13 қандай сон?

Маълумотларга кўра, ўн учни ёқтирмаслик бирданига пайдо бўлмаган. Ўрта асрларда инглизлар уни “нонвой дюжинаси” деб аташган. Сабаби, ўша пайтда харидор ҳақидан уриб қолган савдогарлар қаттиқ жазога тортилар, ҳатто қўли чопиларди. Бундан қўрққан нонвойлар харидорларни каттароқ миқдорда савдо қилишга рағбатлантириш мақсадида, бир дюжина маҳсулот олган мижозга битта қўшиб, ўн учга етказиб беришарди.

Ўн тўққизинчи асргача 13 сони билан алоқадор қўрқув фақат битта соҳада бўлган: европаликлар дастурхон атрофида ўн уч киши бўлиб ўтиришдан сақланишган. Агар шундай бўлиб қолса, улардан бири кейинги йил давомида вафот этади, деб ҳисоблашган.Бу иримнинг юзага келишига эса Исо масиҳ ўз умрининг охирги оқшомида ўн икки нафар ҳаворийси билан бир дастурхон атрофида овқатланишгани, эртасига Исонинг хочга михланиши ҳақидаги тўқима ривоятни сабаб қилиб олишган. Кўпчилик Ғарб мамлакатларида, масалан Францияда бунинг учун махсус агентлик ҳам ишлаган: муайян миқдордаги пул эвазига ўн уч кишилик даврага “ўн тўртинчи меҳмон”ни етказиб беришган. Ўн тўққизинчи асрга келиб эса кишилар, қайси соҳада бўлмасин, ўн учдан қўрқа бошлашган.

Аслида насронийликнинг ўзи ўн учга ҳамиша бахтли сон дея қараган, чунки у Исо ва ҳаворийларини рамзий акс эттирган, асло уларнинг сўнгги оқшомда бирга овқатланишларини эмас. Ҳозирда ҳам черков бу сондан қўрқишни гуноҳ дея таъкидлайди, лекин одамлар ҳақиқатдан кўра хурофотга кўпроқ мойил бўлишлари сабаб бу ирим “болалаб” кетган...

Қанчалар ғалати бўлмасин, Fарбда бу иримга бугун ҳам кўпчилик қаттиқ ишонади. Шу сабабли айрим кўпқаватли биноларда 13-қават йўқ: ё 12 дан кейин 14-қават келади, ёки 12 А ва 12 Б қаватлар бўлади, баъзиларида 13-қават шунчаки “+1” дея белгиланади. Бу ҳолат уй рақамларига, театрлардаги ўриндиқлар қаторларига, кема каюталарига, самолётдаги қаторларга ҳам тегишли. “Формула–1” автопойгаларида ҳам 12-рақамли машинадан кейин 14-рақамлиси келади.

“Аполлон–13” фазо кемасининг ҳалокатини ҳам кўпчилик унинг тартиб рақамига алоқадор, деб билади. У 1970 йил 11 апрелда, шарқий ёзги вақтга кўра 14:13 да парвоз мажмуасидан учирилганди. Кема Ой орбитасига айнан 13 апрел куни чиқиши керак эди.

Бироқ, Шарқда: Хитой, Ҳиндистон, Индонезия, Япония, Корея, Саудия Арабистонида, шунингдек, Италияда ўн учдан умуман қўрқишмайди. Майя ҳиндуларида эса ўн уч муқаддас ва хосиятли сон. Гонконгда омад келтиришига ишониб, телефон рақамлари ва бошқа ҳолатларда шу сонни олишга интилишади.

Бу маълумотларни келтиришдан мақсад, ўн уч сонидан қўрқадиганларни қоралаб, хосиятли деб биладиганларни ёқлаш эмас, асло. Буларнинг ҳаммаси иримдан, тасодифдан бошқа нарса эмаслигини, инсоннинг бошига келадиган ишлар, айримлар ишонганидек, буюмлар ёки сонларга боғлиқ бўлмаслигини яна бир бор таъкидлашни истадик.

 Абдувоҳид Ўрозов тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2013 йил 2-сонидан олинди.

* * *

Ma’lumotlarga ko‘ra, o‘n uchni yoqtirmaslik birdaniga paydo bo‘lmagan. O‘rta asrlarda inglizlar uni “nonvoy dyujinasi” deb atashgan. Sababi, o‘sha paytda xaridor haqidan urib qolgan savdogarlar qattiq jazoga tortilar, hatto qo‘li chopilardi. Bundan qo‘rqqan nonvoylar xaridorlarni kattaroq miqdorda savdo qilishga rag‘batlantirish maqsadida, bir dyujina mahsulot olgan mijozga bitta qo‘shib, o‘n uchga yetkazib berishardi.

O‘n to‘qqizinchi asrgacha 13 soni bilan aloqador qo‘rquv faqat bitta sohada bo‘lgan: yevropaliklar dasturxon atrofida o‘n uch kishi bo‘lib o‘tirishdan saqlanishgan. Agar shunday bo‘lib qolsa, ulardan biri keyingi yil davomida vafot etadi, deb hisoblashgan.Bu irimning yuzaga kelishiga esa Iso masih o‘z umrining oxirgi oqshomida o‘n ikki nafar havoriysi bilan bir dasturxon atrofida ovqatlanishgani, ertasiga Isoning xochga mixlanishi haqidagi to‘qima rivoyatni sabab qilib olishgan. Ko‘pchilik G‘arb mamlakatlarida, masalan Frantsiyada buning uchun maxsus agentlik ham ishlagan: muayyan miqdordagi pul evaziga o‘n uch kishilik davraga “o‘n to‘rtinchi mehmon”ni yetkazib berishgan. O‘n to‘qqizinchi asrga kelib esa kishilar, qaysi sohada bo‘lmasin, o‘n uchdan qo‘rqa boshlashgan.

Aslida nasroniylikning o‘zi o‘n uchga hamisha baxtli son deya qaragan, chunki u Iso va havoriylarini ramziy aks ettirgan, aslo ularning so‘nggi oqshomda birga ovqatlanishlarini emas. Hozirda ham cherkov bu sondan qo‘rqishni gunoh deya ta’kidlaydi, lekin odamlar haqiqatdan ko‘ra xurofotga ko‘proq moyil bo‘lishlari sabab bu irim “bolalab” ketgan...

Qanchalar g‘alati bo‘lmasin, Farbda bu irimga bugun ham ko‘pchilik qattiq ishonadi. Shu sababli ayrim ko‘pqavatli binolarda 13-qavat yo‘q: yo 12 dan keyin 14-qavat keladi, yoki 12 A va 12 B qavatlar bo‘ladi, ba’zilarida 13-qavat shunchaki “+1” deya belgilanadi. Bu holat uy raqamlariga, teatrlardagi o‘rindiqlar qatorlariga, kema kayutalariga, samolyotdagi qatorlarga ham tegishli. “Formula–1” avtopoygalarida ham 12-raqamli mashinadan keyin 14-raqamlisi keladi.

“Apollon–13” fazo kemasining halokatini ham ko‘pchilik uning tartib raqamiga aloqador, deb biladi. U 1970 yil 11 aprelda, sharqiy yozgi vaqtga ko‘ra 14:13 da parvoz majmuasidan uchirilgandi. Kema Oy orbitasiga aynan 13 aprel kuni chiqishi kerak edi.

Biroq, Sharqda: Xitoy, Hindiston, Indoneziya, Yaponiya, Koreya, Saudiya Arabistonida, shuningdek, Italiyada o‘n uchdan umuman qo‘rqishmaydi. Mayya hindularida esa o‘n uch muqaddas va xosiyatli son. Gonkongda omad keltirishiga ishonib, telefon raqamlari va boshqa holatlarda shu sonni olishga intilishadi.

Bu ma’lumotlarni keltirishdan maqsad, o‘n uch sonidan qo‘rqadiganlarni qoralab, xosiyatli deb biladiganlarni yoqlash emas, aslo. Bularning hammasi irimdan, tasodifdan boshqa narsa emasligini, insonning boshiga keladigan ishlar, ayrimlar ishonganidek, buyumlar yoki sonlarga bog‘liq bo‘lmasligini yana bir bor ta’kidlashni istadik.

 Abduvohid O‘rozov tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2013 yil 2-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги