал қилувчи кишилар табибга мурожаат қилишларига ҳожат қолмайди. Қолаверса Пайғамбаримиз (с.а.в.) ҳеч қачон тўйиб овқат емаганлар.

“Ас-Сияр ал-Ҳалабия” китобининг соҳиби ҳазрати Умардан ривоят қилиб айтади, Расул Акрам (с.а.в.) шундай деган эканлар:

" نَحْنُ قَوْمٌ لاَ نَأْكُلُ حَتىَّ نَجُوعَ وَ إِذَا أَكَلْنَا لَمْ نَشْبَعْ "

(الجامع الكبير للسيوطى)

яъни: “Биз шундай қавмдирмизки, очликни ҳис қилмагунча таомланмаймиз, таомланганда ҳам тўйиб емаймиз!”

Бешинчидан. Оилада ҳамма жамъул-жам бўлиб овқатланса мақсадга мувофиқ бўлади. Барака бўлади. Ҳар ким ўз ҳолича беузр ўз уйига кириб еса, ундай ҳолатлар оқибати яхшиликка олиб келмайди.

Анас ибн Молик айтадиларки: “Расулуллоҳ (с.а.в.) ҳеч ёлғиз овқатланмас эдилар”.

Шу маънода бир ҳадиси шарифларида:

" خَيْرُ الطَّعَامِ ماَ كَثُرَتْ عَلَيْهِ الْأَيْدِى "

яъни: “Таомнинг яхшиси кўпчилик билан баҳам кўрилганидир” – деб марҳамат қиладилар.

Албатта, мусулмон киши ҳар бир ишни болашдан аввал “бисмиллоҳ” билан бошлагани каби, таомга қўл чўзиш баробарида “бисмиллаҳир роҳманир роҳим” деб бошламоғи керак.

Оиша (рз.)дан ривоят қилинади, Расулуллоҳ (с.а.в.): “Қайси бирингиз таом еса, Алоҳнинг исмини зикр қилсин. Агар аввалида Аллоҳнинг исмини зикр қилишни унутиб қўйса, “Бисмиллаҳи аввалаҳу ва охираҳу” десин” – дедилар (Абу Довуд ва Термизий ривояти).

Оиша (рз.)дан ривоят қилинган бошқа бир ҳадисда, Пайғамбаримиз (с.а.в.) ўзларининг олтита саҳобалари билан таом емоқда эдилар. Бир аъробий келиб, икки марта олиб ҳаммасини еб қўйди. Шунда у зот алайҳис салом: “Аммо, у “бисмиллоҳ”ни тасмия айтганида, ҳаммангизга етар эди” – дедилар (Термизий ривояти).

Ўнг қўли билан овқатланиш ҳам суннат амаллардандир. Ибн Умар (рз.)дан ривоят қилинади. Расулуллоҳ (с.а.в.): “Қайси бирингиз таом еса, ўнг қўли билан есин. Сув ичса, ўнг қўли билан ичсин. Чунки, шайтон чап қўли билан еб, чап қўли билан ичади” – дедилар (Имом Муслим, Абу Довуд ва Термизий ривояти).

Яна муҳим нарсалардан бири таомни ҳеч қачон камситмаслик. Зеро Пайғамбаримиз (с.а.в.) бирон марта овқатни айбламас эдилар. Мабодо овқат кўнгилларидек бўлмаса, емай қўярдилар. Аммо овқат яхши бўлмабди ёки бу овқатни мен хуш кўрмайман, каби сўзларни асло айтмасдилар.

Бир ҳадиси шарифларида Расул акрам (с.а.в.):

 أَكْرِمُوا الْخُبْزَ فَإِنَّ اللهَ أَنْزَلَهُ مِنْ بَرَكَاتِ السَّمَاءِ وَاَخْرَجَهُ مِنْ بَرَكَاتِ الْأَرْضِ

رواه الحاكم

яъни: “Нонни эъзозланглар, чунки у Аллоҳ таолонинг осмон баракотларидан бўлиши билан бирга, ернинг баракотли неъматларидан ҳам ҳисобланади” – деб марҳамат қилган эканлар.

Қолаверса, овқатланишнинг яна бир одобларидан бири, овқатни ўта иссиқ ҳолда емаслик ва овқатланиш давомида кўп суюқлик ичмаслик ҳам тавсия этилади. Чунки ошқозон учун бу қийинчиликни ҳосил қилади.

Таомдан сўнг эса дуо қилишлик ҳам суннат амалларидан ҳисобланади. Абу Умома (рз.)дан ривоят қилинади, Пайғамбаримиз (с.а.в.) қачон дастурхонлари йиғиштирилса: “Аллоҳга кўп, пок, муборак ҳамд бўлсин. Ундан ўзга кифоячи йўқ. У тарк қилинган ҳам эмас. Ундан беҳожат ҳам бўлинмас. Раббимиз” – дер эдилар (Термизий ривояти).

Сунан соҳибларининг ривоятида эса, Расулуллоҳ (с.а.в.) қачон ўз таомларидан фориғ бўлсалар: “Бизни таомлантирган, сероблантирган ва мусулмонлардан қилган Аллоҳга ҳамд бўлсин”, дер эдилар” – дейилган.

Мусулмон киши ҳар доим исрофгарчиликни олдини олишга ҳаракат қилади. Зеро, исрофни ва исрофгарни Аллоҳ таоло асло дўст тутмайди. Бу ҳақда Қуръони каримда воридким:

...كُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ

 (سورة الآعراف/31)

яъни: “...еб-ичингиз, (лекин) исроф қилмангиз! Зеро, У исроф қилувчиларни севмагай”.

Ушбу ояти карима мазмунидан келиб чиққан ҳолда, тўй-ҳашам ва турли маросим-маъракаларда имкон борича исрофгарчиликка йўл қўймасликка ҳаракат қилмоғимиз лозим.

Аллоҳ таборака ва таоло барчаларимизни ҳалол йўллар билан ризқ-рўзий топишга, ҳалол ризқлар билан таомланишга, ҳалол юриб, ҳалол туришга насиб айлаб, зикр қилинган ояти карима ва ҳадислар маъно-мазмунига амал қилиб, саодат аҳлидан бўлишимизга муваффақ айласин! Омин.

 Собиржон Арзиқулов | Muslim.uz

Ma’lumki, namoz o‘qish uchun avvalo, tahorat qilmoqlik, toza kiyim-bosh, pokiza joy kabi shartlar mavjud bo‘lgani kabi, mo‘min-musulmon kishining taom iste’mol qilishi uchun ham rioya qilishi lozim bo‘lgan ba’zi bir odoblar borki, biz quyida o‘sha amallarni zikr qilishga va dasturxon atrofida musulmon odam o‘zini qanday tutishidan boshlab to turib ketgunga qadar qilinishi lozim bo‘lgan amallar to‘g‘risida qisqacha ma’lumot berishga harakat qilamiz.

Birinchidan, musulmon kishi ota-onasi, o‘zi, ahli ayoli va farzandlarini halol rizq bilan taomlantirishga e’tibor berishi zarur. Zero, Allox taolo Qur’oni karimda:

 وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ

 (سورة ﺍلمائدة/88)

ya’ni: “Alloh sizlarga rizq qilib bergan narsalarning halol va poklarini tanovul qilingiz va o‘zlaringiz imon keltirgan Allohdan qo‘rqingiz!” – deb marhamat qiladi.

Demak, birovni aldab yoki xiyonat qilib yo zulm qilgan holda boylik orttirmang, deyilmoqda.

Haqiqatan, hayot tajribasi ham yaqqol ko‘rsatayotirki, mana shunday yo‘llar bilan boylik orttirgan kimsalar, shu dunyoning o‘zidayoq jazosini olayotganini ko‘ramiz. Aniqroq qilib aytadigan bo‘lsak, ularning na oilasida halovat bor va na boqib voyaga yetkazgan farzandlaridan ro‘shnolik ko‘rayotir. Peshona teri va halol yo‘llar bilan boylik orttirish esa shar’an ruxsat etilgan ishlardan hisoblanadi.

Ikkinchisi. Taomdan oldin qo‘lini yuvmoqlik. Rasuli akram (s.a.v.) marhamat qiladilarki:

" اَلْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ حَسَنَةٌ وَ بَعْدَ الطَّعَامِ حَسَنَتَانِ "

(رواه الحاكم)

ya’ni: “Taomlanishdan oldin qo‘lni yuvmoqlikda bir savob bo‘lsa, taomlanib bo‘lgach yuvmoqlikda, ikki hissa savob bor”.

Shu mazmundagi boshqa bir hadisda esa:

" اَلْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ يَنْفىِ الْفَقْرَ وَهُوَ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِينَ "

(رواه الطبرانى)

ya’ni: “Taomlanishdan oldin va undan keyin qo‘l yuvishlik faqirlikni ketkazadi va bu amal payg‘ambarlarning sunnatidir”.

Uchinchisi. Dasturxon atrofida qulay holatda o‘tirib olib, to turib ketgunga qadar bir asnoda, ya’ni yotib olmay yoki yonboshlab ovqatlanish kabi ishlarni qilmaslik.

Zero, payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) bunday ishlarni qat’iyan man qilganlar. Abu Juhayfa (rz.)dan rivoyat qilinadi, Rasul Akram (s.a.v.): “Men yonboshlagan holimda taom yemayman” – dedilar (Buxoriy va Termiziy rivoyati).

Bunday holatlar nafaqat beodobchilik ko‘rinishi bilan, balki, sog‘liqqa zarari borligini hozirgi tibbiy olimlarning chuqur izlanishlaridan so‘ng ma’lum bo‘lmoqda.

Misol uchun, yapon olimlari inson tik turgan holda ovqatlanishga yoki suyuqlik ichishga odat qilgan bo‘lsa, u albatta, hayoti davomida ko‘r ichak kasaliga mubtalo bo‘lishi aniq, deb xulosa berishgan. Chunki, inson tik turgan holatida ko‘r ichak og‘zi tepaga, ya’ni, ovqat kelish yo‘liga qarab ochilib tursa, o‘tirgan holatda ichaklar to‘planib, ko‘r ichak pastga qarab turar ekan va natijada unga hech narsa tushmay, inson u kasaldan o‘zini-o‘zi saqlar ekan.

Hadisi sharifda Sarvari olam:

" إِنَّمَا أَناَ عَبْدٌ آكُلُ كَماَ يَأْكُلُ الْعَبْدُ ، وَ أَجْلِسُ كَماَ يَجْلِسُ الْعَبْدُ "

(الجامع الكبير للسيوطى)

ya’ni: “Albatta, men ham oddiy bir bandaman. Bandadek ovqatlanaman va bandadek o‘tiraman” – deb marhamat qiladilar.

To‘rtinchisi. Ovqatlanish ekan deb tomog‘iga yetguncha to‘yib yeyish ham xunuk odat hisoblanadi. Zero, inson qancha to‘q bo‘lsa, uni dangasaligi kuchayadi. Xoh ibodat masalasida bo‘lsin, xoh riyozat ishi bo‘lsin. Vaholanki, qorinning uchdan bir qismi ovqat uchun, bir qismi suyuqlik uchun va yana bir qismi nafas olish uchun kerak, shu qoidaga amal qiluvchi kishilar tabibga murojaat qilishlariga hojat qolmaydi. Qolaversa Payg‘ambarimiz (s.a.v.) hech qachon to‘yib ovqat yemaganlar.

“As-Siyar al-Halabiya” kitobining sohibi hazrati Umardan rivoyat qilib aytadi, Rasul Akram (s.a.v.) shunday degan ekanlar:

" نَحْنُ قَوْمٌ لاَ نَأْكُلُ حَتىَّ نَجُوعَ وَ إِذَا أَكَلْنَا لَمْ نَشْبَعْ "

(الجامع الكبير للسيوطى)

ya’ni: “Biz shunday qavmdirmizki, ochlikni his qilmaguncha taomlanmaymiz, taomlanganda ham to‘yib yemaymiz!”

Beshinchidan. Oilada hamma jam’ul-jam bo‘lib ovqatlansa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Baraka bo‘ladi. Har kim o‘z holicha beuzr o‘z uyiga kirib yesa, unday holatlar oqibati yaxshilikka olib kelmaydi.

Anas ibn Molik aytadilarki: “Rasululloh (s.a.v.) hech yolg‘iz ovqatlanmas edilar”.

Shu ma’noda bir hadisi shariflarida:

" خَيْرُ الطَّعَامِ ماَ كَثُرَتْ عَلَيْهِ الْأَيْدِى "

ya’ni: “Taomning yaxshisi ko‘pchilik bilan baham ko‘rilganidir” – deb marhamat qiladilar.

Albatta, musulmon kishi har bir ishni bolashdan avval “bismilloh” bilan boshlagani kabi, taomga qo‘l cho‘zish barobarida “bismillahir rohmanir rohim” deb boshlamog‘i kerak.

Oisha (rz.)dan rivoyat qilinadi, Rasululloh (s.a.v.): “Qaysi biringiz taom yesa, Alohning ismini zikr qilsin. Agar avvalida Allohning ismini zikr qilishni unutib qo‘ysa, “Bismillahi avvalahu va oxirahu” desin” – dedilar (Abu Dovud va Termiziy rivoyati).

Oisha (rz.)dan rivoyat qilingan boshqa bir hadisda, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) o‘zlarining oltita sahobalari bilan taom yemoqda edilar. Bir a’robiy kelib, ikki marta olib hammasini yeb qo‘ydi. Shunda u zot alayhis salom: “Ammo, u “bismilloh”ni tasmiya aytganida, hammangizga yetar edi” – dedilar (Termiziy rivoyati).

O‘ng qo‘li bilan ovqatlanish ham sunnat amallardandir. Ibn Umar (rz.)dan rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): “Qaysi biringiz taom yesa, o‘ng qo‘li bilan yesin. Suv ichsa, o‘ng qo‘li bilan ichsin. Chunki, shayton chap qo‘li bilan yeb, chap qo‘li bilan ichadi” – dedilar (Imom Muslim, Abu Dovud va Termiziy rivoyati).

Yana muhim narsalardan biri taomni hech qachon kamsitmaslik. Zero Payg‘ambarimiz (s.a.v.) biron marta ovqatni ayblamas edilar. Mabodo ovqat ko‘ngillaridek bo‘lmasa, yemay qo‘yardilar. Ammo ovqat yaxshi bo‘lmabdi yoki bu ovqatni men xush ko‘rmayman, kabi so‘zlarni aslo aytmasdilar.

Bir hadisi shariflarida Rasul akram (s.a.v.):

 أَكْرِمُوا الْخُبْزَ فَإِنَّ اللهَ أَنْزَلَهُ مِنْ بَرَكَاتِ السَّمَاءِ وَاَخْرَجَهُ مِنْ بَرَكَاتِ الْأَرْضِ

رواه الحاكم

ya’ni: “Nonni e’zozlanglar, chunki u Alloh taoloning osmon barakotlaridan bo‘lishi bilan birga, yerning barakotli ne’matlaridan ham hisoblanadi” – deb marhamat qilgan ekanlar.

Qolaversa, ovqatlanishning yana bir odoblaridan biri, ovqatni o‘ta issiq holda yemaslik va ovqatlanish davomida ko‘p suyuqlik ichmaslik ham tavsiya etiladi. Chunki oshqozon uchun bu qiyinchilikni hosil qiladi.

Taomdan so‘ng esa duo qilishlik ham sunnat amallaridan hisoblanadi. Abu Umoma (rz.)dan rivoyat qilinadi, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) qachon dasturxonlari yig‘ishtirilsa: “Allohga ko‘p, pok, muborak hamd bo‘lsin. Undan o‘zga kifoyachi yo‘q. U tark qilingan ham emas. Undan behojat ham bo‘linmas. Rabbimiz” – der edilar (Termiziy rivoyati).

Sunan sohiblarining rivoyatida esa, Rasululloh (s.a.v.) qachon o‘z taomlaridan forig‘ bo‘lsalar: “Bizni taomlantirgan, seroblantirgan va musulmonlardan qilgan Allohga hamd bo‘lsin”, der edilar” – deyilgan.

Musulmon kishi har doim isrofgarchilikni oldini olishga harakat qiladi. Zero, isrofni va isrofgarni Alloh taolo aslo do‘st tutmaydi. Bu haqda Qur’oni karimda voridkim:

...كُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ

 (سورة الآعراف/31)

ya’ni: “...eb-ichingiz, (lekin) isrof qilmangiz! Zero, U isrof qiluvchilarni sevmagay”.

Ushbu oyati karima mazmunidan kelib chiqqan holda, to‘y-hasham va turli marosim-ma’rakalarda imkon boricha isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslikka harakat qilmog‘imiz lozim.

Alloh taboraka va taolo barchalarimizni halol yo‘llar bilan rizq-ro‘ziy topishga, halol rizqlar bilan taomlanishga, halol yurib, halol turishga nasib aylab, zikr qilingan oyati karima va hadislar ma’no-mazmuniga amal qilib, saodat ahlidan bo‘lishimizga muvaffaq aylasin! Omin.

 Sobirjon Arziqulov | Muslim.uz

• Кейинги