Саховат ва бахиллик

Рукн: Ислом ва иймон Чоп этилган: 27.08.2015

Абу Ҳурайра (р.а.)дан ривоят қилинади: «Сахий Аллоҳга яқиндир, одамларга яқиндир, жаннатга яқиндир, дўзахдан узоқдир. Бахил эса Аллоҳдан узоқдир, одамлардан узоқдир, жаннатдан узоқдир, дўзахга яқиндир. Аллоҳ таолога жоҳил сахий обид (ибодатга берилган) бахилдан суюклироқдир» (Имом Термизий).

Шарҳ:

Саховат, Бадруддин Айнийнинг изоҳлашича, «Муносиб нарсани муносиб бўлганга бериш, ўз молидан ҳеч бир эвазсиз сарфлашдир. Бу чиройли хулқларнинг асосийларидан бири. Бахиллик эса бунинг аксидир».

Сахийнинг Аллоҳга яқинлиги масофа маъносида эмас, балки Аллоҳнинг раҳмати ва савобига яқинлик деб тушунилади. Зеро, Аллоҳ таолога макон ва замонни нисбат бериш жоиз эмас.

Одамларга яқин бўлиши деганда, уларнинг муҳаббати, ҳурмати ва эъзози каби маънавий яқинлик кўзда тутилган. Мазкур ўринда ҳам макон жиҳатидан яқинлик мақсад қилинмаган.

Жаннатга яқинликдан мурод масофа бўлиши мумкин, бу жоиздир. Чунки киши ўз молидан Аллоҳ таоло розилиги учун лойиқ жойларга мўл-кўл сарф қилиш билан жаннат йўлини тутган ҳисобланади. Ҳадиси шарифларда жаннат атрофи қийинчилик ва машаққат, дўзах атрофи эса шаҳват ва маъсият пардалари билан ўралгани айтилади. Киши амали билан биридан узоқлашиб, иккинчисига яқинлашади.

Инсоннинг жаннатга яқинлашуви жаннат билан ўзи орасидаги пардаларни кўтариши демакдир. Олимлар хайр­ли амаллар, хусусан, Аллоҳ таоло ризоси йўлида қилинган сарф-харажатлар ана ўша пардаларни кўтаришини баён этганлар.

Имом Ғаззолий айтади: «Бахиллик дунёга боғланишнинг меваси, сахийлик эса зуҳднинг, яъни дунёга аҳамият бермаслик самарасидир. Мевага айтилган мақтов, шуб­ҳасиз, уни етиштирган дарахтга тааллуқли. Сахийлик – ҳақиқий тавҳид ва чин таваккулга эришиш натижаси. Яъни Аллоҳ таолонинг садақа билан мол камайиб қолмаслиги, бирга ўн баробар қайтаришига ваъдаси ва бандалар ризқини Ўз зиммасига олгани ҳақидаги кафолатига ­самимий ишончдан туғилади. Булар эса, ҳадисда ишора қилинганидек, тавҳид дарахтининг меваларидир.

Бахиллик ширкдан туғилади. Бу эса сабабларга боғланиб қолиш ва Аллоҳ таолонинг ваъдасидан шубҳаланиш натижасидир».

Яна уламоларга кўра, бу ерда кўзда тутилган сахий закот ва бошқа садақаларни бериш билан Аллоҳ таолонинг буйруғини бажарган; Унинг махлуқотларига шафқати туфайли молидан бериш билан ёрдам қўлини чўзган бўлади. Бундай киши Аллоҳга ҳам, инсонларга ҳам яқиндир. Мақоми жаннатдан бошқа ер бўлмайди. Бунга зид иш қилганнинг оқибати эса айтилганларнинг акси бўлади. Шу сабабли ҳадисда таъкидланганидек, Аллоҳ таоло жоҳил сахийни обид бахилдан кўпроқ яхши кўради.

Манбалар асосида Содиқ Носир тайёрлади.

“Ирфон” тақвимининг 2012 йил 3-сонидан олинди.

* * *

Abu Hurayra (r.a.)dan rivoyat qilinadi: «Saxiy Allohga yaqindir, odamlarga yaqindir, jannatga yaqindir, do‘zaxdan uzoqdir. Baxil esa Allohdan uzoqdir, odamlardan uzoqdir, jannatdan uzoqdir, do‘zaxga yaqindir. Alloh taologa johil saxiy obid (ibodatga berilgan) baxildan suyukliroqdir» (Imom Termiziy).

Sharh:

Saxovat, Badruddin Ayniyning izohlashicha, «Munosib narsani munosib bo‘lganga berish, o‘z molidan hech bir evazsiz sarflashdir. Bu chiroyli xulqlarning asosiylaridan biri. Baxillik esa buning aksidir».

Saxiyning Allohga yaqinligi masofa ma’nosida emas, balki Allohning rahmati va savobiga yaqinlik deb tushuniladi. Zero, Alloh taologa makon va zamonni nisbat berish joiz emas.

Odamlarga yaqin bo‘lishi deganda, ularning muhabbati, hurmati va e’zozi kabi ma’naviy yaqinlik ko‘zda tutilgan. Mazkur o‘rinda ham makon jihatidan yaqinlik maqsad qilinmagan.

Jannatga yaqinlikdan murod masofa bo‘lishi mumkin, bu joizdir. Chunki kishi o‘z molidan Alloh taolo roziligi uchun loyiq joylarga mo‘l-ko‘l sarf qilish bilan jannat yo‘lini tutgan hisoblanadi. Hadisi shariflarda jannat atrofi qiyinchilik va mashaqqat, do‘zax atrofi esa shahvat va ma’siyat pardalari bilan o‘ralgani aytiladi. Kishi amali bilan biridan uzoqlashib, ikkinchisiga yaqinlashadi.

Insonning jannatga yaqinlashuvi jannat bilan o‘zi orasidagi pardalarni ko‘tarishi demakdir. Olimlar xayr­li amallar, xususan, Alloh taolo rizosi yo‘lida qilingan sarf-xarajatlar ana o‘sha pardalarni ko‘tarishini bayon etganlar.

Imom G‘azzoliy aytadi: «Baxillik dunyoga bog‘lanishning mevasi, saxiylik esa zuhdning, ya’ni dunyoga ahamiyat bermaslik samarasidir. Mevaga aytilgan maqtov, shub­hasiz, uni yetishtirgan daraxtga taalluqli. Saxiylik – haqiqiy tavhid va chin tavakkulga erishish natijasi. Ya’ni Alloh taoloning sadaqa bilan mol kamayib qolmasligi, birga o‘n barobar qaytarishiga va’dasi va bandalar rizqini O‘z zimmasiga olgani haqidagi kafolatiga ­samimiy ishonchdan tug‘iladi. Bular esa, hadisda ishora qilinganidek, tavhid daraxtining mevalaridir.

Baxillik shirkdan tug‘iladi. Bu esa sabablarga bog‘lanib qolish va Alloh taoloning va’dasidan shubhalanish natijasidir».

Yana ulamolarga ko‘ra, bu yerda ko‘zda tutilgan saxiy zakot va boshqa sadaqalarni berish bilan Alloh taoloning buyrug‘ini bajargan; Uning maxluqotlariga shafqati tufayli molidan berish bilan yordam qo‘lini cho‘zgan bo‘ladi. Bunday kishi Allohga ham, insonlarga ham yaqindir. Maqomi jannatdan boshqa yer bo‘lmaydi. Bunga zid ish qilganning oqibati esa aytilganlarning aksi bo‘ladi. Shu sababli hadisda ta’kidlanganidek, Alloh taolo johil saxiyni obid baxildan ko‘proq yaxshi ko‘radi.

Manbalar asosida Sodiq Nosir tayyorladi.

“Irfon” taqvimining 2012 yil 3-sonidan olindi.