Тақво ва таваккул

“Ким Аллоҳга тақво қилса, У унга (ташвишлардан) чиқиш йўлини (пайдо) қилур. Яна, уни ўзи ўйламаган жойдан ризқлантирур. Кимки Аллоҳга таваккул қилса, бас, (Аллоҳнинг) Ўзи унга кифоя қилар. Албатта, Аллоҳ Ўзи (хоҳлаган) ишига етувчидир. Аллоҳ барча нарса учун миқдор (ўлчов) қилиб қўйгандир” (Талоқ, 2-3).

Саълабийга кўра, кўпгина муфассирлар ушбу ояти каримани Молик ибн Авф Ашжаъий ҳақида нозил бўлган, деган фикрни илгари сурадилар.

Жобир бин Абдуллоҳ (р.а.)дан ривоят қилинади. Fайридинлар Молик ибн Авф Ашжаъийнинг Солим исмли ўғлини асир қилиб олиб кетди. У Расулуллоҳ (с.а.в.)га фақир эканидан шикоят қилди ва: “Эй Аллоҳнинг расули, ўғлимни душманлар асир қилиб олиб кетди, онаси бунга чидолмаяпти, менга нимани амр қиласиз?” деди. Пайғамбар  (с.а.в.) бундай марҳамат қилдилар: “Аллоҳдан қўрқ ва сабр қил. Сенга ҳам, онасига ҳам “Ла ҳавла ва ла қуввата илла биллаҳ”ни кўп-кўп такрорлашни буюраман”. Молик уйига қайтиб, аёлига бу гапларни еказди. Аёли бундан хурсанд бўлди, икковлашиб ўша сўзларни такрорлашга киришишди.

Душман бир марта уларнинг ўғлини пойлашдан ғафлатда қолди. Ўғил (фурсатдан фойдаланиб) душманларнинг қўйларини олдига солиб отасининг олдига келди. У олиб (қочиб) келган қўйларнинг сони тўрт мингта эди. Шунда мана шу ояти карима нозил бўлди. Пайғамбар (а.с.) қўйларни унинг ўзига бердилар.

Муқотилнинг ривоятида айтилади: “Солим бир миқдор қўй ва баъзи нарсларни қўлга киритди. (Молик Ашжаъий) Пайғамбар (а.с.)га “Ўғлим олиб келган нарсалардан ейиш менга ҳалолми?” деб сўраганида, у зот (а.с.): “Ҳа”, деб жавоб бердилар. Шунда ушбу оят нозил бўлди”.

“Ким Аллоҳга тақво қилса, У унга чиқиш йўлини (пайдо) қилур”.

Ибн Аббос (р.а.) ояти кариманинг “чиқиш йўли” қисмини “дунё ва охиратдаги ҳар турли ташвишлардан уни қутқаради”, деб тафсир қилганлар.

Али ибн Солиҳга кўра, “чиқиш йўли” Аллоҳ таолонинг ўша бандага ризқ бериш билан уни хушнуд этишидир.

Калбий оятни бундай тафсир қилади: “Ким мусибат пайтида сабр қилиб, Аллоҳдан қўрқса, Парвардигор унга дўзах оташидан жаннат сари бир чиқиш йўли кўрсатади”.

Абул Олия оятни: “Турли машаққат ва ташвишлардан чиқиш йўли”, дея шарҳлаган бўлса, Рабиъ ибн Ҳайсам: “Одамни сиқадиган ҳамма нарсадан унга чиқиш йўли кўрсатади”, шаклида тафсир қилган. Ҳусайн ибн Фазлга кўра, оят тафсири бундай: “Ким фарзларни адо этиш борасида Аллоҳдан қўрқса, Аллоҳ унга жазоланишдан қутулиш йўли кўрсатади”.

“Яна, уни ўзи ўйламаган жойдан ризқлантирур”. Яъни савоб ёзади,  унга берган неъматларини баракотли қилиб қўяди.

Саҳл ибн Абдуллоҳ айтади: “Ким суннатга риоя қилиш хусусида тақво қилса, Аллоҳ уни бидъат аҳли билан жазога тортилишдан қутқариб, муаммодан чиқиш йўлини кўрсатади ва унга  кутмаган жойидан ризқ сифатида жаннатни беради”.

Оятни, шунингдек, баъзи уламолар бундай шарҳлаганлар: “Ким ризқ хусусида бошқа сабабларга боғланишни бир четга йиғиштириб, Аллоҳдан қўрқса, У бошқаларга муҳтож бўлмаслик борасида унга бир чиқиш йўли кўрсатади”.

Умар бин Усмон Садафий айтади: “Ким Аллоҳдан қўрқса”, яъни У белгилаб берган чегарадан чиқмай, Унга исён қилиш саналадиган ишлардан узоқ турса, унга Аллоҳ таоло ҳаромдан ҳалолга, тангликдан кенг-мўлликка ва дўзахдан жаннатга ўтиши учун “чиқиш йўли пайдо қилади ва унга умуман кутмаган ва “умид қилмаган жойидан ризқ беради”.

Абу Зарр (р.а.) айтадилар: Пайғамбар (с.а.в.) бундай марҳамат қилдилар: “Мен шундай ояти карима биламанки, агар одамлар унга ҳақиқий амал қилишса, оят уларга кифоя қилади”. Кейин Абу Зарр “Ким Аллоҳга тақво қилса, У унга (ташвишлардан) чиқиш йўлини (пайдо) қилур. Яна, уни ўзи ўйламаган жойдан ризқлантирур” ояти карималарни ўқидилар ва уни бир неча марта такрорладилар (Абу Нуъайм, “Ҳиля”).

Ибн Аббос (р.а.) айтади: “Расулуллоҳ (с.а.в.) “Ким Аллоҳга тақво қилса, У унга (ташвишлардан) чиқиш йўлини (пайдо) қилур. Яна, уни ўзи ўйламаган жойдан ризқлантирур”, оятини ўқиб, ундаги “чиқиш йўли”ни  “Дунё шубҳаларидан, ўлимнинг даҳшатларидан ва Қиёмат кунининг шиддатларидан қутулиш йўли”, деб изоҳлаганлар (Дайламий ривояти).

Имрон ибн Хусайн (р.а.)дан ривоят қилинади. Расулуллоҳ (с.а.в.) бундай марҳамат қилдилар: “Ким ҳаммадан умидини узиб, фақат Аллоҳга умид боғласа, Аллоҳ таоло унинг ҳар турли эҳтиёжини ва ризқини кутмаган еридан етказади ҳамда бировларга муҳтож бўлишдан қутқаради. Ким умидини дунёга боғласа, Аллоҳ таоло уни дунёси билан ёлғиз ташлаб қўяди” (Табарий ва Байҳақий ривояти).

Ибн Аббос (р.а.) ривоят қиладилар. “Расулуллоҳ (с.а.в.) бундай марҳамат қилганлар: “Ким кўп истиғфор айтиб юрса, Аллоҳ таоло унга ҳар турли эҳтиёжлардан қутулиш, ҳар қандай тангликдан чиқиш йўли кўрсатади ва кутмаган еридан ризқлантиради” (Абу Довуд ва Ҳоким ривояти).

“Кимки Аллоҳга таваккул қилса, бас, (Аллоҳнинг) Ўзи унга кифоя қилар”.Яъни ким ишини Аллоҳ таолога ҳавола қилса, унга қийин бўлган барча хусусларда Аллоҳ таоло унга кифоя қилади.

Ояти карима бундай ҳам шарҳланган: “Ким Аллоҳдан қўрқиб, гуноҳ-маъсият ишлардан узоқ бўлса ва Аллоҳга таваккул қилса, охиратда бериладиган мукофот  унга кифоя бўлади”.

“Албатта, Аллоҳ Ўзи (хоҳлаган) ишига етувчидир”.Масруқ айтади: “Бу оятда Аллоҳ таоло ўзига таваккул қилган кишиларнинг ажри ҳақида сўз юритган. У Ўзига таваккул қилганларнинг гуноҳларини яшириб, мағфират қилади ва берадиган мукофотини кўпайтиради”.

Рабиъ ибн Ҳайсам айтади: “Аллоҳ таоло ўз зоти ҳақида шундай дейди: Ким Аллоҳга таваккул қилса, уни бошқаларга муҳтож бўлишдан қутқаради; Ким Унга имон келтирса, Аллоҳ уни ҳидоятга етаклайди; Ким Унга қарз берса, қийматини ўтайди; Ким ўзини Унга ишониб топширса, уни асрайди; Ким Унга дуо қилса, ижобат қилади. Аллоҳ таолонинг Китобида буларнинг тўғрилигини тасдиқловчи оятлар бор”.

Имом Қуртубий тафсири асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2012 йил 4-сонидан олинди.

* * *

“Kim Allohga taqvo qilsa, U unga (tashvishlardan) chiqish yo‘lini (paydo) qilur. Yana, uni o‘zi o‘ylamagan joydan rizqlantirur. Kimki Allohga tavakkul qilsa, bas, (Allohning) O‘zi unga kifoya qilar. Albatta, Alloh O‘zi (xohlagan) ishiga yetuvchidir. Alloh barcha narsa uchun miqdor (o‘lchov) qilib qo‘ygandir” (Taloq, 2-3).

Sa’labiyga ko‘ra, ko‘pgina mufassirlar ushbu oyati karimani Molik ibn Avf Ashja’iy haqida nozil bo‘lgan, degan fikrni ilgari suradilar.

Jobir bin Abdulloh (r.a.)dan rivoyat qilinadi. Fayridinlar Molik ibn Avf Ashja’iyning Solim ismli o‘g‘lini asir qilib olib ketdi. U Rasululloh (s.a.v.)ga faqir ekanidan shikoyat qildi va: “Ey Allohning rasuli, o‘g‘limni dushmanlar asir qilib olib ketdi, onasi bunga chidolmayapti, menga nimani amr qilasiz?” dedi. Payg‘ambar  (s.a.v.) bunday marhamat qildilar: “Allohdan qo‘rq va sabr qil. Senga ham, onasiga ham “La havla va la quvvata illa billah”ni ko‘p-ko‘p takrorlashni buyuraman”. Molik uyiga qaytib, ayoliga bu gaplarni yekazdi. Ayoli bundan xursand bo‘ldi, ikkovlashib o‘sha so‘zlarni takrorlashga kirishishdi.

Dushman bir marta ularning o‘g‘lini poylashdan g‘aflatda qoldi. O‘g‘il (fursatdan foydalanib) dushmanlarning qo‘ylarini oldiga solib otasining oldiga keldi. U olib (qochib) kelgan qo‘ylarning soni to‘rt mingta edi. Shunda mana shu oyati karima nozil bo‘ldi. Payg‘ambar (a.s.) qo‘ylarni uning o‘ziga berdilar.

Muqotilning rivoyatida aytiladi: “Solim bir miqdor qo‘y va ba’zi narslarni qo‘lga kiritdi. (Molik Ashja’iy) Payg‘ambar (a.s.)ga “O‘g‘lim olib kelgan narsalardan yeyish menga halolmi?” deb so‘raganida, u zot (a.s.): “Ha”, deb javob berdilar. Shunda ushbu oyat nozil bo‘ldi”.

“Kim Allohga taqvo qilsa, U unga chiqish yo‘lini (paydo) qilur”.

Ibn Abbos (r.a.) oyati karimaning “chiqish yo‘li” qismini “dunyo va oxiratdagi har turli tashvishlardan uni qutqaradi”, deb tafsir qilganlar.

Ali ibn Solihga ko‘ra, “chiqish yo‘li” Alloh taoloning o‘sha bandaga rizq berish bilan uni xushnud etishidir.

Kalbiy oyatni bunday tafsir qiladi: “Kim musibat paytida sabr qilib, Allohdan qo‘rqsa, Parvardigor unga do‘zax otashidan jannat sari bir chiqish yo‘li ko‘rsatadi”.

Abul Oliya oyatni: “Turli mashaqqat va tashvishlardan chiqish yo‘li”, deya sharhlagan bo‘lsa, Rabi’ ibn Haysam: “Odamni siqadigan hamma narsadan unga chiqish yo‘li ko‘rsatadi”, shaklida tafsir qilgan. Husayn ibn Fazlga ko‘ra, oyat tafsiri bunday: “Kim farzlarni ado etish borasida Allohdan qo‘rqsa, Alloh unga jazolanishdan qutulish yo‘li ko‘rsatadi”.

“Yana, uni o‘zi o‘ylamagan joydan rizqlantirur”. Ya’ni savob yozadi,  unga bergan ne’matlarini barakotli qilib qo‘yadi.

Sahl ibn Abdulloh aytadi: “Kim sunnatga rioya qilish xususida taqvo qilsa, Alloh uni bid’at ahli bilan jazoga tortilishdan qutqarib, muammodan chiqish yo‘lini ko‘rsatadi va unga  kutmagan joyidan rizq sifatida jannatni beradi”.

Oyatni, shuningdek, ba’zi ulamolar bunday sharhlaganlar: “Kim rizq xususida boshqa sabablarga bog‘lanishni bir chetga yig‘ishtirib, Allohdan qo‘rqsa, U boshqalarga muhtoj bo‘lmaslik borasida unga bir chiqish yo‘li ko‘rsatadi”.

Umar bin Usmon Sadafiy aytadi: “Kim Allohdan qo‘rqsa”, ya’ni U belgilab bergan chegaradan chiqmay, Unga isyon qilish sanaladigan ishlardan uzoq tursa, unga Alloh taolo haromdan halolga, tanglikdan keng-mo‘llikka va do‘zaxdan jannatga o‘tishi uchun “chiqish yo‘li paydo qiladi va unga umuman kutmagan va “umid qilmagan joyidan rizq beradi”.

Abu Zarr (r.a.) aytadilar: Payg‘ambar (s.a.v.) bunday marhamat qildilar: “Men shunday oyati karima bilamanki, agar odamlar unga haqiqiy amal qilishsa, oyat ularga kifoya qiladi”. Keyin Abu Zarr “Kim Allohga taqvo qilsa, U unga (tashvishlardan) chiqish yo‘lini (paydo) qilur. Yana, uni o‘zi o‘ylamagan joydan rizqlantirur” oyati karimalarni o‘qidilar va uni bir necha marta takrorladilar (Abu Nu’aym, “Hilya”).

Ibn Abbos (r.a.) aytadi: “Rasululloh (s.a.v.) “Kim Allohga taqvo qilsa, U unga (tashvishlardan) chiqish yo‘lini (paydo) qilur. Yana, uni o‘zi o‘ylamagan joydan rizqlantirur”, oyatini o‘qib, undagi “chiqish yo‘li”ni  “Dunyo shubhalaridan, o‘limning dahshatlaridan va Qiyomat kunining shiddatlaridan qutulish yo‘li”, deb izohlaganlar (Daylamiy rivoyati).

Imron ibn Xusayn (r.a.)dan rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) bunday marhamat qildilar: “Kim hammadan umidini uzib, faqat Allohga umid bog‘lasa, Alloh taolo uning har turli ehtiyojini va rizqini kutmagan yeridan yetkazadi hamda birovlarga muhtoj bo‘lishdan qutqaradi. Kim umidini dunyoga bog‘lasa, Alloh taolo uni dunyosi bilan yolg‘iz tashlab qo‘yadi” (Tabariy va Bayhaqiy rivoyati).

Ibn Abbos (r.a.) rivoyat qiladilar. “Rasululloh (s.a.v.) bunday marhamat qilganlar: “Kim ko‘p istig‘for aytib yursa, Alloh taolo unga har turli ehtiyojlardan qutulish, har qanday tanglikdan chiqish yo‘li ko‘rsatadi va kutmagan yeridan rizqlantiradi” (Abu Dovud va Hokim rivoyati).

“Kimki Allohga tavakkul qilsa, bas, (Allohning) O‘zi unga kifoya qilar”.Ya’ni kim ishini Alloh taologa havola qilsa, unga qiyin bo‘lgan barcha xususlarda Alloh taolo unga kifoya qiladi.

Oyati karima bunday ham sharhlangan: “Kim Allohdan qo‘rqib, gunoh-ma’siyat ishlardan uzoq bo‘lsa va Allohga tavakkul qilsa, oxiratda beriladigan mukofot  unga kifoya bo‘ladi”.

“Albatta, Alloh O‘zi (xohlagan) ishiga yetuvchidir”.Masruq aytadi: “Bu oyatda Alloh taolo o‘ziga tavakkul qilgan kishilarning ajri haqida so‘z yuritgan. U O‘ziga tavakkul qilganlarning gunohlarini yashirib, mag‘firat qiladi va beradigan mukofotini ko‘paytiradi”.

Rabi’ ibn Haysam aytadi: “Alloh taolo o‘z zoti haqida shunday deydi: Kim Allohga tavakkul qilsa, uni boshqalarga muhtoj bo‘lishdan qutqaradi; Kim Unga imon keltirsa, Alloh uni hidoyatga yetaklaydi; Kim Unga qarz bersa, qiymatini o‘taydi; Kim o‘zini Unga ishonib topshirsa, uni asraydi; Kim Unga duo qilsa, ijobat qiladi. Alloh taoloning Kitobida bularning to‘g‘riligini tasdiqlovchi oyatlar bor”.

Imom Qurtubiy tafsiri asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2012 yil 4-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги