Мажлис одоблари

Рукн: Жамият Чоп этилган: 28.11.2016

Инсон ҳаёти давомида турли давраларда ва турли мажлисларда иштирок этади. Мажлислар икки турга ажратилади. Биринчиси, хайрли, фойдали бўлган мажлислар. Иккинчиси, бефойда, зарарли бўлган мажлислар. Мусулмон киши қилаётган хар бир ишида Аллоҳнинг розилигини кўзлаши лозим. Шундай экан, иштирок этаётган мажлислари ўзининг фойдасига бўлиши ва Аллоҳнинг розилигини топиши учун мажлисларда ўзини тутишда шариат кўрсатмаларига амал қилиши лозим бўлади. Мажлиснинг бир нечта одоблари мавжуд.

Мажлисни Аллоҳнинг зикри билан обод қилиш. Яъни, бирорта даврада ўтирса, ўша даврада, албатта Аллоҳнинг зикри бўлиши керак. Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Қайси бир қавм бирор мажлисга ўтирса-ю, унда Аллоҳни эсламаса, мана шу мажлисини қиёмат кунида хасрат ва надомат эканлигини кўради”.
Яхши ҳамсуҳбатни танлаш. Имом Термизий ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Киши дўстининг динида бўлади. Ҳар бир инсон кимни дўст тутаётганига қарасин”.
Мажлисга кириб келганида ва ундан кетаётганида салом бериш. Имом Термизий ва Абу Довуд ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Сизлардан бирортангиз бир мажлисга келса, салом берсин. Агар ўтиришга фурсат бўлса, ўтирсин. Қачон мажлисдан турса, салом берсин. Биринчи салом иккинчисидан кўра ҳақлироқ эмас. (яъни, биринчи салом қанчалик муҳим бўлса, иккинчиси ҳам шунчалик муҳимдир)”.
Қўл бериб кўришиш. Имом Абу Довуддан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллҳоу алайҳи ва саллам айтдилар: “Икки мусулмон учрашиб, бир-бири билан қўл бериб кўришса, Аллоҳга ҳамд айтиб, истиғфор айтса, уларнинг гуноҳлари кечирилади”.
Уй эгаси кўрсатган жойга ўтириш. Имом Термизийдан ривоят қилиади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Ким бир қавмнинг уйига кирса, унга кўрсатилган жойга ўтирсин. Чунки ўша қавм уйининг авратини бошқалардан кўра яхшироқ билади”. Кўрсатилган жойга ўтирмаса, меҳмоннинг бехосдан исталмаган нарсаларга кўзи тушиб қолиш мумкин.
Мажлисга келиб ўтирганида иккита одамнинг ўртасига уларнинг изнисиз ўтириб олмаслик. Имом Абу Довуддан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Икки кишининг орасига уларнинг изнисиз ўтирилмайди”.
Ўтирган кишини ўрнидан турғизмаслик. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир кишини турғизиб ўрнига ўтиришдан қайтардилар”.
Чап қўлни орага қилиб, ерга таяниб ўтирмаслик. Умар ибн Шарикдан ривоят қилинади: “Мен чап қўлимни орқага қилиб ерга таяниб ўтирганимда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мени олдимдан ўтиб қолдилар ва менга: “Устига ғазаб тушганларни ўтиришидай ўтирмагин”, дедилар”, деди.
Мажлисга келган киши бўш жойга ўтиради. Жобир ибн Сумра (розияллоҳу анҳу) айтади: “Биз Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг олдига кирсак, мажлиснинг охири қаерда бўлса, ўша ерга ўтирар эдик”.
Мажлисда уч киши бўлса, ундаги икки киши учинчи одам олдида пичир-пичир қилмаслик. Чунки бундай ҳолатда, учинчи одам мен ҳақимда гаплашишяпти деган гумонга бориб қолади. Мажлисда уч кишидан кўп одам бўлса, икки кишининг пичирлашишида кароҳият йўқ.
Ёнидаги суҳбатлашаётган одамларнинг гапини пойламаслик. Имом Бухорий ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Ким бир қавм гаплашаётганида уларнинг гапига қулоқ солиб турса, ваҳоланки, улар буни эшитишини хоҳламаётган эдилар. Бундай одамнинг қулоғига қиёмат кунида қўрғошин қуйилади”.
Мажлисдан бир киши бирор ҳожати учун ўрнидан туриб чиқса, қайтиб келгач, ўша жойга ўтирадиган энг ҳақли одам унинг ўзидир. Имом Муслимдан ривоят қилинади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Бирортангиз мажлисдаги жойидан турса, сўнгра қайтиб келса, шу жойга бошқалардан кўра ҳақлироқдир”.
Мажлисдан кетиш учун изн сўраш. Чунки меҳмоннинг уй эгаси кўрсатишни истамаган нарсаларга кўзи тушиб қолиши мумкин. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтганлар: “Изн сўраш кўз учундир”, яъни, кўз бирор нарсани ногаҳон кўриб қолмаслик учун сўралади.
Мажлис омонатини сақлаш. Яъни, мажлисдаги гапларни ташқарига олиб чиқмаслик, фақатгина мажлисдагиларга зарар етмайдиган ва эшитганларга манфаати бор гаплар бундан мустасно. Чунки Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтганлар: “Мажлислар омонатлари билан бўлади”.
Дуо мажлиснинг каффоратидир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайи ва саллам мажлисда содир бўлган гуноҳлар ва камчиликларга каффорот бўладиган дуони бизга ўргатганлар. У зот мажлис тугаганида шундай дуо қилар эдилар: “Субҳанака Аллоҳумма ва биҳамдик, ашҳаду аллаа илааҳа илла анта астағфирук ва атувбу илайк”.

Ҳусниддин Бойниёзов,

Тошкент вилояти Оҳангарон туман бош имом-хатиби

* * *

Inson hayoti davomida turli davralarda va turli majlislarda ishtirok etadi. Majlislar ikki turga ajratiladi. Birinchisi, xayrli, foydali bo‘lgan majlislar. Ikkinchisi, befoyda, zararli bo‘lgan majlislar. Musulmon kishi qilayotgan xar bir ishida Allohning roziligini ko‘zlashi lozim. Shunday ekan, ishtirok etayotgan majlislari o‘zining foydasiga bo‘lishi va Allohning roziligini topishi uchun majlislarda o‘zini tutishda shariat ko‘rsatmalariga amal qilishi lozim bo‘ladi. Majlisning bir nechta odoblari mavjud.

Majlisni Allohning zikri bilan obod qilish. Ya’ni, birorta davrada o‘tirsa, o‘sha davrada, albatta Allohning zikri bo‘lishi kerak. Imom Ahmad ibn Hanbal rivoyat qiladi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: “Qaysi bir qavm biror majlisga o‘tirsa-yu, unda Allohni eslamasa, mana shu majlisini qiyomat kunida xasrat va nadomat ekanligini ko‘radi”.
Yaxshi hamsuhbatni tanlash. Imom Termiziy rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Kishi do‘stining dinida bo‘ladi. Har bir inson kimni do‘st tutayotganiga qarasin”.
Majlisga kirib kelganida va undan ketayotganida salom berish. Imom Termiziy va Abu Dovud rivoyat qiladi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: “Sizlardan birortangiz bir majlisga kelsa, salom bersin. Agar o‘tirishga fursat bo‘lsa, o‘tirsin. Qachon majlisdan tursa, salom bersin. Birinchi salom ikkinchisidan ko‘ra haqliroq emas. (ya’ni, birinchi salom qanchalik muhim bo‘lsa, ikkinchisi ham shunchalik muhimdir)”.
Qo‘l berib ko‘rishish. Imom Abu Dovuddan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallhou alayhi va sallam aytdilar: “Ikki musulmon uchrashib, bir-biri bilan qo‘l berib ko‘rishsa, Allohga hamd aytib, istig‘for aytsa, ularning gunohlari kechiriladi”.
Uy egasi ko‘rsatgan joyga o‘tirish. Imom Termiziydan rivoyat qiliadi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: “Kim bir qavmning uyiga kirsa, unga ko‘rsatilgan joyga o‘tirsin. Chunki o‘sha qavm uyining avratini boshqalardan ko‘ra yaxshiroq biladi”. Ko‘rsatilgan joyga o‘tirmasa, mehmonning bexosdan istalmagan narsalarga ko‘zi tushib qolish mumkin.
Majlisga kelib o‘tirganida ikkita odamning o‘rtasiga ularning iznisiz o‘tirib olmaslik. Imom Abu Dovuddan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Ikki kishining orasiga ularning iznisiz o‘tirilmaydi”.
O‘tirgan kishini o‘rnidan turg‘izmaslik. Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhu aytadi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bir kishini turg‘izib o‘rniga o‘tirishdan qaytardilar”.
Chap qo‘lni oraga qilib, yerga tayanib o‘tirmaslik. Umar ibn Sharikdan rivoyat qilinadi: “Men chap qo‘limni orqaga qilib yerga tayanib o‘tirganimda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) meni oldimdan o‘tib qoldilar va menga: “Ustiga g‘azab tushganlarni o‘tirishiday o‘tirmagin”, dedilar”, dedi.
Majlisga kelgan kishi bo‘sh joyga o‘tiradi. Jobir ibn Sumra (roziyallohu anhu) aytadi: “Biz Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning oldiga kirsak, majlisning oxiri qaerda bo‘lsa, o‘sha yerga o‘tirar edik”.
Majlisda uch kishi bo‘lsa, undagi ikki kishi uchinchi odam oldida pichir-pichir qilmaslik. Chunki bunday holatda, uchinchi odam men haqimda gaplashishyapti degan gumonga borib qoladi. Majlisda uch kishidan ko‘p odam bo‘lsa, ikki kishining pichirlashishida karohiyat yo‘q.
Yonidagi suhbatlashayotgan odamlarning gapini poylamaslik. Imom Buxoriy rivoyat qiladi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: “Kim bir qavm gaplashayotganida ularning gapiga quloq solib tursa, vaholanki, ular buni eshitishini xohlamayotgan edilar. Bunday odamning qulog‘iga qiyomat kunida qo‘rg‘oshin quyiladi”.
Majlisdan bir kishi biror hojati uchun o‘rnidan turib chiqsa, qaytib kelgach, o‘sha joyga o‘tiradigan eng haqli odam uning o‘zidir. Imom Muslimdan rivoyat qilinadi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: “Birortangiz majlisdagi joyidan tursa, so‘ngra qaytib kelsa, shu joyga boshqalardan ko‘ra haqliroqdir”.
Majlisdan ketish uchun izn so‘rash. Chunki mehmonning uy egasi ko‘rsatishni istamagan narsalarga ko‘zi tushib qolishi mumkin. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytganlar: “Izn so‘rash ko‘z uchundir”, ya’ni, ko‘z biror narsani nogahon ko‘rib qolmaslik uchun so‘raladi.
Majlis omonatini saqlash. Ya’ni, majlisdagi gaplarni tashqariga olib chiqmaslik, faqatgina majlisdagilarga zarar yetmaydigan va eshitganlarga manfaati bor gaplar bundan mustasno. Chunki Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytganlar: “Majlislar omonatlari bilan bo‘ladi”.
Duo majlisning kafforatidir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayi va sallam majlisda sodir bo‘lgan gunohlar va kamchiliklarga kafforot bo‘ladigan duoni bizga o‘rgatganlar. U zot majlis tugaganida shunday duo qilar edilar: “Subhanaka Allohumma va bihamdik, ashhadu allaa ilaaha illa anta astag‘firuk va atuvbu ilayk”.