Силаи раҳм умрни узайтиради

Рукн: Ислом ва иймон Чоп этилган: 15.06.2015

Абу Ҳурайра (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ (с.а.в.) шундай марҳамат қиладилар: «Кимни Аллоҳ ризқини кенгайтириши ва ажали кечиктирилиши хурсанд этса, силаи раҳм қилсин» (Бухорий ва Термизий ривояти).

Баъзилар: «Силаи раҳм умрнинг узайишига сабаб бўлади, де­йиш ажалнинг ўзгармаслигини баён этувчи оятларга зид келади», деб ҳисоблашган. Уламолар бу фикрга шундай жавоб берганлар: «Амалларда баракот ва тавфиқ ҳосил бўлиши умрнинг бекорга ўтмаслигидир. Бу худди умрнинг узайганига ўхшайди». Бундан ташқари, силаи раҳм ўлгандан кейин яхшилик билан ёдланишга сабабдир, дейилган.

Шуниси аниқки, юқоридаги ҳадисда Расулуллоҳ (с.а.в.) Аллоҳ таоло номидан силаи раҳм умрнинг узайишига сабаб бўлишини баён этганлар. Шунинг учун моҳиятини англашга қийналсак ҳам, бу амални ажални кечиктирадиган сабаблардан бири деб билишимиз керак. Аллоҳ тао­ло кимнинг умрини узайтиришни хоҳласа, уни силаи раҳм қилишга муваффақ этади. Мўмин бу масалани имон мантиғига солса, тушунишга қийналмайди.

Чунки Аллоҳ расулининг хушхабарига ишониб, ваъда қилинган мукофотга эришиш нияти билан бажариладиган амаллар (хусусан, силаи раҳм) бекор кетмайди. «Банда Аллоҳ таоло ҳақида қандай ўйласа, Аллоҳ бандасига шундай муомала қилади», деган мазмундаги ҳадисга биноан умрнинг узайишига ишониб силаи раҳм қилганларни Парвардигор ниятларига етказади. Ёки ана шу эзгу амал учун сарфлаган ҳаёт лаҳзаларига камида ўн баробар савоб ёзиш билан унга узоқ умр кўрганнинг ажрини бериши мумкин. Бу масалага Ибн Ҳажар Асқалоний уч хил шарҳ келтирганлар:

Биринчиси: Ажалнинг кечиктирилиши деганда бандани тоатга йўллаш ва охират учун фойдали амалларни бажаришга иштиёқ бериш, вақтини бекорга ўтказишдан сақлаш орқали умрини баракотли қилиб қўйиш тушунилади.

Иккинчи хил қарашга кўра, ҳадисдаги умрнинг узайиши ҳақиқий маънода узоқ умр кўришдир. Бу зиёдаликни Аллоҳнинг илмига нисбатан эмас, муаккал (вазифадор) фариштанинг илмига нисбатан деб тушунилади. Яъни, китоблар онаси бўлган Лавҳул-Маҳфузда кимнинг қанча умр кўриши битиб қўйилган ва буни фақат Аллоҳ билади.

Мисол учун муаккал фариштага «фалончи агар силаи раҳм қилса тўқсон йил, қилмаса олтмиш йил умр кечиради», дейилганини фараз қилайлик. Аллоҳ таолонинг азалий илмида ўша банданинг силаи раҳм қилиб-қилмаслиги, қанча яшаши олдиндан маълум ва бу ўзгармайди. Вазифадор фариштанинг илмида эса унинг умри амалига қараб узун ёки қисқа бўлиши мумкин. Ҳазрат Умар (р.а.)­нинг: «Эй раббим, менинг номимни бадбахтлар қаторига ёзган бўлсанг, ўчиргин», дея дуо қилганлари айтилади. У зот: «Сенинг илмингда бадбахт бўлсам, ўзгартир», демаганлар. Чунки келгусида содир бўладиган ҳеч нарса ҳақида Аллоҳнинг илми ўзгармайди, барчаси У зот билган шаклда рўй беради.

Учинчи хил фикр бўйича, ажалнинг кечикиши деганда умрнинг ортиши эмас, балки Аллоҳ силаи раҳм қилувчининг наслидан хайрли зурриёд чиқариши тушунилади. Абу Дардо (р.а.) дан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг ҳузурларида «Ким силаи раҳм қилса, ажали кечиктирилади», дейилганида у зот шундай марҳамат қилдилар: «Умрда зиёдалик бўлмайди. Аллоҳ таоло: «Бас, қачон уларга ажаллари келса, уни бирон соатга орқага ҳам, олдинга ҳам сура олмайдилар» (Аъроф, 34), дея марҳамат этган. Аммо киши (силаи раҳм қилса) ортидан дуо қиладиган хайрли зурриёд бўлади» (Табароний ривояти).

Манбалар асосида Содиқ Носир тайёрлади

“Ирфон” тақвимининг 2011 йил, 3-сонидан олинди.

* * *

Abu Hurayra (r.a.)dan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh (s.a.v.) shunday marhamat qiladilar: «Kimni Alloh rizqini kengaytirishi va ajali kechiktirilishi xursand etsa, silai rahm qilsin» (Buxoriy va Termiziy rivoyati).

Ba’zilar: «Silai rahm umrning uzayishiga sabab bo‘ladi, de­yish ajalning o‘zgarmasligini bayon etuvchi oyatlarga zid keladi», deb hisoblashgan. Ulamolar bu fikrga shunday javob berganlar: «Amallarda barakot va tavfiq hosil bo‘lishi umrning bekorga o‘tmasligidir. Bu xuddi umrning uzayganiga o‘xshaydi». Bundan tashqari, silai rahm o‘lgandan keyin yaxshilik bilan yodlanishga sababdir, deyilgan.

Shunisi aniqki, yuqoridagi hadisda Rasululloh (s.a.v.) Alloh taolo nomidan silai rahm umrning uzayishiga sabab bo‘lishini bayon etganlar. Shuning uchun mohiyatini anglashga qiynalsak ham, bu amalni ajalni kechiktiradigan sabablardan biri deb bilishimiz kerak. Alloh tao­lo kimning umrini uzaytirishni xohlasa, uni silai rahm qilishga muvaffaq etadi. Mo‘min bu masalani imon mantig‘iga solsa, tushunishga qiynalmaydi.

Chunki Alloh rasulining xushxabariga ishonib, va’da qilingan mukofotga erishish niyati bilan bajariladigan amallar (xususan, silai rahm) bekor ketmaydi. «Banda Alloh taolo haqida qanday o‘ylasa, Alloh bandasiga shunday muomala qiladi», degan mazmundagi hadisga binoan umrning uzayishiga ishonib silai rahm qilganlarni Parvardigor niyatlariga yetkazadi. Yoki ana shu ezgu amal uchun sarflagan hayot lahzalariga kamida o‘n barobar savob yozish bilan unga uzoq umr ko‘rganning ajrini berishi mumkin. Bu masalaga Ibn Hajar Asqaloniy uch xil sharh keltirganlar:

Birinchisi: Ajalning kechiktirilishi deganda bandani toatga yo‘llash va oxirat uchun foydali amallarni bajarishga ishtiyoq berish, vaqtini bekorga o‘tkazishdan saqlash orqali umrini barakotli qilib qo‘yish tushuniladi.

Ikkinchi xil qarashga ko‘ra, hadisdagi umrning uzayishi haqiqiy ma’noda uzoq umr ko‘rishdir. Bu ziyodalikni Allohning ilmiga nisbatan emas, muakkal (vazifador) farishtaning ilmiga nisbatan deb tushuniladi. Ya’ni, kitoblar onasi bo‘lgan Lavhul-Mahfuzda kimning qancha umr ko‘rishi bitib qo‘yilgan va buni faqat Alloh biladi.

Misol uchun muakkal farishtaga «falonchi agar silai rahm qilsa to‘qson yil, qilmasa oltmish yil umr kechiradi», deyilganini faraz qilaylik. Alloh taoloning azaliy ilmida o‘sha bandaning silai rahm qilib-qilmasligi, qancha yashashi oldindan ma’lum va bu o‘zgarmaydi. Vazifador farishtaning ilmida esa uning umri amaliga qarab uzun yoki qisqa bo‘lishi mumkin. Hazrat Umar (r.a.)­ning: «Ey rabbim, mening nomimni badbaxtlar qatoriga yozgan bo‘lsang, o‘chirgin», deya duo qilganlari aytiladi. U zot: «Sening ilmingda badbaxt bo‘lsam, o‘zgartir», demaganlar. Chunki kelgusida sodir bo‘ladigan hech narsa haqida Allohning ilmi o‘zgarmaydi, barchasi U zot bilgan shaklda ro‘y beradi.

Uchinchi xil fikr bo‘yicha, ajalning kechikishi deganda umrning ortishi emas, balki Alloh silai rahm qiluvchining naslidan xayrli zurriyod chiqarishi tushuniladi. Abu Dardo (r.a.) dan rivoyat qilinishicha, Rasululloh (s.a.v.)ning huzurlarida «Kim silai rahm qilsa, ajali kechiktiriladi», deyilganida u zot shunday marhamat qildilar: «Umrda ziyodalik bo‘lmaydi. Alloh taolo: «Bas, qachon ularga ajallari kelsa, uni biron soatga orqaga ham, oldinga ham sura olmaydilar» (A’rof, 34), deya marhamat etgan. Ammo kishi (silai rahm qilsa) ortidan duo qiladigan xayrli zurriyod bo‘ladi» (Tabaroniy rivoyati).

Manbalar asosida Sodiq Nosir tayyorladi

“Irfon” taqvimining 2011 yil, 3-sonidan olindi.