Ибодатда устивор бўлганлар, шодланинглар!

“Албатта: “Раббимиз – Аллоҳ”, – деб сўнгра (тоат-ибодатда) тўғри (устивор) бўлган зотлар ҳузурига (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқманглар ва ғамгин бўлманглар. Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланинглар! Дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам биз сизларнинг дўстларингиздирмиз. Сизлар учун (жаннатда) кўнгилларингиз тилаган нарсалар ва сизлар учун у жойда истаган нарсаларингиз бордир. (Бу) мағфиратли ва меҳрибон зот (томони)дан бўлмиш зиёфатдир” (Фуссилат, 30-32).

Муфассирлардан Атонинг Ибн Аббосдан ривоят қилишларича, бу оят Абу Бакр Сиддиқ (р.а.) ҳақларида нозил бўлган. Чунки мушриклар: “Аллоҳ – раббимиз, фаришталар Унинг қизларидир. Бу (бут)лар Аллоҳ олдида шафоатчиларимиздир”, дедилар – истиқоматда бўлмадилар.

Абу Бакр (р.а.) эса: “Ягона Аллоҳ Парвардигоримиздир ва Унинг бирор-бир шериги йўқдир. Муҳаммад (с.а.в.) Унинг қули ва Расулидир”, деди – истиқоматда бўлди.

Анас ибн Молик айтади: “Расулуллоҳ (с.а.в.) “Раббимиз – Аллоҳ”, – деб сўнгра (тоат-ибодатда) тўғри (устивор) бўлган зотлар...” – оятини ўқиб дедилар: “Одамлар бу гапни (Раббимиз Аллоҳдирни) айтадилар ва кўплар бунга кофир бўладилар. Кимки ушбу гапга риоя қилиб ўтса, ана ўша истиқомат қилганлардандир” (Термизий ривояти).

“Саҳиҳи Муслим”да келтирилишича, Суфён бин Абдуллоҳ ас-Сақафий Расулуллоҳ (с.а.в.)га дедилар: “Ё Расулуллоҳ, менга исломдаги бир сўзни айтингки, Сиздан бошқа бирортасидан уни сўрашимга ҳожат қолмасин”. Шунда ул зот дедилар: “Аллоҳга имон келтирдим, деб айт ва сўнгра истиқоматда бўл”.

Абу Бакр (р.а.)дан ривоят қилинади: “сўнгра (тоат-ибодатда) тўғри (устивор) бўлган зотлар”дан мурод “Аллоҳга ҳеч бир нарсани шерик қилмаганлар”дир.

Умар ибн Хаттоб (р.а.) бир куни минбарда хутба қилаётиб ушбу оятни ўқидилар ва унинг шарҳида: “Аллоҳга итоат қилиш йўлида устивор бўлганлар, тулкиларга ўхшаб ҳийла-найранг қилмаганлар”, дея тафсир қилдилар.

Усмон ибн Аффон (р.а.) эса бу оятни: “Сўнгра амалларини холис Аллоҳ учун қилганлар”, дея шарҳладилар.

Али ибн Абу Толиб (к.в.) бўлса ушбу оятни: “Сўнгра фарзларни адо этганлар”, деб изоҳлаганлар.

Тобеъинларнинг фикрлари ҳам шу маънодадир. Ибн Зайд ва Қатода бу оятни Аллоҳнинг тоатида истиқоматда (бардавом) бўлганлар, дея изоҳлаган бўлса, Ҳасан Басрий: “Аллоҳнинг буйруқларида истиқомат қилганлар, Унинг тоати йўлида амал қилганлар, Унга гуноҳ қилишдан сақланганлар”, деб шарҳлаган.

Мужоҳид ва Икрима: “Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигига шаҳодат келтириб, ўлгунларича бу сўзда турганлар”, деб тафсир қилишган.

Рабиъ эса оятга: “Аллоҳдан ўзга ҳар нарсадан (масиваҳу) юз ўгирганлар”, тарзида изоҳ берган.

Аллоҳнинг: “У зотлар ҳузурига фаришталар тушурлар”, сўзи борасида Ибн Зайд ва Мужоҳид “ўлим онида”, деб изоҳлашган бўлса, Муқотил ва Қатода: “Қабрларидан қайта тирилганларида”, дейишган.

Оятдаги хушхабар борасида Вакиъ ва Ибн Зайд: “Хушхабар уч ўринда бўлади: ўлим олдидан, қабрда ва қайта тирилганда”, деган.

“Қўрқманглар”ни Ато бин Абу Рабоҳа: “Савобли амалларингиз қайтишидан қўрқманг, чунки улар қабул бўлгандир”, шаклида тафсир қилган.

Икримага кўра эса бу лафз: “Олдингиздан (келгусида бўладиган ишлардан) қўрқманг, гуноҳингиз ҳақида қайғурманг, балки сизларга ваъда қилинган жаннатга кириб хурсанд бўлинг”, маъносидадир.

Ато бин Абу Рабоҳ “ғамгин бўлманглар” лафзини “гуноҳларингизга ғам чекманг, Мен уларни кечирурман”, шаклида тафсир қилган.

“Дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам биз сизларнинг дўстларингиздирмиз”, ояти каримаси эса, фаришта хушхабар олиб тушиб: “Биз сизларнинг дўстингизмиз”, дейди, маъносидадир.

Мужоҳид бу оятни қуйидагича тафсир қилади: “Биз дунёда Сиз билан бирга бўлганимиздек, (бугун ҳам) Сизларга яқинмиз”.

Қиёмат куни бўлганда эса фаришталар уларга айтурлар: “Биз сиздан токи жаннатга кирмагунингизгача ажрамаймиз”.

Суддийга кўра бу гапни Аллоҳга нисбат берса ҳам жоиз, зеро, Аллоҳ мўминларнинг дўсти ва Мавлосидир.

Жаннатда Сизлар учун иштаҳангиз тортган, кўнглингиз тусаган барча лазиз нарсалар муҳайё қилиб қўйилган.

“...ва сизлар учун у жойда истаган (яъни, сўраган ва орзу қилган ҳамма) нарсаларингиз бордир”. Бу эса “мағфиратли ва меҳрибон зот (томони)дан бўлмиш зиёфатдир”.

Кўриниб турибдики, азизлар, жаннатда биз учун кўнглимиз тилаши мумкин бўлган барча неъматлар ҳозир ва улар бизга мунтазир! Унга эга бўлиш учун эса, мустаҳкам имон, мукаммал ихлос ва ибодатларда бардавом бўлиш талаб этилмоқда, холос. Шундай экан, фурсатни қўлдан бой бермайлик! Ахир, ҳар дам ғанимат!

Қуртубий тафсири асосида Нўъмон Абдулмажид тайёрлади

“Ирфон” тақвимининг 2009 йил, 3-сонидан олинди.

* * *

“Albatta: “Rabbimiz – Alloh”, – deb so‘ngra (toat-ibodatda) to‘g‘ri (ustivor) bo‘lgan zotlar huzuriga (o‘lim paytida) farishtalar tushib (derlar): “Qo‘rqmanglar va g‘amgin bo‘lmanglar. Sizlarga va’da qilingan jannat xushxabari bilan shodlaninglar! Dunyo hayotida ham, oxiratda ham biz sizlarning do‘stlaringizdirmiz. Sizlar uchun (jannatda) ko‘ngillaringiz tilagan narsalar va sizlar uchun u joyda istagan narsalaringiz bordir. (Bu) mag‘firatli va mehribon zot (tomoni)dan bo‘lmish ziyofatdir” (Fussilat, 30-32).

Mufassirlardan Atoning Ibn Abbosdan rivoyat qilishlaricha, bu oyat Abu Bakr Siddiq (r.a.) haqlarida nozil bo‘lgan. Chunki mushriklar: “Alloh – rabbimiz, farishtalar Uning qizlaridir. Bu (but)lar Alloh oldida shafoatchilarimizdir”, dedilar – istiqomatda bo‘lmadilar.

Abu Bakr (r.a.) esa: “Yagona Alloh Parvardigorimizdir va Uning biror-bir sherigi yo‘qdir. Muhammad (s.a.v.) Uning quli va Rasulidir”, dedi – istiqomatda bo‘ldi.

Anas ibn Molik aytadi: “Rasululloh (s.a.v.) “Rabbimiz – Alloh”, – deb so‘ngra (toat-ibodatda) to‘g‘ri (ustivor) bo‘lgan zotlar...” – oyatini o‘qib dedilar: “Odamlar bu gapni (Rabbimiz Allohdirni) aytadilar va ko‘plar bunga kofir bo‘ladilar. Kimki ushbu gapga rioya qilib o‘tsa, ana o‘sha istiqomat qilganlardandir” (Termiziy rivoyati).

“Sahihi Muslim”da keltirilishicha, Sufyon bin Abdulloh as-Saqafiy Rasululloh (s.a.v.)ga dedilar: “Yo Rasululloh, menga islomdagi bir so‘zni aytingki, Sizdan boshqa birortasidan uni so‘rashimga hojat qolmasin”. Shunda ul zot dedilar: “Allohga imon keltirdim, deb ayt va so‘ngra istiqomatda bo‘l”.

Abu Bakr (r.a.)dan rivoyat qilinadi: “so‘ngra (toat-ibodatda) to‘g‘ri (ustivor) bo‘lgan zotlar”dan murod “Allohga hech bir narsani sherik qilmaganlar”dir.

Umar ibn Xattob (r.a.) bir kuni minbarda xutba qilayotib ushbu oyatni o‘qidilar va uning sharhida: “Allohga itoat qilish yo‘lida ustivor bo‘lganlar, tulkilarga o‘xshab hiyla-nayrang qilmaganlar”, deya tafsir qildilar.

Usmon ibn Affon (r.a.) esa bu oyatni: “So‘ngra amallarini xolis Alloh uchun qilganlar”, deya sharhladilar.

Ali ibn Abu Tolib (k.v.) bo‘lsa ushbu oyatni: “So‘ngra farzlarni ado etganlar”, deb izohlaganlar.

Tobe’inlarning fikrlari ham shu ma’nodadir. Ibn Zayd va Qatoda bu oyatni Allohning toatida istiqomatda (bardavom) bo‘lganlar, deya izohlagan bo‘lsa, Hasan Basriy: “Allohning buyruqlarida istiqomat qilganlar, Uning toati yo‘lida amal qilganlar, Unga gunoh qilishdan saqlanganlar”, deb sharhlagan.

Mujohid va Ikrima: “Allohdan o‘zga iloh yo‘qligiga shahodat keltirib, o‘lgunlaricha bu so‘zda turganlar”, deb tafsir qilishgan.

Rabi’ esa oyatga: “Allohdan o‘zga har narsadan (masivahu) yuz o‘girganlar”, tarzida izoh bergan.

Allohning: “U zotlar huzuriga farishtalar tushurlar”, so‘zi borasida Ibn Zayd va Mujohid “o‘lim onida”, deb izohlashgan bo‘lsa, Muqotil va Qatoda: “Qabrlaridan qayta tirilganlarida”, deyishgan.

Oyatdagi xushxabar borasida Vaki’ va Ibn Zayd: “Xushxabar uch o‘rinda bo‘ladi: o‘lim oldidan, qabrda va qayta tirilganda”, degan.

“Qo‘rqmanglar”ni Ato bin Abu Raboha: “Savobli amallaringiz qaytishidan qo‘rqmang, chunki ular qabul bo‘lgandir”, shaklida tafsir qilgan.

Ikrimaga ko‘ra esa bu lafz: “Oldingizdan (kelgusida bo‘ladigan ishlardan) qo‘rqmang, gunohingiz haqida qayg‘urmang, balki sizlarga va’da qilingan jannatga kirib xursand bo‘ling”, ma’nosidadir.

Ato bin Abu Raboh “g‘amgin bo‘lmanglar” lafzini “gunohlaringizga g‘am chekmang, Men ularni kechirurman”, shaklida tafsir qilgan.

“Dunyo hayotida ham, oxiratda ham biz sizlarning do‘stlaringizdirmiz”, oyati karimasi esa, farishta xushxabar olib tushib: “Biz sizlarning do‘stingizmiz”, deydi, ma’nosidadir.

Mujohid bu oyatni quyidagicha tafsir qiladi: “Biz dunyoda Siz bilan birga bo‘lganimizdek, (bugun ham) Sizlarga yaqinmiz”.

Qiyomat kuni bo‘lganda esa farishtalar ularga ayturlar: “Biz sizdan toki jannatga kirmaguningizgacha ajramaymiz”.

Suddiyga ko‘ra bu gapni Allohga nisbat bersa ham joiz, zero, Alloh mo‘minlarning do‘sti va Mavlosidir.

Jannatda Sizlar uchun ishtahangiz tortgan, ko‘nglingiz tusagan barcha laziz narsalar muhayyo qilib qo‘yilgan.

“...va sizlar uchun u joyda istagan (ya’ni, so‘ragan va orzu qilgan hamma) narsalaringiz bordir”. Bu esa “mag‘firatli va mehribon zot (tomoni)dan bo‘lmish ziyofatdir”.

Ko‘rinib turibdiki, azizlar, jannatda biz uchun ko‘nglimiz tilashi mumkin bo‘lgan barcha ne’matlar hozir va ular bizga muntazir! Unga ega bo‘lish uchun esa, mustahkam imon, mukammal ixlos va ibodatlarda bardavom bo‘lish talab etilmoqda, xolos. Shunday ekan, fursatni qo‘ldan boy bermaylik! Axir, har dam g‘animat!

Qurtubiy tafsiri asosida No‘mon Abdulmajid tayyorladi

“Irfon” taqvimining 2009 yil, 3-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги