Яхшилик ва ёмонлик жамланган оят

“Албатта, Аллоҳ адолатга, эзгу ишларга ва қариндошга яхшилик қилишга буюрар ҳамда бузуқлик, ёмон ишлар ва зулмдан қайтарур. (У) эслатма олурсизлар, деб сизларга насиҳат қилур” (Наҳл, 90)

Аллоҳ таоло бу оятда дунё низомини сақлаб турадиган асосий хусусларга эътибор қаратган. Уларни олтига жамлаб, учтасини қилишга буюрган, бунинг акси бўлган уч ёмон ишдан қайтарган.

Буюрганлари: Адолат, эҳсон ва қариндош-уруғларга ёрдам бериш.

Қайтарган ишлари: Фаҳш-бузуқлик, мункар ва зулм.

Ибн Аббос (р.а.) оятнинг асл матнидаги “адолат”дан мурод Аллоҳнинг ягоналигига гувоҳлик бериш, “эҳсон-эзгу ишлар”ни “фарзларни адо этиш”, “фаҳш-бузуқчилик”ни “зино”, “бағй”ни эса “зулм”, дея тафсир қилганлар.

Энди ушбу хусусларни алоҳида-алоҳида кўриб чиқсак.

Адл: Ҳар бир нарсани ўз ўрнига қўйиш, ҳақни жойида қарор топтириш бўлиб, акси зулм ва ноҳақликдир. Адолат инсоф ва тўғрилик тушунчаларини ҳам ўзида акс эттиради. У жамиятдаги барча шахс, нарса ва ҳодисаларнинг ўзаро олтин мувозанатини сақлаб турадиган тарозидир.

Шубҳасизки, адолатнинг аввали Аллоҳ таолонинг ҳаққи бўлмиш илоҳлик ҳақларидир. Илоҳлик ҳақларининг биринчиси эса, Унинг якка-ю ягона эканига ишониш ва гувоҳлик беришдир.

Эҳсон: Бу сўз луғатда икки маънода келади: биринчиси бир нарсани чиройли шаклда бажармоқ, иккинчиси бир кишига яхшилик қилмоқ. Тилимизда у ана шу иккинчи маънода ишлатилади. Оятдаги “эҳсон” эса ҳар иккала маънода тафсир қилинган. Биринчиси “амалларингни чиройли тарзда бажар”, деган маънодаки, уни Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг “ЭҳсонАллоҳникўрибтурганингдекибодатқилишингдир...”, деган машҳур ҳадислари тафсир қилади.

Иккинчиси эса ҳаммага яхшилик қилиш маъносида бўлиб, уни “Ўзингучуняхшикўрганнарсангнибошқабиродаринггаҳамравокўр”, деган ҳадиси шариф изоҳлайди.

“Қариндошга яхшилик қилиш” – қондош-қариндошларнинг корларига ярамоқ, имкон даражасида улар муҳтож бўлган хусусларда ёрдам қўлини чўзмоқдир. Бу аслида эҳсонга тегишли тушунча бўлса ҳам, аҳамияти ниҳоятда катта бўлгани учун алоҳида зикр қилинган.

Фаҳшнинг луғавий маъноси ҳаддан ошишлик, лекин урфда номусга қаратилган жиноятлар тушунилади.

Мункар: Шариат ва инсоннинг соғлом табиатига тўғри келмайдиган, нохуш сўз ва амаллар.

Зулм: Адолатнинг зидди бўлиб, ҳаддан ошиш, бировнинг ҳаққига тажовуз қилишдир.

Юқоридаги оят хусусида улуғ саҳобийлардан Усмон ибн Мазъуннинг ушбу сўзлари ривоят қилинган: “Мен бошида фақатгина Муҳаммад (с.а.в.)дан уялганим учун мусулмон бўлган эдим. Ислом ҳали қалбимга кирмаганди. Бир куни у зот ҳузурларига борганимда ушбу оят нозил бўлди. Уни менга ўқиб берганларидан кейин ислом қалбимда қарор топди”.

Абдуллоҳ ибн Масъуд бу оят ҳақида шундай деганлар: “Қуръондаги (яхшилик ва ёмонликни) жамловчи оят шу оятдир. Эргашиладиган яхшилик ҳам, четланиш лозим бўлган ёмонлик ҳам жамлаб зикр қилинган”.

Бу буйруқ ва қайтариқлар, яхшилик ва ёмонликни бир-биридан ажратиб, изоҳлаб бериш орқали Аллоҳ бизга насиҳат қилади. Зеро, насиҳат кишилик жамияти учун барча замон ва маконда ўз аҳамиятини, қийматини асло йўқотмайди. Улардан ҳамиша Аллоҳнинг мўмин бандалари ўзлари учун эслатма ва ваъз олишда давом этаверадилар.

Табарий, Қуртубий ва Собуний тафсирлари асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади

“Ирфон” тақвимининг 2009 йил, 4-сонидан олинди.

 * * *

“Albatta, Alloh adolatga, ezgu ishlarga va qarindoshga yaxshilik qilishga buyurar hamda buzuqlik, yomon ishlar va zulmdan qaytarur. (U) eslatma olursizlar, deb sizlarga nasihat qilur” (Nahl, 90)

Alloh taolo bu oyatda dunyo nizomini saqlab turadigan asosiy xususlarga e’tibor qaratgan. Ularni oltiga jamlab, uchtasini qilishga buyurgan, buning aksi bo‘lgan uch yomon ishdan qaytargan.

Buyurganlari: Adolat, ehson va qarindosh-urug‘larga yordam berish.

Qaytargan ishlari: Fahsh-buzuqlik, munkar va zulm.

Ibn Abbos (r.a.) oyatning asl matnidagi “adolat”dan murod Allohning yagonaligiga guvohlik berish, “ehson-ezgu ishlar”ni “farzlarni ado etish”, “fahsh-buzuqchilik”ni “zino”, “bag‘y”ni esa “zulm”, deya tafsir qilganlar.

Endi ushbu xususlarni alohida-alohida ko‘rib chiqsak.

Adl: Har bir narsani o‘z o‘rniga qo‘yish, haqni joyida qaror toptirish bo‘lib, aksi zulm va nohaqlikdir. Adolat insof va to‘g‘rilik tushunchalarini ham o‘zida aks ettiradi. U jamiyatdagi barcha shaxs, narsa va hodisalarning o‘zaro oltin muvozanatini saqlab turadigan tarozidir.

Shubhasizki, adolatning avvali Alloh taoloning haqqi bo‘lmish ilohlik haqlaridir. Ilohlik haqlarining birinchisi esa, Uning yakka-yu yagona ekaniga ishonish va guvohlik berishdir.

Ehson: Bu so‘z lug‘atda ikki ma’noda keladi: birinchisi bir narsani chiroyli shaklda bajarmoq, ikkinchisi bir kishiga yaxshilik qilmoq. Tilimizda u ana shu ikkinchi ma’noda ishlatiladi. Oyatdagi “ehson” esa har ikkala ma’noda tafsir qilingan. Birinchisi “amallaringni chiroyli tarzda bajar”, degan ma’nodaki, uni Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning “Ehson Allohni ko‘rib turganingdek ibodat qilishingdir...”, degan mashhur hadislari tafsir qiladi.

Ikkinchisi esa hammaga yaxshilik qilish ma’nosida bo‘lib, uni “O‘zing uchun yaxshi ko‘rgan narsangni boshqa birodaringga ham ravo ko‘r”, degan hadisi sharif izohlaydi.

“Qarindoshga yaxshilik qilish” – qondosh-qarindoshlarning korlariga yaramoq, imkon darajasida ular muhtoj bo‘lgan xususlarda yordam qo‘lini cho‘zmoqdir. Bu aslida ehsonga tegishli tushuncha bo‘lsa ham, ahamiyati nihoyatda katta bo‘lgani uchun alohida zikr qilingan.

Fahshning lug‘aviy ma’nosi haddan oshishlik, lekin urfda nomusga qaratilgan jinoyatlar tushuniladi.

Munkar: Shariat va insonning sog‘lom tabiatiga to‘g‘ri kelmaydigan, noxush so‘z va amallar.

Zulm: Adolatning ziddi bo‘lib, haddan oshish, birovning haqqiga tajovuz qilishdir.

Yuqoridagi oyat xususida ulug‘ sahobiylardan Usmon ibn Maz’unning ushbu so‘zlari rivoyat qilingan: “Men boshida faqatgina Muhammad (s.a.v.)dan uyalganim uchun musulmon bo‘lgan edim. Islom hali qalbimga kirmagandi. Bir kuni u zot huzurlariga borganimda ushbu oyat nozil bo‘ldi. Uni menga o‘qib berganlaridan keyin islom qalbimda qaror topdi”.

Abdulloh ibn Mas’ud bu oyat haqida shunday deganlar: “Qur’ondagi (yaxshilik va yomonlikni) jamlovchi oyat shu oyatdir. Ergashiladigan yaxshilik ham, chetlanish lozim bo‘lgan yomonlik ham jamlab zikr qilingan”.

Bu buyruq va qaytariqlar, yaxshilik va yomonlikni bir-biridan ajratib, izohlab berish orqali Alloh bizga nasihat qiladi. Zero, nasihat kishilik jamiyati uchun barcha zamon va makonda o‘z ahamiyatini, qiymatini aslo yo‘qotmaydi. Ulardan hamisha Allohning mo‘min bandalari o‘zlari uchun eslatma va va’z olishda davom etaveradilar.

Tabariy, Qurtubiy va Sobuniy tafsirlari asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi

“Irfon” taqvimining 2009 yil, 4-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги