Ғазабланманг

Абу Ҳурайрадан (розийаллоҳу анҳу) ривоят қилинади: “Бир киши Набийга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Менга насиҳат қилинг”, деди. Пайғамбар (алайҳиссалом): “Ғазабланма!” дедилар. У (илтимосини) бир неча бор такрорлади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) (ҳар сафар): “Ғазабланма!” деб жавоб бердилар” (Имом Бухорий ривояти).

Абу Дардо (розийаллоҳу анҳу) Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ёдлаш ва англаш осон, аниқ ва лўнда бир насиҳат сўради. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унинг сўровига қисқача: “Ғазабланма!” дея жавоб бердилар. Агар киши бу насиҳатни тўла идрок этиб, амал қилса, шунинг ўзи етарли эканини таъкидлаш учун Пайғамбар (алайҳиссалом) уни так­рор-такрор айтдилар. Зеро, бу хислат ҳар бир яхшиликка калит ва барча ёмонликларга тўсиқ бўла олади.

Ғазабга минган пайтда одам ножўя ишларга қўл уриб қўйиши мумкин. Шу боис ғазаб аланга олишига йўл қўйиб бўлмайди. Ғазабни ютиш комил имонли кишилар сифати эканини унутмаслик ва уларга гўзал мукофотлар борлигини ёдда тутиш лозим.

“Раббингиздан (бўлувчи) мағфиратга ва кенглиги осмонлару Ерга тенг, тақводорлар учун тайёрлаб қўйилган жаннат сари (солиҳ амаллар қилиш билан) шошилингиз! Улар (мазкур тақводорлар) фаровонлик ва танглик кунларида ҳам хайр-cадақа қиладиган, ғазабларини ютадиган, одамларни (хато ва камчилик­ ларини) афв этадиганлардир. Аллоҳ эзгулик қилувчиларни севар” (Оли Имрон, 133–134).

Ғазабга берилиш, бирпасда ловуллаб кетиш кишининг заифлигини билдиради. Бундай кишилар жисмонан соғлом ва бақувват бўлсалар-да, руҳан заифдирлар. Абу Ҳурайра (розийаллоҳу анҳу) ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “Кучли деб ҳаммани енгадиган кишига айтилмайди. Ғазабланган пайтда ўзини қўлга ололган одам кучлидир!” (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Инсон ғазаб устида қилиб қўйган ишларига ҳам жавоб беради. Мисол учун киши дарғазаб ҳолатида бировнинг қийматли нарсасига зиён етказиб қўйса, тўлайди. Ғазабланган пайтида бир жонни қасддан ўлдирса, қасосга ҳукм қилинади, оғзидан куфр сўзлар чиқиб кетса, муртад бўлади. Ичган қасами ҳам, айтган талоғи ҳам ўтади. Яъни, ғазаблангани эътиборга олинмайди. Бундай пайтда у дарҳол тавба-тазарру қилмоғи шарт.

Ғазабга сабаб бўлувчи омиллар жуда кўп ва хилма-хил. Улардан кибр, ўзгаларни масхара қилиш, ҳазил-мазах, талашиб-тортишиш, бировларнинг ишига аралашиш, мол-мулк ва мансабу обрў ортидан қувиш кабиларни санаб ўтиш мумкин. Мусулмон киши бундай бемаза одатлардан узоқ бўлгани яхши.

Ғазабни босишда сабр, мулойимлик ва оғир-босиқлик каби яхши хулқлар қўл келади.

Зайд ибн Саъна мусулмон бўлишидан олдин Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келиб, қўполлик билан қарзини сўрайди. Ҳолбуки, қарз муддати ҳали битмаган эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Зайдга табассум қилиб, бағрикенглик билан муомала қиладилар. Умар (розийаллоҳу анҳу) уни жеркиб ташлайди. Шунда Пайғамбар (алайҳиссалом) Умарга (розийаллоҳу анҳу) ҳам, Зайдга ҳам таълим-тарбия бўлсин учун: “Эй Умар! Мен ҳам, у ҳам бошқа нарсага муҳтожроқмиз. Сен мени қарзни чиройли адо этишга, уни эса қарзини яхшилик билан сўрашга чақиргин”, дедилар (Ибн Ҳиббон, Ҳоким, Табароний ривояти).

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “Аллоҳ учун ғазабини ютган банданинг қалби имон билан тўлдирилади” (Имом Аҳмад ривояти).

Ғазаби келган киши “Аъузу биллаҳи минашшайтонир рожим” деб Аллоҳ таолодан паноҳ сўрасин. “Агар сизни шайтоннинг ёмонлиги тутса, Аллоҳдан паноҳ сўранг! Албатта У Эшитувчи, Билувчидир” (Аъроф сураси 199-оят).

Ғазаби келган киши дарҳол ҳолатини ўзгартириши зарур. Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “Қай бирингизнинг ғазаби келса, тик турган бўлса, ўтириб олсин. Шунда ҳам ғазаби босилмаса, ётиб олсин!”(Имом Аҳмад ва Абу Довуд ривояти). Тик турган киши ғазабланганида кескин ҳаракат қилиб қўйиши мумкин. Ўтирган ёки ётган киши эса бирон ножўя ишдан тийилади. Яъни, унинг ҳолати бунга йўл қўймайди.

Ғазаб келганида гапирмаслик керак. Чунки гоҳида кишининг оғзидан чиқаётган гап­лар унинг ғазабини баттар алангалатиб юборади, сўнг қаттиқ афсус-надомат келтиради. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қайси бирингиз ғазабланса, гапирмасин!” деб уч бора такрорладилар (Имом Аҳмад, Имом Термизий, Абу Довуд ривояти).

Ғазабни сўндирадиган воситалардан яна бири таҳоратдир. Ғазаб ҳароратни кўтаради. Сув эса кишини совутиб, асл ҳолига қайтаради. Аллоҳнинг севиклиси (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хутба қилаётиб, бундай дедилар: “Билинглар, ғазаб одам боласи юрагида ёниб турган чўғдир!” (Имом Аҳмад, Имом Термизий ривояти). Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “Ғазаб шайтондандир. Шайтон оловдан яралган. Агар ғазабингиз келса, таҳорат қилинг!”(Имом Аҳмад, Имом Абу Довуд ривояти).

Унутмаслик керак: яхши хислат саналган ғазаб ҳам бор. Аллоҳ таолонинг динини, амр ва қайтариқларини, мусулмоннинг соф эътиқодини, Ватанини, мусулмонларининг обрўсини ҳимоя этиб ғазабланиш яхши хислатдир.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) барча ишларда биз умматларга ўрнак ва намунадирлар. У зот (алайҳиссалом) ҳеч қачон ўз нафслари учун ғазабланмаганлар, бироқ Аллоҳ таоло белгилаган ҳудуд поймол этилса ёки бирор инсоннинг ҳақига тажовуз қилинса, у зотнинг ғазабларига ҳеч нарса дош беролмасди.

Имом Нававийнинг “Арбаин” асари шарҳлари асосида Фарҳод Жўраев тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2012 йил, 1-сонидан олинди.

* * *

Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: “Bir kishi Nabiyga (sollallohu alayhi va sallam): “Menga nasihat qiling”, dedi. Payg‘ambar (alayhissalom): “G‘azablanma!” dedilar. U (iltimosini) bir necha bor takrorladi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) (har safar): “G‘azablanma!” deb javob berdilar” (Imom Buxoriy rivoyati).

Abu Dardo (roziyallohu anhu) Rasulullohdan (sollallohu alayhi va sallam) yodlash va anglash oson, aniq va lo‘nda bir nasihat so‘radi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) uning so‘roviga qisqacha: “G‘azablanma!” deya javob berdilar. Agar kishi bu nasihatni to‘la idrok etib, amal qilsa, shuning o‘zi yetarli ekanini ta’kidlash uchun Payg‘ambar (alayhissalom) uni tak­ror-takror aytdilar. Zero, bu xislat har bir yaxshilikka kalit va barcha yomonliklarga to‘siq bo‘la oladi.

G‘azabga mingan paytda odam nojo‘ya ishlarga qo‘l urib qo‘yishi mumkin. Shu bois g‘azab alanga olishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. G‘azabni yutish komil imonli kishilar sifati ekanini unutmaslik va ularga go‘zal mukofotlar borligini yodda tutish lozim.

“Rabbingizdan (bo‘luvchi) mag‘firatga va kengligi osmonlaru Yerga teng, taqvodorlar uchun tayyorlab qo‘yilgan jannat sari (solih amallar qilish bilan) shoshilingiz! Ular (mazkur taqvodorlar) farovonlik va tanglik kunlarida ham xayr-cadaqa qiladigan, g‘azablarini yutadigan, odamlarni (xato va kamchilik­ larini) afv etadiganlardir. Alloh ezgulik qiluvchilarni sevar” (Oli Imron, 133–134).

G‘azabga berilish, birpasda lovullab ketish kishining zaifligini bildiradi. Bunday kishilar jismonan sog‘lom va baquvvat bo‘lsalar-da, ruhan zaifdirlar. Abu Hurayra (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) dedilar: “Kuchli deb hammani yengadigan kishiga aytilmaydi. G‘azablangan paytda o‘zini qo‘lga ololgan odam kuchlidir!” (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).

Inson g‘azab ustida qilib qo‘ygan ishlariga ham javob beradi. Misol uchun kishi darg‘azab holatida birovning qiymatli narsasiga ziyon yetkazib qo‘ysa, to‘laydi. G‘azablangan paytida bir jonni qasddan o‘ldirsa, qasosga hukm qilinadi, og‘zidan kufr so‘zlar chiqib ketsa, murtad bo‘ladi. Ichgan qasami ham, aytgan talog‘i ham o‘tadi. Ya’ni, g‘azablangani e’tiborga olinmaydi. Bunday paytda u darhol tavba-tazarru qilmog‘i shart.

G‘azabga sabab bo‘luvchi omillar juda ko‘p va xilma-xil. Ulardan kibr, o‘zgalarni masxara qilish, hazil-mazax, talashib-tortishish, birovlarning ishiga aralashish, mol-mulk va mansabu obro‘ ortidan quvish kabilarni sanab o‘tish mumkin. Musulmon kishi bunday bemaza odatlardan uzoq bo‘lgani yaxshi.

G‘azabni bosishda sabr, muloyimlik va og‘ir-bosiqlik kabi yaxshi xulqlar qo‘l keladi.

Zayd ibn Sa’na musulmon bo‘lishidan oldin Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) huzurlariga kelib, qo‘pollik bilan qarzini so‘raydi. Holbuki, qarz muddati hali bitmagan edi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Zaydga tabassum qilib, bag‘rikenglik bilan muomala qiladilar. Umar (roziyallohu anhu) uni jerkib tashlaydi. Shunda Payg‘ambar (alayhissalom) Umarga (roziyallohu anhu) ham, Zaydga ham ta’lim-tarbiya bo‘lsin uchun: “Ey Umar! Men ham, u ham boshqa narsaga muhtojroqmiz. Sen meni qarzni chiroyli ado etishga, uni esa qarzini yaxshilik bilan so‘rashga chaqirgin”, dedilar (Ibn Hibbon, Hokim, Tabaroniy rivoyati).

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) dedilar: “Alloh uchun g‘azabini yutgan bandaning qalbi imon bilan to‘ldiriladi” (Imom Ahmad rivoyati).

G‘azabi kelgan kishi “A’uzu billahi minashshaytonir rojim” deb Alloh taolodan panoh so‘rasin. “Agar sizni shaytonning yomonligi tutsa, Allohdan panoh so‘rang! Albatta U Eshituvchi, Biluvchidir” (A’rof surasi 199-oyat).

G‘azabi kelgan kishi darhol holatini o‘zgartirishi zarur. Payg‘ambarimiz Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) dedilar: “Qay biringizning g‘azabi kelsa, tik turgan bo‘lsa, o‘tirib olsin. Shunda ham g‘azabi bosilmasa, yotib olsin!” (Imom Ahmad va Abu Dovud rivoyati). Tik turgan kishi g‘azablanganida keskin harakat qilib qo‘yishi mumkin. O‘tirgan yoki yotgan kishi esa biron nojo‘ya ishdan tiyiladi. Ya’ni, uning holati bunga yo‘l qo‘ymaydi.

G‘azab kelganida gapirmaslik kerak. Chunki gohida kishining og‘zidan chiqayotgan gap­lar uning g‘azabini battar alangalatib yuboradi, so‘ng qattiq afsus-nadomat keltiradi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Qaysi biringiz g‘azablansa, gapirmasin!” deb uch bora takrorladilar (Imom Ahmad, Imom Termiziy, Abu Dovud rivoyati).

G‘azabni so‘ndiradigan vositalardan yana biri tahoratdir. G‘azab haroratni ko‘taradi. Suv esa kishini sovutib, asl holiga qaytaradi. Allohning seviklisi (sollallohu alayhi va sallam) xutba qilayotib, bunday dedilar: “Bilinglar, g‘azab odam bolasi yuragida yonib turgan cho‘g‘dir!” (Imom Ahmad, Imom Termiziy rivoyati). Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) dedilar: “G‘azab shaytondandir. Shayton olovdan yaralgan. Agar g‘azabingiz kelsa, tahorat qiling!” (Imom Ahmad, Imom Abu Dovud rivoyati).

Unutmaslik kerak: yaxshi xislat sanalgan g‘azab ham bor. Alloh taoloning dinini, amr va qaytariqlarini, musulmonning sof e’tiqodini, Vatanini, musulmonlarining obro‘sini himoya etib g‘azablanish yaxshi xislatdir.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) barcha ishlarda biz ummatlarga o‘rnak va namunadirlar. U zot (alayhissalom) hech qachon o‘z nafslari uchun g‘azablanmaganlar, biroq Alloh taolo belgilagan hudud poymol etilsa yoki biror insonning haqiga tajovuz qilinsa, u zotning g‘azablariga hech narsa dosh berolmasdi.

Imom Navaviyning “Arbain” asari sharhlari asosida Farhod Jo‘raev tayyorladi.

“Hidoyat” jurnalining 2012 yil, 1-sonidan olindi.

• Олдинги
• Кейинги